Hoạt động ngoại giao đầu tiên của Chính quyền cách mạng Việt Nam

Những ngày thu tháng Tám năm 1945 đã đánh dấu mốc son lịch sử trọng đại của dân tộc Việt Nam, dưới sự lãnh đạo của Đảng, Chính phủ và Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Chính phủ Lâm thời mới chào mừng Đồng minh

Trong giai đoạn lịch sử quan trọng này, ông Võ Nguyên Giáp giữ nhiều cương vị khác nhau: Ủy viên Thường vụ Ban Chấp hành Trung ương Đảng, thành viên Ủy ban Khởi nghĩa toàn quốc, Ủy viên Ủy ban Dân tộc giải phóng Việt Nam, sau đó là Bộ trưởng Bộ Nội vụ (bao gồm Nội chính và Công an) trong Chính phủ Lâm thời nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Ông không chỉ có vai trò quan trọng trong cuộc cách mạng giải phóng dân tộc, trong công cuộc xây dựng, củng cố chính quyền nhà nước sau Cách mạng Tháng Tám mà còn trong nhiều hoạt động ngoại giao thời kỳ đất nước trong muôn vàn khó khăn, thử thách.

Thẻ công tác với ghi chú của Bộ trưởng Bộ Nội vụ Võ Nguyên Giáp gửi Archimedes L.A. Patti ngày 05/9/1945. Nguồn: Lưu trữ quốc gia Mỹ.

Một trong những sự kiện ngoại giao đầu tiên đó là cuộc gặp gỡ, tiếp xúc diễn ra sáng ngày 26/8/1945 giữa ông với tư cách là Ủy viên Ủy ban Dân tộc giải phóng Việt Nam và Thiếu tá Archimedes L.A. Patti - Trưởng Phái bộ tiền trạm của quân đội Mỹ vào Bắc Việt Nam thực hiện nhiệm vụ giải cứu các tù binh Đồng Minh bị quân Nhật bắt giữ và chuẩn bị cho việc giải giới quân Nhật.

Cuộc tiếp xúc, trao đổi diễn ra trong thời gian chóng vánh, nhưng rất quan trọng. Đây là sự kiện ngoại giao đầu tiên, thể hiện đúng tình hình và chủ trương đối ngoại của Đảng ta: “Tránh xung đột. Giao thiệp thân thiện… Chính sách của chúng ta là phải tránh cái trường hợp một mình phải đối phó với nhiều lực lượng Đồng minh (Tàu, Pháp, Anh, Mỹ) tràn vào nước ta và đặt chính phủ của Pháp Đờ Gôn hay một chính phủ bù nhìn khác trái với ý nguyện của dân tộc”.

Trong bầu không khí giao thiệp thân thiện, theo mô tả của Thiếu tá Patti (sách Tại sao Việt Nam? Bản Dạo đầu con chim hải âu của nước Mỹ, Archimedes L.A. Patti, Lê Trọng Nghĩa dịch): “Vào ngày Chủ nhật đầu tiên ở Hà Nội, chúng tôi đang chờ đợi một ngày yên tĩnh và kéo dài bữa ăn sáng thì nghe thấy ngoài cửa có tiếng ồn ào, tiếng kèn trống… Ngay ở thềm cửa trước nhà đã có bốn quý ông Việt Nam chờ hỏi gặp Trưởng phái bộ Mỹ. Họ là đoàn đại biểu của Ủy ban Giải phóng Dân tộc, tức Chính phủ Lâm thời mới, đến để chào mừng Đồng minh”.

Patti kể: Tôi nhận ra ngay Vũ Văn Minh và ông ta giới thiệu người dẫn đầu phái đoàn là Võ Nguyên Giáp, đại diện cho Chủ tịch Hồ. Tiếp đó ông Giáp giới thiệu Dương Đức Hiền và Khuất Duy Tiến. Họ đều mặc đồ trắng, thắt cà vạt, trừ ông Giáp mang một áo khoác cũ và đội mũ cát trắng.

Bằng tiếng Pháp hoàn hảo, Giáp chuyển lời hoan nghênh của cá nhân Chủ tịch Hồ và của bản thân ông. Chúng tôi có được dễ chịu không, có cần gì không? Chúng tôi hãy cứ tự coi mình như là khách quý của Chính phủ Việt Nam. Người ta mong rằng chúng tôi sẽ ở lại đây lâu và sẽ thấy thú vị. Tôi nhờ Giáp cảm ơn Hồ Chủ tịch và mong rằng sẽ sớm được gặp ông”.

