Hỏi đáp về Vitamin K: Lợi ích mới cho xương và tim mạch

Hỏi: Thưa bác sĩ, nhiều người chỉ biết đến Vitamin K với vai trò giúp đông máu. Xin bác sĩ giải thích rõ hơn Vitamin K là gì và tại sao lại có sự phân biệt giữa K1 và K2? (Hoàng Hải N - Quảng Trị)

TS.BS Trần Khánh Vân (Trưởng khoa Vi chất Dinh dưỡng, Viện Dinh dưỡng Quốc gia): Vitamin K là tên gọi chung của một nhóm các chất tan trong chất béo có chung cấu trúc 2-methyl 1,4-naphthoquinone. Chúng ta thường quan tâm đến hai dạng chính trong tự nhiên:

Vitamin K1 (Phylloquinone): Đây là dạng phổ biến nhất trong chế độ ăn uống, có nguồn gốc chủ yếu từ thực vật, đặc biệt là các loại rau lá xanh đậm.
Vitamin K2 (Menaquinone): Đây là một nhóm các vitamin K, được đánh số từ MK-4 đến MK-13. Vitamin K2 được tìm thấy trong một số thực phẩm lên men (như natto của Nhật Bản) và các sản phẩm từ động vật. Cơ thể chúng ta cũng có thể chuyển đổi một phần K1 thành K2.

Ngoài ra, còn có Vitamin K3 (Menadione) là dạng tổng hợp, không có trong tự nhiên.

Hỏi: Vậy tình trạng thiếu Vitamin K, đặc biệt là ở Việt Nam, đang ở mức nào thưa bác sĩ? (Bích Vân - TP. Hà Nội)

TS.BS Trần Khánh Vân: Thiếu vitamin K ở người lớn khỏe mạnh tương đối hiếm, vì chúng ta có thể dễ dàng bổ sung K1 từ rau xanh. Tuy nhiên, tình trạng này vẫn xảy ra ở những người mắc bệnh gan nặng, tắc mật, hoặc hội chứng kém hấp thu mỡ.

Đối tượng đáng lo ngại nhất chính là trẻ sơ sinh. Vitamin K vận chuyển qua nhau thai rất kém, dẫn đến nồng độ trong máu dây rốn thấp khi trẻ ra đời. Nếu không được dự phòng vitamin K, trẻ có nguy cơ cao bị Xuất huyết do thiếu vitamin K (VKDB), một vấn đề sức khỏe cộng đồng nghiêm trọng.

Để thấy mức độ nghiêm trọng, nếu không dự phòng, tỷ lệ mắc VKDB muộn (trên 100.000 ca sinh) ở Anh là 4,4 ca, ở Đức là 7,2 ca, và ở Thái Lan là 72 ca. Đáng báo động, một nghiên cứu tại Hà Nội (1995-1999) cho thấy tỉ lệ VKDB muộn (gây chảy máu nội sọ) ở Việt Nam lên đến 116/100.000 trẻ sinh sống, đặc biệt cao ở khu vực nông thôn. Ngay cả ở Mỹ, một nghiên cứu cũng chỉ ra 97% người cao tuổi bị thiếu vitamin K.

Một nghiên cứu ở Mỹ đã chỉ ra 97% người cao tuổi bị thiếu vitamin K.

Hỏi: Bác sĩ có thể nói rõ hơn về vai trò "người hùng" của Vitamin K đối với sức khỏe xương không? Nhiều người nghĩ chỉ cần Canxi và Vitamin D là đủ. (Thu Hoài- Hà Nội)

TS.BS Trần Khánh Vân: Đây là một hiểu lầm phổ biến. Canxi và Vitamin D là điều kiện cần, nhưng Vitamin K (đặc biệt là K2) là điều kiện đủ để đưa canxi vào đúng nơi cơ thể cần. Vai trò của Vitamin K là "kích hoạt" các protein phụ thuộc vào nó. Đối với xương, có hai protein then chốt:

Osteocalcin: Đây là protein do tế bào tạo xương tổng hợp, chiếm 15-20% protein trong xương. Khi ở dạng chưa kích hoạt, Osteocalcin không thể làm gì. Vitamin K2 sẽ kích hoạt Osteocalcin, biến nó thành dạng có khả năng "bắt" các ion canxi trong máu và "gắn" chúng vào đúng vị trí trên khung xương, giúp làm tăng mật độ và khối lượng xương.
Protein nền Gla (MGP): Protein này cũng được Vitamin K2 kích hoạt. Nhưng MGP lại có vai trò như "người bảo vệ", ngăn không cho canxi lắng đọng vào các mô mềm, sụn và đặc biệt là thành mạch máu. Nhiều phân tích tổng hợp đã khẳng định bổ sung K1 và K2 làm giảm mất xương, K2 làm giảm gãy xương. Một nghiên cứu lâm sàng nổi bật (Knapen M et al. 2013) trên 244 phụ nữ sau mãn kinh cho thấy, việc bổ sung 180µg K2 MK-7 mỗi ngày trong 3 năm đã giúp duy trì mật độ khoáng chất xương hiệu quả so với nhóm dùng giả dược.

Vitamin K là một trong những vi chất dinh dưỡng quan trọng nhưng thường bị bỏ quên trong chế độ ăn.

Hỏi: Ngoài xương, những lợi ích sức khỏe mới được phát hiện của Vitamin K là gì? (Vũ Đức Bình - Hải Phòng)

TS.BS Trần Khánh Vân: Nhờ khả năng kích hoạt MGP, lợi ích lớn nhất đang được quan tâm là sức khỏe tim mạch. MGP ngăn ngừa canxi lắng đọng vào thành mạch, đây chính là quá trình vôi hóa mạch vành (hay xơ vữa động mạch), nguyên nhân chính gây ra nhồi máu cơ tim và đột quỵ.

Ngoài ra, Vitamin K2 cũng cho thấy lợi ích với sức khỏe thần kinh. Một nghiên cứu năm 2021 (Badmaev et al.) cho thấy bổ sung 200µg MK-7 mỗi ngày trong 8 tuần giúp giảm đáng kể các triệu chứng bệnh lý thần kinh ngoại biên (như tê rần, châm chích, chuột rút) ở cả bệnh nhân đái tháo đường type 2 và người thiếu B12.

Hỏi:Nhu cầu khuyến nghị Vitamin K hiện nay là bao nhiêu, thưa bác sĩ? (Bùi Giang - Bắc Ninh)

TS.BS Trần Khánh Vân: Đây là một điểm thú vị, vì mức khuyến nghị rất khác nhau giữa các quốc gia và phần lớn các quốc gia mới chỉ xây dựng khuyến nghị cho Vitamin K1.

Ví dụ, NASEM (Mỹ) khuyến nghị 120µg/ngày (nam) và 90µg/ngày (nữ). WHO (2004) khuyến nghị 65µg (nam) và 55µg (nữ). Tại Việt Nam (năm 2016), Nhu cầu dinh dưỡng khuyến nghị (AI) cho người trưởng thành là 50µg/ngày (cho cả nam và nữ). Đặc biệt, Nhật Bản là quốc gia có mức khuyến nghị cao nhất thế giới là 150µg/ngày cho người lớn.

Những bằng chứng mới về các chức năng độc đáo của K2 đang ngày càng rõ ràng. Việc quan tâm bổ sung đa dạng cả K1 (từ rau xanh) và K2 (từ thực phẩm lên men hoặc các sản phẩm bổ sung) là cần thiết để bảo vệ sức khỏe toàn diện.

Hải Nguyên