Hồi sinh những dòng sông 'chết' giữa Thủ đô, bao giờ?

Nước vẫn tù đọng, ô nhiễm sau cải tạo

Theo nhà sử học Dương Trung Quốc, không ai có thể hình dung được diện mạo Thăng Long - Hà Nội nghìn năm, nếu thiếu đi những dòng sông. Trong mắt người phương tây, Hà Nội từng giống như "Venice của phương Đông".

Theo chỉ đạo của thành phố, việc cải tạo, chỉnh trang sông Tô Lịch phấn đấu hoàn thành trước ngày 20/8. Ảnh: Khoa Trần.

Dấu tích sông Tô Lịch còn in đậm trong địa danh chợ Cầu Đông - nơi xưa kia ghe thuyền tấp nập. Nhưng theo thời gian, nhiều đoạn sông bị lấp, cảnh quan và giá trị văn hóa dần biến mất.

Dù đã bước sang tuổi 80, bà Nguyễn Thị Minh, người dân sống tại phường Khương Đình vẫn nhớ như in ký ức tuổi thơ bên dòng Tô Lịch. "Hồi nhỏ, tôi thường theo mẹ ra sông giặt giũ. Nước trong xanh, lũ trẻ bì bõm tắm, bắt cá. Con sông là nơi sinh hoạt, cũng là chỗ tụ họp của cả xóm", bà xúc động kể.

Tuy nhiên, khi nhắc tới sông Tô Lịch hiện tại, bà Minh không khỏi ngán ngẩm: "Từ năm 2009 đến nay, Hà Nội đưa ra nhiều giải pháp nhằm hồi sinh sông Tô Lịch nhưng chưa được. Dự kiến, chỉ còn ít ngày nữa sông Tô Lịch sẽ được hồi sinh theo chỉ đạo của thành phố, nhưng đến nay dòng nước hôi thối, đặc quánh từ hàng loạt cửa xả thải vẫn đổ trực tiếp ra sông".

TS.KTS Đào Ngọc Nghiêm, Phó chủ tịch Hội Quy hoạch Phát triển đô thị Việt Nam cho rằng, sự phát triển hạ tầng thiếu chọn lọc đã biến nhiều con sông thành nơi tiếp nhận nước thải. Các dòng sông không chỉ "chết" vì dòng chảy bị chặn, mà còn ô nhiễm nghiêm trọng.

"Hồi sinh chúng là thách thức nan giải. Những năm gần đây, Hà Nội đã nỗ lực cải tạo, kè lại, xanh hóa sông Tô Lịch, Kim Ngưu… thậm chí có dự án hợp tác quốc tế. Nhưng kết quả chỉ dừng ở "cảnh quan". Nước sông vẫn tù đọng, ô nhiễm nặng, mỗi ngày phải gánh thêm hàng nghìn tấn nước thải sinh hoạt", ông Nghiêm nói.

Giải quyết "lỗi hệ thống"

Sau nhiều năm ô nhiễm nặng, Hà Nội đang triển khai giải pháp căn cơ: xây dựng Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá (Thanh Liệt) với vốn đầu tư trên 11.000 tỷ đồng, công suất thiết kế 270.000m³/ngày đêm. Nhà máy được kỳ vọng là "chìa khóa" cứu Tô Lịch và các dòng sông nội đô.

Ông Hoàng Trọng Tùng, Giám đốc Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng công trình hạ tầng kỹ thuật và nông nghiệp Hà Nội cho biết, ngày 1/8, Ban Quản lý dự án đã bắt đầu vận hành thử nghiệm nhà máy và đang tăng dần công suất theo quy trình.

Hiện nay, nhà máy đang vận hành với công suất 140.000m³/ngày đêm. Dự kiến đến ngày 20/8, sẽ tăng công suất đạt khoảng 180.000m³/ngày đêm, đáp ứng lượng nước thải dự kiến dọc sông Tô Lịch.

"Tuy nhiên, cái khó lớn nhất là hệ thống thoát nước cũ kỹ từ thời Pháp. Các hộ dân đấu nối cả nước thải sinh hoạt và nước mưa chung một ống. Khi bình thường, nước thải được thu gom về xử lý. Nhưng hễ mưa to, hệ thống quá tải, xả thẳng ra sông. Đây là lỗi hệ thống tồn tại cả trăm năm nay", ông Tùng phân tích.

Để khắc phục, đơn vị đã báo cáo thành phố để nghiên cứu phát triển giai đoạn 2, tách riêng nước mưa và nước thải, giảm triệt để ô nhiễm. Hiện nội dung này đang được thành phố xem xét, cho ý kiến.

Nỗ lực hồi sinh

Ông Trương Quốc Bảo, Trưởng Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng công trình hạ tầng xử lý nước thải Yên Xá cho biết, trong số 63 cửa xả, Ban đã đấu nối thành công 61 cửa. Hai cửa còn lại ở hạ lưu cầu Quang gặp vướng mắc do đập dâng thi công cùng lúc, song cũng đang được gấp rút triển khai, dự kiến hoàn thành trước 20/8.

Hà Nội đang nỗ lực xanh hóa sông Tô Lịch.

Một trong những hạng mục được chờ đợi nhất là hệ thống đập dâng và kênh dẫn nước. Công trình này có nhiệm vụ giữ nước, ngăn chảy ngược, đồng thời bổ cập nguồn sạch cho sông Tô Lịch và các sông Lừ, Sét, Kim Ngưu.

Đến giữa tháng 8, hạng mục đập dâng đạt 96%, kênh dẫn nước 85%, hệ thống điều tiết Hồ Tây 80%. Toàn bộ tiến độ được yêu cầu hoàn thành trước 25/8 để kịp vận hành chính thức.

Đặc biệt, hệ thống đập dâng và kênh dẫn nước có nhiệm vụ giữ nước, ngăn chảy ngược và bổ cập nguồn sạch từ Hồ Tây về Tô Lịch. Đây là điểm khác biệt so với trước, khi nước Hồ Tây phải chảy chung với nước thải.

Bên cạnh xử lý môi trường, Hà Nội cũng đặc biệt chú trọng cải tạo cảnh quan hai bên bờ. Các hạng mục lát vỉa hè, trồng cây xanh, dựng lan can bảo vệ, dọn dẹp phế thải xây dựng đang được đồng loạt triển khai tại hơn 12 phường dọc tuyến.

"Cái khó không chỉ nằm ở kỹ thuật mà còn ở ý thức cộng đồng. Sông sạch đến đâu, nếu người dân vẫn xả rác bừa bãi thì công sức sẽ vô nghĩa. Vì vậy, cùng với cải tạo hạ tầng, chúng tôi phối hợp chặt chẽ với chính quyền địa phương tuyên truyền, nhắc nhở người dân giữ gìn vệ sinh, bảo vệ không gian công cộng", ông Bảo nhấn mạnh.

Theo chỉ đạo của thành phố, Tô Lịch là dự án trọng điểm cải tạo trước, rồi mới đến sông Lừ, Sét và Kim Ngưu. "Chúng ta chưa thể làm ngay 100%, nhưng việc xử lý, thu gom triệt để và bổ cập nước sạch đạt 50-60% là rất khả thi trong giai đoạn đầu. Đây sẽ là nền tảng để tiếp tục hoàn thiện", ông Bảo chia sẻ thêm.

Kim Thoa