Sau những lời hoan nghênh và xã giao chính thức, tại phòng khách, hai bên đã trao đổi công việc, trong đó Thiếu tá Patti đã thông báo về một số nội dung ở Hội nghị Potsdam, về việc quân Tưởng Giới Thạch được chỉ định tạm thời ở Đông Dương từ bắc vĩ tuyến 16 để tiếp nhận sự đầu hàng của phát xít Nhật. Ông Võ Nguyên Giáp đã đặt những câu hỏi nghiêm túc với sĩ quan Patti về những vấn đề kế hoạch của Đồng minh ở Việt Nam...

Ủy viên Ủy ban Dân tộc giải phóng Việt Nam Võ Nguyên Giáp và Trưởng phái đoàn Mỹ, Thiếu tá Archimedes L.A. Patti trong buổi Lễ chào cờ mang tính chất quốc tế đầu tiên tại Hà Nội, tháng 8/1945. Nguồn: TTLTQGIII.

Nghi lễ ngoại giao đầu tiên được cử hành

Tiếp theo chương trình, lễ chào cờ quốc tế đầu tiên đã diễn ra ngay cửa nơi Phái đoàn Mỹ trú lại. Patti mô tả: “Giáp và tôi dẫn đầu, theo sau là các vị đại biểu Việt Nam rồi đến những người còn lại trong toán OSS (Cục tình báo Chiến lược của Mỹ).

Chúng tôi tiến đến các bệ ở cạnh cổng ra vào, giữa một cảnh tượng đẹp mắt và xúc động. Một đoàn quân nhạc khoảng năm chục người đã đứng giàn ngang trên đường, phía trước mặt. Phất phới trong gió 5 lá cờ lớn của Mỹ, Anh, Liên Xô, Trung Quốc và Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Bên trái là một đơn vị bộ đội một trăm người đứng ở tư thế “nghiêm chào”…

Bên phải là các toán thanh niên…, mặc đồ trắng. Chung quanh bên trên là các vòm cây điểm hoa của khu phố Beauchamp... Ông Giáp chỉ và nói một cách tự hào: 'Bộ đội của chúng tôi vừa mới từ rừng núi về'… Thoáng một cái, các cờ được kéo xuống, trừ cờ Mỹ, và quốc thiều Mỹ nổi lên, rồi các cờ lại được kéo lên. Sau đó, cứ tiếp tục như vậy cho cờ mỗi nước, lần lượt đến Liên Xô, rồi Trung Quốc và cuối cùng là Việt Nam Dân chủ Cộng hòa..."

Đây là cuộc giao thiệp đầu tiên giữa đại diện của Chính quyền cách mạng Việt Nam và lực lượng quốc tế, cụ thể là phái bộ Mỹ đến Việt Nam sau Cách mạng Tháng Tám. Lễ chào cờ này cũng được xem là nghi lễ ngoại giao đầu tiên của nước ta.

Thiếu tá Archimedes L.A. Patti kể rằng, trong lúc chia tay, ông Võ Nguyên Giáp xúc động nói với ông: “Đây là lần đầu tiên trong lịch sử Việt Nam mà cờ nước chúng tôi được trương trong một buổi lễ quốc tế và Quốc ca chúng tôi được cử hành để chào mừng một vị khách nước ngoài. Tôi sẽ mãi mãi không quên...”.

Sau này, khi nói về cuộc tiếp xúc này, trong cuốn Những chặng đường lịch sử, Đại tướng Võ Nguyên Giáp viết: “Qua cuộc gặp này, chúng ta biết dứt khoát việc giải giáp quân đội Nhật ở phía Bắc vĩ tuyến thứ 16 vẫn do quân Tưởng đảm nhiệm. Chúng ta lại nhận thấy nhóm người Mỹ và nhóm người Pháp ở Hà Nội dường như không ưa nhau. Trong khi Pháp đang ráo riết tìm cách quay lại Đông Dương thì viên sĩ quan người Mỹ Patti, với một động cơ nào đó còn chưa hiểu được, lại bày tỏ cảm tình với cuộc chiến đấu chống Nhật của Việt Minh”.

Thiếu tá Patti còn có những cuộc gặp gỡ với Chủ tịch Hồ Chí Minh sau đó. Ông cũng là người Mỹ có mặt và dự Lễ Độc lập của Việt Nam ngày 2/9/1945. Ngày 4/9, viên thiếu tá rời Hà Nội. Tuy nhiên, những ngày sau, nhiều cuộc giao thiệp giữa Mỹ và Việt Nam vẫn diễn ra...

Minh Châu - Thiên Lý