Quy hoạch bật đèn xanh, quy chế giữ đèn đỏ

Cái Mép - Thị Vải nhiều năm qua không chỉ là cửa ngõ hàng hóa lớn nhất phía Nam mà còn là điểm đón khách tàu biển quốc tế vào TPHCM và vùng Đông Nam Bộ. Các hãng tàu lớn như Royal Caribbean, Celebrity Cruises đã coi đây là điểm dừng chiến lược. Công ty Dịch vụ Lữ hành Saigontourist, doanh nghiệp du lịch hàng đầu phía Nam mỗi năm tổ chức 60-80 chuyến, khách quốc tế xuống cảng rồi đi tour TPHCM và các tỉnh phía Nam.

Hạ tầng cảng đủ chuẩn, hợp đồng đã ký, thị trường đã sẵn sàng. Thế nhưng, thị trường lại bị chặn bởi một dòng chữ trong giấy phép khai thác cảng cách đây hơn 10 năm: “chỉ phục vụ container, tuyệt đối hạn chế hoạt động khác”.

Trong khi đó, ở quy định mới - quy hoạch hệ thống cảng biển Việt Nam lại có nội dung khác. Theo Quyết định 1579/QĐ-TTg vào năm 2021, phê duyệt Quy hoạch tổng thể phát triển hệ thống cảng biển Việt Nam thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn 2050 do Thủ tướng Chính phủ ban hành, nhóm cảng biển số 4 (TPHCM, Đồng Nai, Bà Rịa - Vũng Tàu, Bình Dương, Long An) được xác định là cửa ngõ chiến lược của cả nước. Ngoài hàng hóa, quy hoạch đặt mục tiêu đến năm 2030, nhóm cảng này phải đạt 1,7 - 1,8 triệu lượt hành khách, tức là tàu khách không phải “phụ” mà là nhiệm vụ chính thức. Tầm nhìn 2050, hành khách vẫn phải tăng trưởng hàng năm.

Thậm chí, quy hoạch của Nhà nước còn yêu cầu hoàn thành đầu tư Cái Mép Hạ, nghiên cứu hình thành cảng Cần Giờ, di dời các bến trên sông Sài Gòn để mở không gian đô thị và phát triển cảng du lịch mới cho TPHCM. Nói cách khác, chính sách cấp chiến lược đã nhìn rất xa: tàu khách quốc tế là một phần bắt buộc của tương lai cụm cảng này.

Thị trường cũng đi theo đúng hướng đó. Royal Caribbean thực hiện 80 chuyến tàu đến Việt Nam trong năm ngoái và dự kiến tăng lên 100 chuyến năm nay. Công ty Dịch vụ Lữ hành Saigontourist cho biết trong văn bản kiến nghị gửi các cơ quan chức năng là từ nay đến hết quí 4-2026 có 15 chuyến tàu quốc tế, khoảng 40.000 khách đã lên lịch. Cục Hàng hải chính thức xác nhận ngày 14-10-2025 rằng cảng SP-PSA trong cụm cảng Cái Mép - Thị Vải nằm trong quy hoạch tiếp nhận tàu khách du lịch quốc tế. Tuy nhiên, khi doanh nghiệp muốn đón khách thì cơ quan quản lý lại nói “không được” vì giấy phép khai thác cảng vẫn ghi “chỉ container”.

Rõ ràng một bên bật đèn xanh, một bên giữ đèn đỏ. Về lý thì có vẻ không ai sai cả. Có thể một số cơ quan quản lý cảng đang chờ các nhà kinh doanh cảng “xin” theo quy hoạch mới như truyền thống “xin - cho” lâu nay.

Trước áp lực từ doanh nghiệp du lịch và hãng tàu quốc tế, ngày 17-10-2025, Bộ Xây dựng đã ra văn bản chấp thuận tiếp tục cho phép đón tàu khách quốc tế tại các bến ở Cái Mép - Thị Vải, cảng biển TPHCM với thời hạn đến 30-6-2026. Động thái này được doanh nghiệp gọi là kịp thời, tín hiệu tích cực, giúp ngành du lịch… thở được.

Thế nhưng, đây chỉ là “bình oxy cấp cứu” tạm thời các doanh nghiệp du lịch, không phải là giải pháp căn cơ. Không thể một thị trường tỉ đô la lại phải sống bằng cách “xin - chờ - gia hạn”. Không thể mỗi lần hãng tàu kêu cứu thì cơ quan quản lý mới “tạm mở cửa” thêm 1-2 năm. Quy hoạch quốc gia đã nhìn xa 30 năm nhưng thực thi tại hiện trường vẫn đi theo giấy phép 10 năm trước. Điều này không chỉ tạo rủi ro mất khách mà còn phá vỡ niềm tin của đối tác quốc tế. Nếu Việt Nam bị xem là “điểm đến rủi ro” về chính sách, họ sẽ chuyển hướng sang Singapore, Thái Lan, Malaysia – nơi cảng đa năng, thủ tục minh bạch, thể chế linh hoạt.

Bộ Xây dựng đã “mở van” đúng lúc nhưng nếu chỉ dừng ở việc cho phép tạm thời thì gốc rễ vấn đề vẫn còn nguyên: thể chế thực thi đi sau thị trường và đi ngược quy hoạch quốc gia. Để du lịch tàu biển trở thành “động lực mới” cho TPHCM và vùng Đông Nam Bộ như kỳ vọng, cần một bước cải cách căn cơ: cập nhật giấy phép khai thác cảng, sửa quy chế Cảng vụ, chuyển từ mô hình “cảng đơn chức năng” sang “cảng đa chức năng”, xây dựng hành lang pháp lý riêng cho tàu khách quốc tế.

Hồng Văn