Hội Di sản Văn hóa TP.HCM đề xuất bảo tồn cảnh quan khu vực trung tâm thành phố

Xác nhận với phóng viên Người Đô Thị, Chủ tịch Hội Di sản văn hóa TP.HCM Lê Tú Cẩm cho biết Hội Di sản văn hóa đã có văn bản gửi tới Thường trực UBND TP.HCM, Ban Tuyên giáo Thành ủy, Ban Giám đốc Sở Văn hóa - Thể thao TP.HCM về việc đề xuất ý kiến về bảo tồn cảnh quan khu vực trung tâm thành phố.

Theo Hội Di sản văn hóa TP.HCM nói đến Bưu Điện Thành phố, từ lâu trong tâm thức nhiều người dân thành phố là nói đến khuôn viên hoạt động được khoanh bởi 4 con đường Công Xã Paris, Nguyễn Văn Bình, Hai Bà Trưng và Nguyễn Du. Ảnh: Quỳnh Trần

Trong công văn nêu trên, Hội Di sản văn hóa Thành phố cho biết thời gian gần đây, dư luận xã hội quan tâm nhiều đến việc bảo tồn cảnh quan khu vực Bưu điện Trung tâm Thành phố (Bưu điện Thành phố). Dù Bưu điện Thành phố chưa chính thức được Nhà nước ra Quyết định xếp hạng Di tích kiến trúc nghệ thuật nhưng mọi người điều ghi nhớ các di tích kiến trúc nghệ thuật được xem là biểu tượng của TP.HCM: chợ Bến Thành, Nhà hát Thành phố, Bưu điện Thành phố, Tòa nhà 86 Lê Thánh Tôn (Trụ sở UBND Thành phố), Nhà Rồng. Nói đến Bưu Điện Thành phố, từ lâu trong tâm thức nhiều người dân thành phố là nói đến khuôn viên hoạt động được khoanh bởi 4 con đường Công Xã Paris, Nguyễn Văn Bình, Hai Bà Trưng và Nguyễn Du.

Theo Hội Di sản văn hóa Thành phố, với một khối kiến trúc được xây dựng hàng trăm năm thì nay nhu cầu được sửa chữa nâng cấp xây mới là nhu cầu được quan tâm trong tiến trình phát triển đô thị. Nhưng vì đây là một quần thể kiến trúc thống nhất, một không gian Di sản văn hóa ở khu vực trung tâm của Trung tâm Sài Gòn – Thành phố Hồ Chí Minh, việc xây dựng và sử dụng các ngôi nhà trong quần thể này cần được thống nhất mục đích bảo tồn Di sản kiến trúc nghệ thuật Bưu Điện Thành phố trong không gian Di sản văn hóa của vùng lõi ở Trung tâm Thành phố.

Từ những lý do đó, Hội Di sản Văn hóa Thành phố kiến nghị Thường trực UBND TP.HCM ban hành văn bản pháp quy để các sở, ban ngành thành phố thực hiện chức năng quản lý của mình về xây dựng, đăng ký kinh doanh, quảng cáo... cùng hướng đến mục đích bảo tồn không gian Văn hóa cho Di tích lịch sử, Di tích kiến trúc nghệ thuật trên địa bàn TP.HCM.

Liên quan đến vụ việc mở Chợ Nga, Box Market trong vùng lõi gắn với các di sản và không gian văn hóa, ngày 15.10,2025, Tạp chí Người Đô Thị phối hợp với Hội Di sản văn hóa TP.HCM tổ chức tọa đàm có chủ đề "Làm gì để bảo tồn, phát huy giá trị nhà Bưu điện TP.HCM?" với sự góp mặt của những nhà chuyên môn trong lĩnh vực khoa học lịch sử, kiến trúc, di sản, văn hóa… Tại tọa đàm, các chuyên gia, nhà nghiên cứu đã chia sẻ nhiều thông tin, mổ xẻ các vần đề cũng như đưa ra các kiến nghị nhằm bảo tồn, phát huy giá trị khu nhà Bưu điện Thành phố nói riêng và bảo tồn không gian văn hóa cho di tích lịch sử, di tích kiến trúc nghệ thuật khu vực trung tâm TP.HCM nói chung.

