Hồi sinh sông Tô Lịch: Cải thiện môi trường gắn với kinh tế xanh

Những “cửa ải” quyết định

Sau nhiều năm triển khai, chiến dịch hồi sinh sông Tô Lịch của TP Hà Nội đã ghi nhận những bước tiến đáng kể, tạo nền tảng quan trọng để bước vào giai đoạn quyết định tiếp theo. Hiện nay, toàn bộ 245 cửa xả dọc tuyến sông đã được hoàn thành đấu nối, đưa toàn bộ lượng nước thải về Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá để xử lý tập trung thay vì xả trực tiếp ra sông như trước đây. Đây được coi là bước ngoặt quan trọng giúp cải thiện chất lượng nước, giảm thiểu mùi hôi và hạn chế ô nhiễm nguồn nước mặt của TP. Song song với đó, các hạng mục nạo vét bùn đáy sông cũng đã đạt nhiều kết quả tích cực. Giai đoạn 1 của công tác nạo vét, kéo dài hơn 7km từ đường Hoàng Quốc Việt tới cầu Khương Đình, với tổng khối lượng gần 50.000m³ bùn, đã được hoàn tất trước dịp 2/9. Việc khơi thông dòng chảy không chỉ giúp cải thiện khả năng tự làm sạch của sông mà còn tạo điều kiện thuận lợi cho việc bổ cập nguồn nước sạch từ hồ Tây và Nhà máy Yên Xá trong giai đoạn vận hành sắp tới. Giai đoạn 2 của công tác nạo vét từ cầu Khương Đình đến chùa Long Quang cũng đang được gấp rút hoàn thiện để kịp tiến độ chung của dự án.

Sông Tô Lịch sau cải tạo nhìn từ trên cao. Ảnh: Phạm Hùng

Đáng chú ý, hạng mục đập điều tiết và hệ thống kênh dẫn nước bổ cập cho sông Tô Lịch đã hoàn thành hơn 96% khối lượng thi công. Đây là công trình quan trọng nhằm duy trì mực nước ổn định, tránh hiện tượng khô cạn vào mùa Hè và giúp dòng chảy của sông được kiểm soát một cách khoa học. Mới nhất, tuyến ống TE3 đã hoàn thành và chính thức thực hiện nhiệm vụ dẫn nước từ hồ Tây bổ cập vào sông Tô Lịch từ 11 giờ trưa ngày 9/9. Hiện TP cũng đang gấp rút hoàn tất lắp đặt tuyến ống bổ cập đường kính 1,2m do Nhựa châu Âu Xanh – EUROPIPE cung cấp, với tiến độ hoàn thành dự kiến trong khoảng 10 ngày tới. Với sự chuẩn bị kỹ lưỡng về chiến lược, nhân lực và công nghệ, Hà Nội đã cơ bản hoàn tất những hạng mục trọng yếu của chiến dịch “hồi sinh” sông Tô Lịch.

Đại diện Trung tâm Quản lý Hạ tầng và Thoát nước Hà Nội chia sẻ, việc duy trì mực nước ổn định không chỉ giúp giảm mùi, mà còn tạo điều kiện cho oxy hòa tan, sinh vật thủy sinh hồi phục, từ đó cải thiện hệ sinh thái ven sông. Nếu nước không được duy trì, mọi nỗ lực trước đó sẽ chỉ là “phép thử thất bại” – một sông xấu vẫn sống, hay tệ hơn, tái ô nhiễm nhanh chóng.

Câu chuyện cải tạo Tô Lịch không chỉ nằm ở những hạng mục kỹ thuật đã thi công, mà đang đổ dồn vào hai mốc cực kỳ quan trọng, mang tính như “thước đo” đầu tiên về hiệu quả thực tế. Cột mốc đầu tiên chúng ta đã đạt được, đó là mở nước từ hồ Tây để dẫn vào sông, khôi phục dòng chảy đầu tiên trước ngày 10/9 (đã chính thức bắt đầu từ 11 giờ ngày 9/9). Cột mốc thứ hai là trước ngày 20/9, nước sau xử lý từ Nhà máy Yên Xá sẽ được bổ cấp với lưu lượng khoảng 200.000m³/ngày đêm - mực nước dự kiến duy trì là 3,5m cũng gần như chắc chắn sẽ đạt được khi mới đây, lãnh đạo Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng công trình hạ tầng kỹ thuật và nông nghiệp Hà Nội vừa tái khẳng định lại điều này. Theo Ban Quản lý Dự án Đầu tư Xây dựng Công trình Hạ tầng Kỹ thuật và Nông nghiệp Hà Nội, toàn bộ 245 cửa xả hiện đã hoàn thiện, thu gom về nhà máy Yên Xá và đang vận hành với công suất xử lý có thể lên đến 270.000m³ mỗi ngày đêm. Có nghĩa rằng nguồn nước luôn có thể đủ mạnh để duy trì dòng chảy ổn định khi chính thức vận hành.

