Hợp tác giáo dục ASEAN: Động lực chiến lược cho phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao của Việt Nam trong kỷ nguyên vươn mình

Kể từ khi gia nhập ASEAN vào năm 1995, Việt Nam đã thể hiện cam kết mạnh mẽ, chủ động và tích cực trong hợp tác giáo dục khu vực. Điều này thể hiện rõ qua sự quan tâm của Đảng và Nhà nước đối với hội nhập và hợp tác quốc tế trong giáo dục, đào tạo, đặc biệt là thông qua Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04/11/2013 của Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa XI về "đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế".

Trên cơ sở đó, các mục tiêu hội nhập về giáo dục của Việt Nam hướng tới phát triển cơ sở giáo dục đạt trình độ khu vực và quốc tế, đổi mới chương trình, công nhận văn bằng và tăng cường trao đổi học thuật, đóng góp vào sự phát triển chung của khối ASEAN.

Chủ động, tích cực, có trách nhiệm

Sau 30 năm kể từ khi Việt Nam gia nhập ASEAN, hợp tác giáo dục trong khối đang ngày càng trở thành một động lực chiến lược quan trọng, giúp đất nước hình chữ S phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, hướng tới vai trò chủ động trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Việt Nam tích cực tham gia các khuôn khổ và thỏa thuận quan trọng như Kế hoạch tổng thể cộng đồng văn hóa - xã hội ASEAN (ASCC) đến năm 2025, Kế hoạch hành động về giáo dục ASEAN và Tuyên bố ASEAN về phát triển nguồn nhân lực cho thế giới công việc đang thay đổi (2020). Những khuôn khổ này đã tạo nền tảng vững chắc cho hội nhập giáo dục khu vực. Việt Nam cũng chủ động đề xuất những sáng kiến như Tuyên bố ASEAN về phát triển nguồn nhân lực năm 2020, đồng thời trong vai trò Chủ tịch ASEAN đã nhiều lần chủ trì các hoạt động hợp tác giáo dục.

Bên cạnh đó, Việt Nam tích cực tham gia Mạng lưới các trường đại học ASEAN (AUN), với ba trường đại học thành viên cốt lõi: Đại học Quốc gia Hà Nội, Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh và Đại học Cần Thơ. Tính đến tháng 2/2025, Đại học Cần Thơ có 34 chương trình được đánh giá và cấp chứng nhận AUN-QA, trong khi Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh có 75 chương trình được đánh giá từ năm 2009.

Tính đến năm 2024, Việt Nam dẫn đầu ASEAN với 388 chương trình đạt Tiêu chuẩn kiểm định chất lượng mạng lưới các trường đại học ASEAN (AUN-QA), khẳng định vai trò chủ động trong nâng cao chất lượng giáo dục.

Hội nghị Bộ trưởng Giáo dục ASEAN+3 lần thứ bảy diễn ra vào ngày 26/8/2024, tại Thái Lan. (Nguồn: ASEAN)

Những lợi ích to lớn

Trong kỷ nguyên vươn mình, hợp tác giáo dục ASEAN đóng vai trò quan trọng, giúp chuẩn bị lực lượng lao động cho nền kinh tế số và Công nghiệp 4.0, bồi dưỡng kỹ năng trong lĩnh vực STEM, thúc đẩy đổi mới, tinh thần kinh doanh.

Hợp tác giáo dục ASEAN cũng mang lại nhiều tác động hữu hình đối với sự phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao của Việt Nam. Khuôn khổ Phát triển nguồn nhân lực (HRD) của ASEAN tập trung vào phát triển kỹ năng học tập suốt đời và kỹ năng thế kỷ 21, phù hợp với nhu cầu của Việt Nam. Việc tham gia vào các nỗ lực này giúp đảm bảo lực lượng lao động Việt Nam được trang bị những kỹ năng cần thiết, đào tạo nguồn nhân lực có trình độ cao, đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, cho thị trường lao động khu vực và toàn cầu.

Bên cạnh đó, ASEAN chú trọng đến giáo dục bao trùm và chất lượng cao, cũng như đối thoại chính sách về khả năng tuyển dụng và kỹ năng số. Nhiều diễn đàn chính sách của ASEAN tạo điều kiện hợp tác giữa các nhà hoạch định chính sách, học giả và lãnh đạo ngành, thúc đẩy nghiên cứu và trao đổi kiến thức. Hay Khung tham chiếu trình độ ASEAN (AQRF) và các chương trình trao đổi sinh viên, giảng viên cũng góp phần nâng cao kỹ năng và năng lực cho người Việt.