Nhà nghiên cứu lịch sử Trần Hữu Phúc Tiến kiến nghị ngành văn hóa cần minh định tòa nhà 125 Hai Bà Trưng là một phần không thể tách rời khi lập hồ sơ đề nghị công nhận di tích đối với khu nhà Bưu điện trung tâm TP.HCM. “Nó (tòa nhà 125 Hai Bà Trưng) không phải là cảnh quan văn hóa của di tích, mà nó cũng chính là di tích phải được bảo vệ”.

Chung quanh thông tin VNPT đang xin phép đập tòa nhà 125 Hai Bà Trưng để xây cao ốc, ông Tiến đặt câu hỏi liệu rằng đơn vị này có thiếu thốn không gian làm việc đến mức phải đập đi xây mới? Thông qua công tác khảo sát, kiểm tra, cơ quan có thẩm quyền sẽ kết luận chính thức. Tuy nhiên, cũng có lập luận cho rằng nếu thiếu thốn không gian làm việc, VNPT đã không cho thuê làm Chợ Nga trong tòa nhà đã gần trăm tuổi.

Vấn đề đặt ra là có được phép mở chợ tại vùng lõi di sản hay không? Hành lang pháp lý nằm ở Nghị định 60/2024 về phát triển và quản lý chợ. Điều 6 khoản 1 Nghị định này nêu: “Chợ được đầu tư xây dựng phải phù hợp với quy hoạch tỉnh, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội tỉnh, các quy hoạch, kế hoạch khác có liên quan”.

Toàn cảnh cuộc tọa đàm "Làm gì để bảo tồn, phát huy giá trị nhà Bưu điện TP.HCM?" do Tạp chí Người Đô Thị phối hợp với Hội Di sản TP.HCM tổ chức chiều ngày 15.10.2025. Ảnh: Trung Dũng

Liên quan đến khái niệm cảnh quan văn hóa của di tích được điều chỉnh bởi Luật Di sản Văn hóa 2024, ông Tiến nêu tên những công trình lân cận khu nhà Bưu điện trung tâm TP.HCM gồm Nhà thờ Đức Bà, Trường Trần Đại Nghĩa, Đường sách Nguyễn Văn Bình và trụ sở UBND phường Sài Gòn (trước đây là trụ sở UBND Quận 1), từ đó đề xuất cơ quan nhà nước có thẩm quyền xác định rõ không gian cảnh quan văn hóa của khu vực lõi di sản đô thị này.

Trong khi đó, PGS-TS-KTS. Nguyên Hạnh Nguyên (Trường Đại học Nguyễn Tất Thành) cho biết khu nhà Bưu điện trung tâm, Nhà thờ Đức Bà, Trường Trần Đại Nghĩa và Đường sách Nguyễn Văn Bình tạo thành quần thể di sản chuẩn mực, giá trị như “con ngươi của đô thị”. Không giữ được con ngươi, đô thị mù lòa. Bà Nguyên cho rằng chính quyền thành phố cần thí điểm khoanh vùng quần thể "di sản chuẩn mực", xây dựng bộ quy tắc ứng xử di sản để khu vực này trở thành hình mẫu của TP.HCM mở rộng...

TS. Nguyễn Thị Hậu - Tổng Thư ký Hội Khoa học Lịch sử TP.HCM, cho rằng nỗi ưu tư, lo lắng của những tiếng nói có trách nhiệm và cộng đồng quan tâm đến di sản là hoàn toàn có cơ sở, một phần cũng bởi vì “từ 5 năm trước, thành phố đã mất đi quá nhiều di tích lịch sử”. Bà Hậu cho biết từ khía cạnh lịch sử, khu nhà Bưu điện trung tâm TP.HCM nằm ở trung tâm của thành Gia Định, là khu vực cảnh quan lịch sử quan trọng nhất của đô thị, tập trung những công trình xây dựng sớm nhất, trở thành dấu hiệu nhận diện quan trọng nhất của đô thị và đến nay, khu vực này vẫn đang là trung tâm của TP.HCM. Ngoài giá trị kiến trúc, giá trị thời gian, di sản còn có một giá trị vô cùng quan trọng mà các nhà hoạch định chính sách ít quan tâm đến là giá trị cộng đồng, là ký ức, tình cảm của cộng đồng đối với di sản. Chính vì vậy mà cộng đồng lên tiếng khi di sản bị đe dọa, tổn thương.

