Hội thảo phòng, chống tội phạm lừa đảo chiếm đoạt tài sản trên không gian mạng

9 thủ đoạn lừa đảo phổ biến

Theo Đại tá Nguyễn Thanh Hà, Cục phó Cảnh sát hình sự Bộ Công an (C02), lừa đảo trực tuyến trên thế giới và khu vực ngày càng tăng nhanh (riêng năm 2025 đã kéo giảm hơn 20%) với thủ đoạn tinh vi, khó phát hiện. Các đối tượng thường lợi dụng trí tuệ nhân tạo (AI), tài khoản mạng xã hội ảo để xây dựng các kịch bản lừa đảo đánh đúng vào tâm lý bị hại.

Thủ đoạn của loại tội phạm này rất đa dạng, song thường tập trung vào 9 thủ đoạn phổ biến. Trong đó, giả mạo cơ quan chức năng là thủ đoạn được dùng nhiều nhất, đa dạng nhất. Đặc biệt là giả danh công an, viện kiểm sát, tòa án gọi điện dọa nạn nhân để yêu cầu chuyển tiền xác minh, giải quyết vụ việc.

Gần đây, các nhóm này còn dựng phòng làm việc giống cơ quan công an, treo quốc kỳ, quốc huy, mặc quân phục, thậm chí có người bị còng tay để tạo lòng tin. Các đối tượng gọi video nhằm thao túng tâm lý, khiến nạn nhân hoảng sợ, tự cung cấp thông tin cá nhân, tài khoản ngân hàng, mạng xã hội. Khi chiếm được tài khoản, các đối tượng tiếp tục khống chế, yêu cầu người thân chuyển tiền chuộc.

Ngoài ra, các nhóm lừa đảo còn giả mạo nhờ đặt hàng hộ; giả bệnh viện, nhân viên y tế thông báo người thân cấp cứu; giả giáo viên giới thiệu chương trình du học; giả điện lực, nước sạch, nhà mạng, Bộ Tài chính, ngân hàng...

Lừa đảo việc làm là thủ đoạn xuất hiện nhiều thứ hai. Các đối tượng dụ dỗ nạn nhân bằng lời mời "việc nhẹ, lương cao", tuyển dụng việc làm tại nhà, cộng tác viên bán hàng online, làm nhiệm vụ kiếm tiền. Sau đó, các đối tượng yêu cầu nộp phí để chiếm đoạt tiền hoặc chi trả các khoản thưởng nhỏ nhằm đánh vào lòng tham của bị hại. Nguy hiểm hơn, nhiều người còn bị "lừa đảo xuất khẩu lao động", sau đó bị mua bán, ép buộc làm việc tại các trung tâm lừa đảo trực tuyến.

Ở lĩnh vực lừa đảo đầu tư, các đối tượng tạo ra các sàn giao dịch tài chính, tiền ảo giả mạo, kêu gọi đầu tư với cam kết lợi nhuận phi thực tế. Thủ đoạn này thường đi liền với mô hình lừa đảo đa cấp. Nhiều vụ, các đối tượng còn thuê người có tầm ảnh hưởng trên mạng xã hội để quảng cáo, kêu gọi đầu tư.

Lừa đảo tình cảm cũng xuất hiện khá nhiều khi các đối tượng dùng các tài khoản mạng xã hội không chính chủ, làm quen, tạo mối quan hệ tình cảm qua mạng rồi lừa tiền. Thông thường sẽ là chiếm đoạt tiền bằng cách rủ đầu tư vào các đường link giả mạo thương hiệu.

