Hồi sức tim phổi (CPR) - Kỹ năng sống còn không chỉ dành cho bác sĩ

Khi mạng sống tính bằng giây

Ngày 29/4, y học Việt Nam mất đi một trong những tên tuổi lớn của ngành gây mê hồi sức - PGS.TS.BS Công Quyết Thắng, Chủ tịch Hội Gây mê Hồi sức Việt Nam, giảng viên cao cấp Trường Đại học Y Hà Nội. Ông ra đi đột ngột vì ngưng tim, để lại bao tiếc thương trong lòng người thân, bạn hữu và các thế hệ học trò. Câu chuyện xảy ra khi ông đang đi tập thể dục, vì cảm thấy mệt nên đã ghé vào hàng trà đá rồi gục xuống và ra đi mãi mãi. Là người thầy tận tụy, từng hướng dẫn cho không biết bao nhiêu học viên cách ép tim thổi ngạt để cứu người, vậy nhưng trong giây phút sinh tử, không ai cấp cứu được cho ông.

Đó chỉ là một trong hàng ngàn ca ngưng tim xảy ra ngoài bệnh viện - nơi "thời điểm vàng" để cứu sống bệnh nhân trôi qua trong vô vọng, để rồi chỉ còn lại những xót xa muộn màng. Tại Việt Nam, mỗi năm có hơn 600.000 ca tử vong, trong đó khoảng 200.000 người chết vì bệnh tim mạch - tương đương gần 1/3 tổng số ca tử vong toàn quốc.

Đáng chú ý, phần lớn các ca ngưng tim đột ngột diễn ra ngoài bệnh viện, nơi đội ngũ y tế không thể tiếp cận kịp thời. Trong khi đó, thời gian vàng để cứu một người ngưng tim chỉ là 3 đến 5 phút - khoảng thời gian mà không một chiếc xe cấp cứu nào có thể đến kịp. Vì vậy, việc trang bị kỹ năng hồi sức tim phổi (CPR) cho mỗi người dân không chỉ cần thiết, mà còn có thể trở thành yếu tố quyết định giữa sự sống và cái chết trong những tình huống khẩn cấp. Khi không có bác sĩ, người đầu tiên có mặt - dù chỉ là một người bình thường - chính là “người hùng” duy nhất có thể giữ lại nhịp tim cho nạn nhân.

Vấn đề không chỉ nằm ở con số tử vong hay thời gian cấp cứu - mà là ở một khoảng trống rất thật, rất nguy hiểm: Khoảng trống kỹ năng sơ cứu trong cộng đồng, đặc biệt là kỹ năng CPR. Chúng ta đang sống trong thời đại mà kiến thức y khoa, kỹ năng sinh tồn, các bài hướng dẫn CPR chỉ cách mỗi người một cú nhấp chuột.

Thế nhưng, tại sao một kỹ năng có thể cứu người trong tích tắc lại chưa được trang bị rộng rãi, thậm chí bị xem nhẹ, bị phớt lờ như một điều gì đó "chuyên môn", "không dành cho người thường"?

Liệu chúng ta đã từng tự hỏi: Nếu ai đó ngã quỵ ngay trước mắt mình - người thân, bạn bè hay người qua đường thì bản thân có thể làm được gì ngoài hoảng loạn và gọi xe cấp cứu? Có lẽ đó không nên là một câu hỏi nữa, bởi trong thời điểm sinh tử chỉ tính bằng giây, sự hỗ trợ kịp thời của chính bạn có thể quyết định sự sống cho một con người.

Nỗi đau hóa sứ mệnh

Bác sĩ Nguyễn Văn Công trong một buổi chia sẻ về sức khỏe tại Hiệp hội Nhân sự Việt Nam. (Nguồn: TGCC)

Trở về mảnh đất ngoại ô yên bình phía Tây Hà Nội, tại huyện Đan Phượng, có một bác sĩ mang trong mình nỗi đau không bao giờ nguôi và một sứ mệnh được đánh đổi bằng chính mất mát của đời mình.

ThS.BS Nguyễn Văn Công, người con trong một gia đình có truyền thống ngành y, đã kể lại câu chuyện khiến bất kỳ ai cũng phải lặng người. Bố anh - cũng là một bác sĩ - đã không may qua đời cách đây 23 năm, nhưng không có người thân nào biết sơ cứu ngừng tuần hoàn trong lúc gặp nạn.

“Là một bác sĩ, bố tôi chuẩn bị sẵn sàng những gì cần cho bệnh của mình. Thuốc, thiết bị hỗ trợ. Nhưng bố quên chưa dạy cho người thân của mình cách sơ cấp cứu nếu chính mình gặp nạn”, anh Nguyễn Văn Công ngậm ngùi. Đứng trước tình thế nguy kịch của bố, anh không khỏi nuối tiếc, “Với tôi, cảm giác cố gắng hết sức mà thất bại không thể so sánh với cảm giác khi bản thân không thể làm gì mà phải chứng kiến người thân của mình mất đi”.