Quản trị làm sạch với công nghệ và mô hình kinh tế xanh

Theo các chuyên gia môi trường, sau khi dòng chảy được phục hồi, Hà Nội cần chuyển từ “thi công” sang “vận hành thông minh” (smart upkeep) - nơi mà công nghệ, cộng đồng và dịch vụ đô thị tham gia giữ cho sông sạch và sống động. Một mô hình hợp lý có thể bao gồm hệ thống cảm biến theo dõi liên tục các chỉ số ô nhiễm như BOD, COD, coliform, nồng độ oxy hòa tan và độ trong suốt của nước. Khi dữ liệu được thu thập liên tục, mọi sự phá vỡ chất lượng nước đều có thể được phát hiện sớm và xử lý kịp thời. Cùng với đó, việc lắp đặt camera, hệ thống báo mùi và giám sát rác trôi sẽ giúp duy trì đường bờ sông sạch đẹp.

Quan trọng hơn, sự vận hành này cần gắn với nguồn thu bền vững từ kinh tế ven sông. Những không gian đang được quy hoạch ven sông Tô Lịch có thể trở thành nơi khai thác dịch vụ như quán cà phê, tuyến du lịch dọc sông, vườn cộng đồng. Mỗi lợi ích kinh tế như vậy không chỉ trả lại chi phí duy trì, mà còn thúc đẩy sự tương tác cộng đồng, tạo nên tính sống động, không để sông trở lại im lìm và ô nhiễm. Các chuyên gia nhận định, hành trình hồi sinh sông Tô Lịch không chỉ như một kênh nước đã cải tạo mà cần nhìn nhận dòng sông này như một không gian sống, là cảnh quan, là trải nghiệm. Và để duy trì điều đó, không thể thiếu một mô hình “smart upkeep” - nơi công nghệ và cộng đồng cùng chia sẻ trách nhiệm.

Bên cạnh đó, dù nước từ hồ Tây và Nhà máy Yên Xá là đủ cho giai đoạn đầu, Hà Nội cần nhanh chóng chuyển sang chiến lược nguồn cấp bền vững và đa dạng. Kết nối bổ cập từ sông Hồng qua trục Võ Chí Công đang được nghiên cứu, mở ra triển vọng bền vững cho mùa cạn khô. Bên cạnh đó, khai thác nước mưa có thể được thực hiện thông qua hệ thống thu gom, xử lý tại chỗ, giảm áp lực lên hệ thống bổ cập trung tâm. Từ góc nhìn kinh tế, nếu một tuyến đường sông sạch, an toàn và hấp dẫn được hình thành, giá trị bất động sản ven sông sẽ tăng lên đáng kể, nhiều DN dịch vụ sẽ đầu tư, tạo ra nguồn thu ổn định cho ngân sách đô thị. Điều này chuyển đổi nhẹ nhàng từ mô hình chi tiêu công cộng sang mô hình tái sinh kinh tế cộng đồng – một TP khởi sắc, xanh và có sức sống.

Hồi sinh sông Tô Lịch không chỉ là việc làm sạch nguồn nước ô nhiễm, mà là một “phép thử đô thị” đầy tham vọng. Thành công của giai đoạn đầu sẽ mở đường cho một mô hình quản trị đô thị xanh, thông minh và bền vững. Đó sẽ là minh chứng sống động cho tầm nhìn một Hà Nội xanh hơn, đáng sống hơn, nơi mà mỗi dòng sông không chỉ là dòng nước mà là sinh thể đô thị đáng sống.

Quý Nguyễn