Còn có các thủ đoạn lừa đảo sử dụng công nghệ AI, Deepfake (tạo ra các "video call" giả mạo khuôn mặt, giọng nói của người thân, bạn bè của bị hại để vay tiền khẩn cấp hoặc sử dụng AI ghép mặt bị hại vào các video, ảnh nhạy cảm để lừa đảo, tống tiền); lừa đảo trong thương mại điện tử, giao dịch trực tuyến (gửi các đường link giả mạo trong thanh toán trực tuyến, giả mạo sản phẩm hoặc lừa đảo chiếm đoạt tiền đặt cọc của người mua hàng); lừa đảo cài app (dụ dỗ nạn nhân cài app giả mạo có giao diện giống như app thật để chiếm quyền điều khiển thiết bị, chiếm tiền trong tài khoản); vờ chuyển nhầm tiền vào tài khoản để chiếm đoạt (sau khi chuyển tiền nhầm, các đối tượng sẽ nhắn tin để xin lại và nếu bị hại chủ quan chuyển trả lại sẽ bị ép chuyển tiền nhiều lần, dọa báo công an); thông qua hoạt động kêu gọi làm từ thiện để lừa đảo...

Phía bị hại thường có tâm lý hám lợi, cả tin

Theo Đại tá Hà, vì lợi nhuận siêu lớn, rủi ro thấp nên các nhóm lừa đảo đã bất chấp pháp luật và hình thành các "tập đoàn" lừa đảo trên khắp thế giới; triệt để lợi dụng địa bàn một số nước Đông Nam Á là nơi pháp luật và chính quyền quản lý lỏng lẻo để thiết lập các "trung tâm lừa đảo". Việt Nam là một nước giáp biên nên vô tình bị ảnh hưởng của loại tội phạm này. Các đối tượng lợi dụng Việt Nam để tuyển dụng lao động, rửa tiền.

Trong khi đó, về phía bị hại, thường có tâm lý hám lợi, cả tin vào "việc nhẹ, lương cao", đầu tư nhàn hạ hưởng lợi nhuận khủng... nên trở thành mục tiêu của các nhóm tội phạm. Thói quen chia sẻ dữ liệu cá nhân bừa bãi và xu hướng tin vào người "xưng danh cơ quan nhà nước" qua điện thoại, mạng xã hội, cũng tạo điều kiện cho tội phạm khai thác.

Đại tá Hà cũng cho rằng một phần nguyên nhân cũng ở công tác quản lý nhà nước còn sơ hở, thiếu sót. Nhất là trong việc quản lý chính chủ các thuê bao điện thoại, mạng internet, tài khoản ngân hàng, ví điện tử, tài khoản mạng xã hội. Trình độ về công nghệ của cán bộ trực tiếp phòng ngừa, đấu tranh loại tội phạm này cũng chưa tương xứng với sự phát triển của công nghệ. Trang thiết bị công nghệ cao để phòng, chống tội phạm còn thiếu, lạc hậu, không đáp ứng được yêu cầu thực tiễn.

Ông Phạm Gia Bảo, Cục phó Phòng, chống rửa tiền (Ngân hàng Nhà nước) cho biết, qua nghiên cứu thực tiễn, để tránh bị lừa đảo qua mạng, người dân tuyệt đối không truy cập, đăng nhập các đường dẫn, liên kết, website, ứng dụng hoặc mở tệp đính kèm từ người gửi không xác định.

Người dân cũng không nên kết bạn với người lạ, các tài khoản mạng xã hội nghi là ảo. Khi nhận được đề nghị mở hộ, cho thuê, bán tài khoản ngân hàng, SIM, cần tham khảo ý kiến người hiểu biết hoặc liên hệ công an nơi gần nhất để được hỗ trợ.

Với cơ quan nhà nước, ông Bảo kiến nghị cần hoàn thiện các quy định pháp luật liên quan đến lĩnh vực viễn thông, tài chính, tiền ảo, tài sản ảo để theo kịp sự phát triển của công nghệ; ứng dụng các công cụ công nghệ trong giám sát nhằm phát hiện, ngăn chặn hoạt động lừa đảo qua mạng.

Theo ông Bảo, công tác quản lý thuê bao, xử lý SIM không chính chủ cũng là vấn đề cấp bách cần giải quyết để phòng ngừa tội phạm lừa đảo trên không gian mạng.

Văn Sơn