Nỗi đau mất cha không chỉ để lại khoảng trống trong tim một người con, mà còn trở thành ngọn lửa âm ỉ cháy trong suốt hành trình hơn một thập kỷ sau đó. Anh tự nhủ với lòng mình rằng đã đến lúc phải làm một điều gì đó để không còn ai phải bất lực chứng kiến người thân mình ra đi trong hoàn cảnh như vậy.

Từ đó, anh thành lập tổ chức Giáo dục Sức khỏe Wellbeing từ năm 2014 nhằm lan tỏa tầm quan trọng của kỹ năng CPR với châm ngôn “Vì một Việt Nam an toàn hơn cho mọi người!”. Hành trình hơn 10 năm đánh thức cộng đồng về tầm quan trọng của CPR là một minh chứng sống động cho sự kiên định và tâm huyết của Wellbeing, đặc biệt là bác sĩ Nguyễn Văn Công - người đã khởi xướng và dẫn dắt "cuộc chiến" thầm lặng này.

Khi được hỏi về khoảnh khắc đáng nhớ nhất trong hành trình với Wellbeing khiến anh tin vào con đường mình đã chọn, anh Công chia sẻ, “Không có khoảnh khắc đáng nhớ cụ thể nào, nhưng tôi cảm thấy mình đang đi đúng hướng hàng ngày. Mỗi khi chúng tôi tổ chức được một khóa học tốt, một cách tập huấn hiệu quả, hay thêm một người được trang bị kiến thức CPR, tôi đều thấy mình đang làm điều đúng đắn".

"Ngay cả việc được phỏng vấn hôm nay cũng chứng tỏ rằng mọi người vẫn đang quan tâm đến hành trình của chúng tôi. Sự quan tâm liên tục của cộng đồng về CPR chính là động lực lớn nhất thúc đẩy tôi và đồng nghiệp tiếp tục sứ mệnh của mình. Chừng nào mọi người còn đặt câu hỏi, còn tìm hiểu về CPR, chừng đó chúng tôi còn tiếp tục sứ mệnh của mình. Khi không ai quan tâm, tìm hiểu về CPR mới khiến chúng tôi lo ngại", anh Công nhắn nhủ.

Thầm lặng lan tỏa nghĩa cử

Wellbeing đã và đang triển khai hàng trăm buổi huấn luyện CPR tại doanh nghiệp, tổ chức và trường học trên toàn quốc. Các chương trình được xây dựng khoa học, theo Thông tư 19/2016/TT-BYT, kết hợp lý thuyết và thực hành dưới sự hướng dẫn trực tiếp của bác sĩ chuyên môn.

Mỗi buổi tập huấn kéo dài khoảng 3 tiếng, diễn ra trong không gian rộng rãi, tương tác sôi nổi. Học viên được thao tác trên thiết bị đạt chuẩn quốc tế, được Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ chứng nhận, đảm bảo độ chính xác khi đánh giá kỹ năng. Ngoài kỹ thuật CPR, học viên còn được rèn phản xạ qua tình huống giả định như ngưng tim, hóc dị vật, đuối nước - trang bị đầy đủ kỹ năng xử lý trong các tình huống khẩn cấp.

Học viên từ các tổ chức, doanh nghiệp thực hành sơ cấp cứu trong khóa tập huấn của Wellbeing. (Nguồn: Wellbeing)

Con đường 10 năm của Wellbeing không trải đầy hoa hồng. Việc thay đổi nhận thức một cách sâu rộng trong xã hội về tầm quan trọng của sơ cấp cứu đòi hỏi sự kiên trì và nỗ lực không ngừng nghỉ.

Khi được hỏi về thách thức lớn nhất, anh Công chia sẻ, “Thách thức khiến tôi và đội ngũ Wellbeing ‘đau đầu’ nhất chính là việc Việt Nam vẫn chưa đưa việc giảng dạy CPR vào chương trình học tại các trường học một cách chính thức. Hiện tỉ lệ người Việt Nam biết CPR chỉ ở mức 8.7%, quá thấp so với các nước phát triển như Singapore hay Mỹ".

“Nếu có người đột ngột ngừng tim, lúc đó mình sẽ lập tức gọi cứu hộ y tế. Nhưng thật ra mình không tự tin lắm để thực hiện sơ cứu, vì đây là vấn đề liên quan đến tính mạng. Mình chỉ biết sơ qua về CPR, nghe nói là liên quan đến tim mạch. Còn cách ép tim cụ thể thì mình cũng mơ hồ, chỉ đoán là ép ở giữa ngực và phải theo một số nhịp nhất định", bạn T.Q.M, sinh viên năm nhất Học viện Ngoại giao chia sẻ.

Sinh viên Học viện Ngoại giao chia sẻ về kỹ năng hồi sức tim phổi - CPR. (Ảnh: Đức Nghĩa)

Với niềm tin vững chắc vào sứ mệnh của mình, bác sĩ Công và Wellbeing vẫn luôn hướng về phía trước với những kỳ vọng lớn lao. Trong 5-10 năm tới, Wellbeing đặt ra hai mục tiêu then chốt để định hình tương lai của sơ cấp cứu tại Việt Nam.

