Học tập suốt đời: Chìa khóa đảm bảo không bị bỏ lại phía sau

Ngày 2/3/2025, Tổng Bí thư Tô Lâm có bài viết quan trọng về học tập suốt đời, nhấn mạnh đây là quy luật tất yếu trong bối cảnh thế giới không ngừng biến đổi bởi cách mạng khoa học công nghệ.

Học tập suốt đời cũng là một triết lý được các học giả từ nhiều nơi trên thế giới ủng hộ. Trong số đó có TS Michelle R. Weise (tốt nghiệp từ chương trình Fulbright tại đại học Harvard và Stanford).

Với tác phẩm Học tập suốt đời, bà đưa ra một mô hình học tập linh hoạt, giúp mỗi cá nhân thích ứng với sự chuyển đổi số và kéo dài thời gian làm việc hiệu quả.

Sách Học tập suốt đời. Ảnh: T.H.

Những người lớn tuổi liên tục cập nhật kiến thức mới

Trước bối cảnh thị trường lao động liên tục biến đổi, việc học tập suốt đời đã trở thành xu hướng tất yếu. Nhiều người lớn tuổi không chỉ tiếp tục làm việc mà còn chủ động nâng cao kỹ năng để thích nghi với những thay đổi của xã hội và công nghệ. Đây là yêu cầu bắt buộc nếu muốn duy trì vị trí trong môi trường việc làm hiện đại.

Tỷ lệ người trên 55 tuổi vẫn tham gia thị trường lao động đang ở mức cao nhất từ trước đến nay. Theo thống kê, nhiều người thuộc thế hệ Baby Boomer (cá nhân sinh từ năm 1946 đến 1964) vẫn tiếp tục làm việc ở tuổi 60-70. Họ trải qua trung bình 12 lần chuyển đổi công việc trong suốt sự nghiệp. Thay vì nghỉ hưu theo lộ trình truyền thống, họ buộc phải cập nhật kiến thức, học hỏi những kỹ năng mới để duy trì sự cạnh tranh.

"Một trong những động lực chính thúc đẩy xu hướng này chính là sự thay đổi nhanh chóng của công nghệ. Những tiến bộ trong trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn hay điện toán đám mây đã tạo ra nhiều lĩnh vực việc làm hoàn toàn mới. Những nghề như chuyên gia phân tích dữ liệu, quản lý truyền thông mạng xã hội hay kỹ sư học máy hầu như không tồn tại cách đây một thập kỷ", TS Michelle R. Weise viết.

Sự thay đổi trên đặt ra thách thức không nhỏ cho những lao động lớn tuổi khi họ phải liên tục cập nhật kỹ năng để không bị bỏ lại phía sau.

Thực tế đã ghi nhận nhiều tấm gương tiêu biểu về việc học tập suốt đời. Tại Mỹ, một nghiên cứu từ LinkedIn chỉ ra rằng nhiều công việc hàng đầu vào năm 2014 như nhà phát triển iOS/Android, kiến trúc sư dữ liệu lớn hay chuyên gia UI/UX đều là những nghề chưa từng tồn tại 5 năm trước đó. Để thích ứng, hàng loạt người lớn tuổi đã quay lại trường học hoặc tham gia các khóa đào tạo ngắn hạn để trang bị kỹ năng mới.

Bà Mary Wilson, 62 tuổi, từng là nhân viên kế toán, đã quyết định học thêm về phân tích dữ liệu và đang làm việc trong lĩnh vực công nghệ thông tin. Trường hợp của bà là minh chứng rõ ràng cho thấy việc học tập suốt đời có thể mở ra những cơ hội nghề nghiệp mới, ngay cả khi đã bước sang tuổi xế chiều.

TS Nguyễn Mạnh Hùng - CEO Thái Hà Books bên cuốn Học tập suốt đời tại Đường sách TP Thủ Đức.

Học tập suốt đời để đảm bảo cuộc sống

Theo tác giả TS Michelle R. Weise, tại Mỹ, quan niệm về học tập suốt đời đã trở thành nền tảng cho sự phát triển cá nhân và xã hội.

"Một nghiên cứu của Trung tâm Giáo dục và Lực lượng lao động Georgetown cho thấy 65% việc làm tại Mỹ hiện nay đòi hỏi trình độ sau trung học. Điều này buộc người lao động không thể dừng lại ở bằng cấp đầu tiên mà phải tiếp tục nâng cao trình độ thông qua các khóa học ngắn hạn, chương trình đào tạo lại và chứng chỉ chuyên môn", TS Michelle R. Weise viết trong cuốn sách Học tập suốt đời.

Bên cạnh đó, nhiều người Mỹ tìm đến các nền tảng học trực tuyến như Coursera, edX hay Udacity để bổ sung kiến thức. Theo báo cáo từ LinkedIn Learning năm 2023, số lượng người tham gia các khóa học trực tuyến tại Mỹ đã tăng 32% so với năm trước. TS Weise nhận định rằng nhu cầu không ngừng về việc cập nhật kỹ năng, đặc biệt trong các lĩnh vực công nghệ thông tin, tài chính và quản trị kinh doanh.

Học tập suốt đời không chỉ dành cho giới trẻ mà còn được khuyến khích trong tầng lớp lao động lớn tuổi. Chương trình "Encore Career" của Mỹ khuyến khích những người trên 50 tuổi học tập và chuyển đổi nghề nghiệp. Điển hình là trường hợp của bà Mary Johnson, một cựu nhân viên ngân hàng đã quyết định học lập trình khi bước sang tuổi 55. Nhờ vào các khóa học trực tuyến và chương trình hỗ trợ của chính phủ, bà đã tìm được công việc mới tại một công ty công nghệ, minh chứng cho việc học tập không có giới hạn tuổi tác.

Chính phủ Mỹ cũng có nhiều chính sách nhằm thúc đẩy học tập suốt đời, đặc biệt là các chương trình hỗ trợ tài chính như Pell Grant và Workforce Innovation and Opportunity Act (WIOA). Những chương trình này giúp người lao động có thêm cơ hội tiếp cận giáo dục mà không phải lo ngại về chi phí.

Ngoài ra, nhiều công ty lớn như Amazon, Google và IBM đã triển khai các chương trình đào tạo nội bộ, hỗ trợ nhân viên học tập và phát triển kỹ năng mới. Amazon, thông qua chương trình Career Choice, chi trả 95% học phí cho nhân viên tham gia các khóa học nghề và chứng chỉ chuyên môn, giúp họ có thêm cơ hội thăng tiến hoặc chuyển đổi nghề nghiệp.

Thực tiễn từ Mỹ cho thấy học tập suốt đời đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy kinh tế và xã hội. Các nước đang phát triển với dân số trẻ và thị trường lao động ngày càng cạnh tranh, cần có những chính sách khuyến khích việc học tập liên tục, từ cấp chính phủ đến doanh nghiệp.

Đức Huy