Hoàn thiện quy định để triển khai cơ chế đối tác bù trừ trung tâm hiệu quả

Hoàn thiện quy định thống nhất cách hiểu cho phép NHTM được thực hiện bù trừ, thanh toán giao dịch trên TTCK cơ sở. Ảnh: Duy Dũng

Sẽ thực hiện bù trừ, thanh toán trên cả thị trường cơ sở và phái sinh

Theo dự thảo đề cương, Luật mới sẽ sửa đổi, bổ sung quy định về thành viên của Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ Chứng khoán Việt Nam (VSDC). Cụ thể, điểm a, khoản 4, Điều 56, Luật Chứng khoán 2019 sẽ được chỉnh sửa theo hướng làm rõ ngân hàng thương mại, chi nhánh ngân hàng nước ngoài (sau đây gọi chung là NHTM - PV) được làm thành viên bù trừ (TVBT) cả trên thị trường chứng khoán (TTCK) phái sinh và TTCK cơ sở.

Thông tin từ cơ quan soạn thảo cho biết, tại điểm a, khoản 4, Điều 56, Luật Chứng khoán 2019 quy định: “TVBT có các quyền sau đây: a) Thực hiện bù trừ, thanh toán giao dịch chứng khoán (CK) phái sinh và các CK khác. TVBT là NHTM chỉ được thực hiện bù trừ, thanh toán giao dịch CK phái sinh cho chính NHTM”.

Ngoài ra, khoản 6 Điều 56 đã giao Chính phủ hướng dẫn chi tiết việc cung cấp dịch vụ bù trừ, thanh toán giao dịch CK của VSDC và thành viên của VSDC. Trên cơ sở đó, Chính phủ đã ban hành 2 Nghị định để hướng dẫn. Cụ thể, tại Nghị định số 155/2020/NĐ-CP đã có hướng dẫn đối với NHTM về việc cung cấp dịch vụ bù trừ, thanh toán giao dịch CK, đăng ký làm TVBT trên TTCK cơ sở. Đồng thời, tại Nghị định số 158/2020/NĐ-CP cũng đã có hướng dẫn đối với NHTM về việc cung cấp dịch vụ bù trừ, thanh toán giao dịch CK, đăng ký làm TVBT trên TTCK phái sinh.

Theo cơ quan soạn thảo, trong quá trình xây dựng Nghị định số 155, Nghị định số 158, quan điểm thống nhất liên quan đến TVBT là TVBT (bao gồm công ty CK, NHTM) được thực hiện bù trừ, thanh toán giao dịch CK trên cả TTCK cơ sở và TTCK phái sinh. Riêng đối với TVBT là NHTM khi thực hiện bù trừ thanh toán giao dịch trên TTCK phái sinh thì chỉ được thực hiện cho chính NHTM đó. Tuy nhiên, trong quá trình triển khai để áp dụng cơ chế CCP, đã có các cách hiểu khác nhau giữa hai lĩnh vực ngân hàng và CK về việc có cho phép NHTM được làm TVBT trên TTCK cơ sở hay không.

Do vậy, “việc sửa đổi, bổ sung quy định tại điểm a, Khoản 4, Điều 56, Luật CK hiện hành là cần thiết để có cách hiểu thống nhất về việc cho phép NHTM được thực hiện bù trừ, thanh toán giao dịch trên cả TTCK cơ sở và phái sinh” - cơ quan soạn thảo cho hay.

Bổ sung quyền và nghĩa vụ của VSDC

Một trong những thay đổi rất quan trọng của dự thảo đề cương lần này là sẽ bổ sung quy định về quyền và nghĩa vụ của VSDC. Cụ thể, dự thảo bổ sung khoản 4 vào sau khoản 3, Điều 55 như sau: “Thủ tướng Chính phủ quyết định việc tổ chức, phân công thực hiện một số quyền, nghĩa vụ của VSDC theo quy định của Luật này cho công ty con của VSDC trên cơ sở đề nghị của Bộ trưởng Bộ Tài chính”.

Đồng thời, dự thảo còn đề xuất sửa đổi, bổ sung khoản 1 Điều 63, Luật CK 2019 theo hướng: “Hoạt động bù trừ, xác định nghĩa vụ thanh toán tiền và CK được thực hiện thông qua VSDC hoặc công ty con của VSDC”.

Theo thông tin từ cơ quan soạn thảo, sau khi Luật CK 2019 có hiệu lực, trong quá trình xây dựng Quyết định số 26/2022/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về thành lập, tổ chức và hoạt động của VSDC, có ý kiến cho rằng, chưa đủ cơ sở pháp lý chặt chẽ để VSDC thành lập công ty con thực hiện chức năng CCP, do khoản 1 Điều 63 quy định cụ thể pháp nhân thực hiện hoạt động bù trừ và thanh toán giao dịch CK là VDSC. Vì thế, chưa có căn cứ quy định việc VSDC thành lập công ty con để vận hành CCP như mục tiêu đặt ra khi xây dựng Luật CK 2019.

Căn cứ chức năng nhiệm vụ được giao, hiện nay VSDC đang đảm nhận thực hiện chức năng CCP cho TTCK phái sinh và tiến tới triển khai chức năng CCP cho cả TTCK cơ sở. TVBT của VSDC sẽ chịu trách nhiệm thực hiện nghĩa vụ của khách hàng với VSDC với tư cách là đại diện theo ủy quyền của khách hàng. Tuy nhiên, trong trường hợp TVBT không thực hiện được nghĩa vụ của mình, VSDC là bên chịu trách nhiệm thanh toán cuối cùng thay cho TVBT thông qua cơ chế đảm bảo thanh toán hiện đang được quy định tại Nghị định 155 và Thông tư 119/2020/TT-BTC.

Như vậy, theo cơ chế CCP, VSDC sẽ là đơn vị cuối cùng phải thực hiện nghĩa vụ bảo lãnh, thanh toán và có thể xảy ra trường hợp phải sử dụng nguồn vốn của mình để thực hiện các nghĩa vụ của TVBT mất khả năng thanh toán.

Trong khi đó, theo thông lệ chung của hầu hết các TTCK đang vận hành CCP trên thế giới và khuyến nghị của Tổ chức Quốc tế các Ủy ban CK (IOSCO), cũng như yêu cầu nâng hạng lên TTCK mới nổi của một số tổ chức xếp hạng quốc tế, bộ phận thực hiện chức năng CCP cần được tổ chức thành một pháp nhân riêng, độc lập, để phòng ngừa và kiểm soát rủi ro cho VSDC nói riêng và TTCK nói chung. Do đó, “cần thiết nghiên cứu, bổ sung quy định để tạo cơ sở pháp lý đầy đủ cho việc thành lập công ty con của VSDC để triển khai chức năng CCP, đảm bảo hoạt động này hiệu quả, an toàn và theo thông lệ quốc tế” – cơ quan soạn thảo nhấn mạnh./.

Thái Duy