Đầu tiên, họ kỳ vọng mạnh mẽ vào việc có chính sách, luật pháp cụ thể đưa CPR vào chương trình giáo dục chính khóa tại các trường học. Đây là yếu tố then chốt, bởi theo anh Công, “nếu không đưa CPR vào trường học, chúng ta không thể tạo được tác động xã hội đủ lớn, không thể nâng cao số người biết CPR lên ngang bằng với các nước phát triển”. Việc này sẽ trang bị cho thế hệ trẻ những kỹ năng sống còn ngay từ sớm, tạo nền tảng vững chắc cho một xã hội an toàn hơn.

Kế đến, Wellbeing cũng mong muốn tận dụng tối đa công nghệ và các sáng kiến đột phá để phổ biến CPR diện rộng mà không cần phụ thuộc quá nhiều vào nguồn lực con người. Bác sĩ Công giải thích: “Nếu khi nào cũng cần hàng trăm nghìn bác sĩ để huấn luyện kỹ năng CPR thì không biết kiếm đâu cho đủ người. Vì vậy, công nghệ và các thiết bị hỗ trợ mới có thể giúp đỡ và nâng tầm việc phổ cập CPR lên một cấp độ mới”.

Đây có thể là các ứng dụng di động, công cụ thực tế ảo, hay các chương trình đào tạo trực tuyến hiệu quả, giúp kiến thức sơ cấp cứu đến được với mọi người một cách nhanh chóng và tiện lợi hơn. Những mục tiêu trên phục vụ cho tầm nhìn trọng tâm và lâu dài của Wellbeing là trở thành một trong mười tập đoàn y tế hàng đầu Việt Nam, cung cấp các sản phẩm, dịch vụ an toàn và chăm sóc sức khỏe toàn diện vào năm 2030. Và trên hết, mỗi thành viên trong cộng đồng đều có một cuộc sống thực sự “Wellbeing”.

Chuyển mình trong thời đại số

Hiểu biết đúng về CPR và AED (máy khử rung tim tự động) là chìa khóa để cứu sống một mạng người trong những giây phút quyết định. Máy AED, một thiết bị nhỏ gọn nhưng mạnh mẽ, có khả năng phân tích nhịp tim và khôi phục nhịp đập bình thường bằng một cú sốc điện, đặc biệt hiệu quả khi kết hợp với CPR.

Wellbeing đã tiên phong trong việc đưa CPR và AED đến gần hơn với cộng đồng Việt Nam thông qua việc sử dụng các thiết bị mô phỏng CPR đạt chuẩn quốc tế, giúp học viên thực hành chính xác kỹ thuật ép tim. Những buổi thực hành này mang lại trải nghiệm thực tế, giúp ngay cả người mới bắt đầu xây dựng sự tự tin để hành động trong tình huống khẩn cấp.

Một điểm đặc biệt trong chương trình huấn luyện của Wellbeing là việc sử dụng các thiết bị mô phỏng hiện đại, như máy eCPR - sản phẩm kết hợp giữa phần cứng và phần mềm, tích hợp công nghệ IoT và thực tế ảo do Đại học Duy Tân phát triển. Bác sĩ Công tự hào chia sẻ, trên tinh thần lý thuyết đi đôi với thực hành, trong quá trình tham gia khóa học, học viên sẽ thực hành trực tiếp các kỹ năng cùng bác sĩ của Wellbeing.

Áp dụng phương pháp "cầm tay chỉ việc" kết hợp cùng xử trí tình huống mô phỏng thực tế, học viên dễ dàng nhận ra lỗi sai và ghi nhớ nhanh hơn những kiến thức đúng. Mô hình "đúng vị trí, đúng tần số, đúng độ sâu" chính là ba yếu tố tạo nên sự đặc biệt cho các khóa học của Wellbeing.

Sinh viên Học viện Ngoại giao trải nghiệm học CPR trên máy mô phỏng E-CPR. (Ảnh: Đức Nghĩa)

Wellbeing cho rằng, dù nền tảng học trực tuyến hỗ trợ học tập linh hoạt, chỉ có đào tạo bài bản kết hợp thực hành mới giúp người học phản xạ tốt trong “3 phút vàng”. Công nghệ cũng mở ra hướng đi mới, như ứng dụng PulsePoint dùng AI để phân tích kỹ thuật ép tim qua camera. Tại Việt Nam, các tổ chức như Wellbeing có thể sớm tích hợp công nghệ này, giúp CPR hấp dẫn hơn với giới trẻ. Tuy nhiên, điều cốt lõi không thay đổi: CPR là kỹ năng sống - và bạn chỉ thật sự làm chủ khi thực hành trên thực tế.

Tham gia một buổi học CPR, chia sẻ kiến thức này với mọi người xung quanh, và sẵn sàng ra tay khi cần. Bạn không cần là bác sĩ để tạo nên sự khác biệt, chỉ cần có quyết tâm và kỹ năng đúng đắn. Hãy bắt đầu ngay hôm nay, bởi chỉ vài giờ học CPR thôi cũng có thể thay đổi hoàn toàn số phận của một con người.

Nhóm tác giả