Hợp tác 'ba nhà', chìa khóa nâng cao chất lượng đào tạo

Hoạt động nghiên cứu khoa học tại Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh.

Đến nay, Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh đã hợp tác với hơn 30 tỉnh, thành phố, hơn 200 doanh nghiệp, tập đoàn trên nhiều lĩnh vực. Trong giai đoạn 2021-2025, đơn vị này và các địa phương thực hiện 412 hoạt động, chương trình hợp tác, đóng góp tích cực cho sự phát triển kinh tế-xã hội của nhiều địa phương.

Các dự án, chương trình tư vấn trên các lĩnh vực nông thôn mới, xây dựng chuỗi giá trị nông nghiệp, quy hoạch du lịch và làng nghề, lịch sử-văn hóa được triển khai thành công đã mang lại những tác động thực tiễn lớn. Giai đoạn 2021-2024, hợp tác giữa Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh và các địa phương, doanh nghiệp tăng trưởng mạnh mẽ với số văn bản ký kết tăng 387% và hoạt động phối hợp tăng 248% so với giai đoạn 2016-2020.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Minh Tâm, Phó Giám đốc Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh cho biết: Trước xu thế gắn kết ngày càng chặt chẽ giữa giáo dục đại học và phát triển kinh tế-xã hội, đơn vị xác định vai trò tiên phong trong thúc đẩy mô hình "Hợp tác ba nhà". Tuy nhiên, hợp tác hiện nay vẫn còn mang tính ngắn hạn, chưa có kế hoạch hành động cụ thể và bền vững. Các hoạt động chưa khai thác hết tiềm năng khoa học-công nghệ và đội ngũ chuyên gia của Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh. Do đó, cần có sự đổi mới trong cách tiếp cận để tăng cường tính hiệu quả và lâu dài của liên kết giữa đại học, địa phương và doanh nghiệp.

Theo thống kê, Việt Nam có hơn hai triệu sinh viên theo học mỗi năm, nhưng hiện chỉ có khoảng 60% số sinh viên tốt nghiệp có việc làm đúng chuyên ngành. Con số này phản ánh sự chưa cân đối giữa chương trình đào tạo đại học và nhu cầu thực tế của thị trường lao động. Hệ quả là nhiều doanh nghiệp gặp khó khăn trong tuyển dụng nhân sự có kỹ năng phù hợp, nhất là trong bối cảnh kinh tế số và hội nhập quốc tế đang phát triển mạnh mẽ.

Chất lượng đầu vào của sinh viên Việt Nam được đánh giá khá tốt, nhưng đầu ra vẫn còn nhiều hạn chế, thể hiện ở ba khía cạnh quan trọng: Kỹ năng mềm (thiếu kỹ năng giao tiếp, tư duy phản biện và khả năng làm việc nhóm); khả năng thích nghi (môi trường làm việc hiện đại đòi hỏi sự linh hoạt và khả năng học hỏi nhanh, nhưng nhiều sinh viên vẫn còn thụ động, phụ thuộc vào lý thuyết sách vở); năng lực ứng dụng thực tiễn (chương trình đào tạo còn nặng về lý thuyết, ít thực hành, dẫn đến việc sinh viên thiếu kinh nghiệm để đáp ứng nhu cầu doanh nghiệp ngay sau khi ra trường). Chính vì điều này đẩy doanh nghiệp vào thế khó khi phải dành nguồn lực đáng kể để đào tạo nhân sự mới, làm tăng chi phí, kéo dài thời gian hòa nhập.

Ông Phạm Phú Ngọc Trai, Chủ tịch Liên minh Tái chế bao bì Việt Nam (PRO Việt Nam) cho rằng: Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh là một trong những trung tâm đào tạo và nghiên cứu hàng đầu Việt Nam. Đây là nguồn lực khoa học-công nghệ rất lớn và quan trọng, nhưng vẫn chưa được khai thác tối ưu do thiếu cơ chế hợp tác chặt chẽ giữa nhà trường và doanh nghiệp.

Việc hợp tác chưa chặt chẽ giữa nhà trường và doanh nghiệp xuất phát từ quyền tự chủ của các trường đại học còn hạn chế, khiến hợp tác linh hoạt với doanh nghiệp gặp nhiều khó khăn. Mặc dù doanh nghiệp có nhu cầu đặt hàng nghiên cứu hoặc phối hợp đào tạo, nhưng cơ chế chưa rõ ràng khiến khoảng cách giữa đào tạo và nhu cầu thực tế ngày càng lớn.

Ngoài ra, các doanh nghiệp chưa chủ động trong việc hợp tác với trường đại học, phần lớn do thiếu thông tin về tiềm năng nghiên cứu và năng lực đào tạo của các trường. Các chính sách khuyến khích hợp tác như ưu đãi thuế hoặc hỗ trợ tài chính cho doanh nghiệp tham gia nghiên cứu và phát triển (R&D) chưa đủ mạnh để tạo động lực thúc đẩy mối quan hệ hợp tác giữa đại học và doanh nghiệp.

Để giải quyết vấn đề này, theo ông Phạm Phú Ngọc Trai, cần xây dựng một hệ sinh thái hợp tác thực chất, nơi doanh nghiệp, đại học và Nhà nước phối hợp chặt chẽ để đồng sáng tạo, chuyển giao công nghệ và phát triển nhân lực chất lượng cao.

Trong bối cảnh hiện nay, chuyên gia cho rằng, hợp tác giữa đại học, doanh nghiệp và Nhà nước không chỉ là xu thế tất yếu mà còn là "chìa khóa" giúp Việt Nam phát triển bền vững và nâng cao năng lực cạnh tranh toàn cầu. Để hiện thực hóa điều này, cần sự chung tay của tất cả các bên: Nhà nước kiến tạo chính sách và thúc đẩy đầu tư vào R&D; đại học đổi mới mô hình đào tạo, gắn lý thuyết với thực tiễn; doanh nghiệp chủ động tham gia và đầu tư vào nhân lực, công nghệ.

Các trường đại học cần xây dựng hệ sinh thái đổi mới sáng tạo, trong đó chú trọng đầu tư vào phòng thí nghiệm, trung tâm nghiên cứu ứng dụng, thúc đẩy các dự án khởi nghiệp công nghệ ngay trong trường học; thành lập vườn ươm khởi nghiệp gắn kết doanh nghiệp với sinh viên, giúp thương mại hóa ý tưởng và nghiên cứu sáng tạo.

Đồng thời, tạo cơ chế để doanh nghiệp tham gia giảng dạy, hướng dẫn đồ án tốt nghiệp, giúp sinh viên hiểu rõ hơn về yêu cầu thực tiễn; phát triển mô hình "Trường đại học doanh nghiệp", nơi doanh nghiệp có thể đặt hàng nghiên cứu, tài trợ các dự án có tính ứng dụng cao; tạo điều kiện cho giảng viên làm việc tại doanh nghiệp trong một thời gian nhất định để nâng cao hiểu biết về công nghệ và thị trường.

Bài và ảnh: KHÁNH TRÌNH