Học Hội An để khôi phục Thu Xà

Phố cổ Hội An Ảnh: Internet

Theo tôi, cái tinh chất đầu tiên của Hội An có lẽ là “tinh chất thiền”. Nó nằm trước hết ở cư dân thành phố. Đây là thành phố trầm mặc bậc nhất trong các thành phố ở Việt Nam, một thành phố mà dù bây giờ những phố cổ ở giữa lòng thành phố đã được bao bọc bằng những đường phố, khu phố mới hiện đại, nhưng vẻ hiện đại của nó vẫn khiêm nhường, e ấp, trầm mặc như những phố cổ. Sự lịch thiệp, có phần nhẫn nhịn đã khiến thành phố này có một vẻ ngoài khiêm nhường và một nội tâm bình lặng, khiến du khách càng ở những thành phố lớn trên thế giới càng thèm không khí của Hội An. Khi lần đầu đến thăm Hội An, tôi đã thốt lên: “Đây là thành phố hiện thực một giấc mơ trần thế”.

Quảng Ngãi chúng ta cũng từng có một Thu Xà, từng hưng thịnh cùng thời với Hội An cách đây đã 400 năm có lẻ. Thu Xà ngày xưa cũng là một thương cảng sầm uất của miền Trung, nơi thuyền buôn các nước thường ghé, mua và bán, đi gần và đi rất xa. Quảng Ngãi thời đó đã xuất khẩu quế thơm và trầm hương, đường phèn và đường phổi đi tới tận Trung Đông và được đón nhận rất nồng nhiệt. Thu Xà chính là phố thị thương cảng làm nhiệm vụ “xuất nhập khẩu” nhiều mặt hàng quý và cần thiết như thế.

Nhưng Thu Xà không may mắn như Hội An. Chiến tranh đã nhiều lần tàn phá phố thị cổ này, lần sau cùng năm 1972 gần như bị xóa sạch bởi bom đạn của giặc Mỹ.

Nhưng may mắn, chúng ta còn có Hội An, một phố cảng cùng tuổi với Thu Xà. Bây giờ, có thể ra Hội An để vẽ hay chụp lại các bức ảnh về kiến trúc những ngôi nhà cổ, những đường phố cổ nhỏ bé nhưng ấm áp. Có thể tìm hiểu về lối sống có văn hóa cao của người Hội An, rồi tìm hiểu về lịch sử và hiện tại của ẩm thực Hội An. Đến những thành phố du lịch nổi tiếng bây giờ, nhiều khi cái mà du khách quan tâm không phải là chỗ ngủ như thế nào, mà là chỗ ăn ra sao. Ẩm thực đã trở thành sự cuốn hút nhiều khi vô đối với du khách. Hội An là một thành phố du lịch mà thực đơn ẩm thực vừa nói lên tính cách của người phố Hội, vừa thể hiện được “tính dân tộc” đậm đà của ẩm thực miền Trung.

Khi lần đầu biết Thu Xà, tôi đã vô cùng ngạc nhiên, vì Thu Xà “cổ” không còn trong kiến trúc nhà cửa, nhưng còn nguyên vẹn trong ẩm thực, trong các món ăn tinh tế, trong các loại bánh đầy màu sắc và độc đáo không thể tả. Mỗi lần được về ăn giỗ ở nhà thờ họ của nhà thơ Bích Khê, tôi đều được ăn những món ngon, thưởng thức những chiếc bánh vừa đẹp về hình thức, vừa tuyệt vời về nội dung.

Tôi nghĩ, Quảng Ngãi nên bắt đầu khôi phục lại Thu Xà bằng các món ăn dân dã, bằng các loại bánh thơm ngon, và coi nó như hồn cốt của Thu Xà, một phố cảng nay không còn trong kiến trúc nhà cửa, nhưng còn trong niềm nhớ thương của người dân ở đây, còn trong ẩm thực Thu Xà, các loại bánh Thu Xà, đường phèn, đường phổi Thu Xà. Chúng ta có thể tìm hiểu kiến trúc Hội An để khôi phục lại một số ngôi nhà Thu Xà như xưa đã từng có, nhưng quan trọng hơn, nên tìm lại và mời được những “nghệ nhân ẩm thực” của Thu Xà bây giờ vẫn đang còn sống ở đây hoặc ở Sài Gòn, tổ chức những lớp dạy nấu ăn, làm bánh và mời những nghệ nhân ấy tụ họp về để truyền dạy cho con cháu của mình, cho những người trẻ Quảng Ngãi muốn học nghề “Ẩm thực Thu Xà”. Như thế cũng là bước khởi đầu rất thực tế để khôi phục Thu Xà, khôi phục từng bước như vậy để có thể đưa hình ảnh Thu Xà trở lại với du khách muốn tìm hiểu lịch sử của phố cảng đã mất dấu này.

THANH THẢO