Nêu ý kiến cuối tọa đàm, bà Lê Tú Cẩm - Chủ tịch Hội Di sản văn hóa TP.HCM, cho biết đã lắng nghe và ghi nhận những ý kiến của các chuyên gia, nhà nghiên cứu và từ ý kiến của những nhà khoa học, Hội Di sản văn hóa TP.HCM sẽ sớm có văn bản kiến nghị UBND TP.HCM ban hành Quyết định tạm dừng cấp phép các dự án liên quan đến khu nhà Bưu điện Thành phố.

* Trước đó, từ trung tuần tháng 8, đặc biệt là đầu tháng 10.2025, dư luận xã hội đặc biệt quan tâm khi hoạt động cải tạo, thi công và sau đó là nhiều tiểu thương xuất hiện phía bên trong tòa nhà số 125 Hai Bà Trưng dựng kiot, chuẩn bị quầy hàng hóa, quảng cáo sắp mở cửa. Nhiều quảng cáo trên mạng xã hội xuất hiện, cho thuê các sạp bán hàng tại khu vực này mang tên Chợ Nga.

Ngoài biển hiệu quảng cáo Chợ Nga, mặt tiền tòa nhà 125 Hai Bà Trưng còn có biển quảng cáo The Box Market, và một số dịch vụ khác từ cà phê, spa, massage, làm đẹp đến quán ăn. Tòa nhà 125 Hai Bà Trưng, nằm giữa Đường sách Nguyễn Văn Bình và đường Nguyễn Du. Tòa nhà này nằm ngay phía sau Bưu điện TP.HCM - công trình hơn 130 năm tuổi.

Trên mạng xã hội nhiều ý kiến đã lên tiếng, chia sẻ cảm nhận và đặt vấn đề cho rằng việc xuất hiện mô hình kinh doanh Chợ Nga và một số hoạt động kinh doanh khác tại tòa nhà và khu vực, cho rằng không phù hợp với không gian sách và văn hóa, cũng như nằm trong vùng lõi di sản của thành phố.

Diễn tiến là ngày 6.10, Sở Văn hóa và Thể thao TP.HCM đã tổ chức cuộc họp ghi nhận ý kiến từ các bên liên quan, bao gồm đại diện của Viễn thông TP.HCM (VNPT TP.HCM - đơn vị quản lý tòa nhà số 125 Hai Bà Trưng), Công ty Đường sách TP.HCM, chính quyền phường Sài Gòn và các bên liên quan.

Tại cuộc họp này ông Nguyễn Minh Nhựt, Phó Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao TP.HCM, thông tin một số nội dung liên quan, trong đó nhấn mạnh: "Dù tòa nhà chưa được xếp hạng di tích, nó nằm trong vùng lõi tiếp giáp di sản nên bất kỳ hoạt động nào cũng cần cân nhắc tác động đến cảnh quan văn hóa chung của khu vực".

Ngày 13.10.2025, ông Nguyễn Như Thuận, Giám đốc Bưu điện TP.HCM, xác nhận đơn vị đã ký và gửi văn bản về việc xếp hạng di tích Bưu điện trung tâm TP.HCM đến Sở Văn hóa và Thể thao TP.HCM. "Sáng 13.10, tôi đã ký văn bản báo cáo Sở Văn hóa và Thể thao TP.HCM về việc xếp hạng di tích cho Bưu điện trung tâm TP.HCM. Văn bản cũng nêu đề nghị sửa chữa những khu vực xuống cấp ở công trình nhằm đảm bảo an toàn, góp phần nâng cao hình ảnh và vị thế địa phương", ông Thuận chia sẻ với báo chí.

Văn bản gửi Sở Văn hóa và Thể thao TP.HCM có nêu: "Bưu điện Thành phố hoàn toàn thống nhất, ủng hộ và sẵn sàng phối hợp với Sở Văn hóa và Thể thao trong quá trình lập hồ sơ đề nghị xếp hạng di tích cấp Thành phố (hoặc cấp Quốc gia nếu có đủ điều kiện), nhằm tôn vinh giá trị kiến trúc - lịch sử của công trình".

Ngô Gia