Có thể nói, hợp tác giáo dục ASEAN tạo không gian để các nhà khoa học, nhà nghiên cứu và đơn vị giáo dục trong nước cùng nhau hợp tác, thực hiện nhiều dự án nghiên cứu và đổi mới sáng tạo, góp phần thúc đẩy sự phát triển của khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Ngoài ra, việc tham gia hợp tác giáo dục ASEAN còn giúp Việt Nam nâng cao vị thế, hội nhập sâu rộng vào khu vực và thế giới. Qua đó, Việt Nam có thể thể hiện vai trò chủ động, tích cực và có trách nhiệm trong ASEAN, góp phần xây dựng Hiệp hội trở thành một cộng đồng vững mạnh.

Hợp tác giáo dục trong ASEAN phù hợp một cách chiến lược với các ưu tiên phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao của Việt Nam. Nước ta đã xác định việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực là một đột phá chiến lược, tập trung vào các lĩnh vực như công nghệ thông tin và truyền thông, tự động hóa, trí tuệ nhân tạo (AI), tài chính, y tế.

Bắt tay với ASEAN, đặc biệt thông qua Phát triển nguồn nhân lực (HRD), giúp Việt Nam chuẩn bị lực lượng lao động cho tương lai, thu hẹp khoảng cách giáo dục và giải quyết các khoảng trống kỹ năng. Tiêu chuẩn AUN-QA hỗ trợ mục tiêu nâng cao chất lượng và vị thế toàn cầu của các trường đại học Việt Nam. Hợp tác ASEAN cũng phù hợp với chiến lược hợp tác quốc tế rộng lớn hơn của Việt Nam về phát triển nguồn nhân lực.

Việc các trường đại học Việt Nam đạt chứng nhận AUN-QA và sáng kiến "Go Digital ASEAN" đã mang lại nhiều kết quả tích cực trong việc phát triển nguồn nhân lực của Việt Nam. Sáng kiến "Go Digital ASEAN" đã đào tạo hơn 81.000 người Việt về kỹ năng số, hỗ trợ hội nhập kinh tế số và Công nghiệp 4.0.

Hợp tác giáo dục ASEAN cũng mang lại nhiều tác động hữu hình đối với sự phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao của Việt Nam. (Nguồn: VGP)

Chủ động đóng góp với những lợi thế trong giáo dục

Trong những năm qua, Việt Nam đạt nhiều thành tích xuất sắc trong các kỳ thi quốc tế. Đặc biệt, điểm số của học sinh tại nước ta không có sự bất bình đẳng rõ rệt giữa giới tính và vùng miền, thể hiện sự công bằng trong tiếp cận giáo dục. Một nghiên cứu của Đại học Kinh tế Stockholm cho thấy trẻ em Việt Nam từ 5-8 tuổi có năng suất học tập vượt trội, cao hơn nhiều so với nhiều nước trong khu vực.

Chất lượng giáo viên là yếu tố then chốt tạo nên thành công này, bởi đội ngũ giáo viên Việt Nam được quản lý tốt, đào tạo thường xuyên và tự do sáng tạo trong giảng dạy, giúp mỗi tiết học trở nên hấp dẫn. Chính sách đãi ngộ đặc biệt cho giáo viên ở vùng sâu vùng xa và việc đánh giá giáo viên dựa trên kết quả học tập của học sinh cũng góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy. Sự quan tâm đầu tư của Đảng và Nhà nước, cùng truyền thống hiếu học của người Việt là nền tảng quan trọng giúp duy trì và nâng cao chất lượng giáo dục.

Việt Nam đã tích cực thúc đẩy hợp tác quốc tế trong lĩnh vực giáo dục nghề nghiệp, nông nghiệp và thủ công nghiệp, tận dụng những lợi thế sẵn có, hướng tới việc nâng cao chất lượng đào tạo, phát triển nguồn nhân lực và đóng góp vào sự phát triển chung của khu vực và thế giới.

Trong lĩnh vực giáo dục nghề nghiệp, chúng ta ký kết nhiều văn kiện hợp tác với các đối tác quốc tế và trong ASEAN nhằm nâng cao chất lượng đào tạo, áp dụng những tiêu chuẩn quốc tế và phát triển kỹ năng phù hợp với nhu cầu thị trường lao động hiện đại.

Trong lĩnh vực nông nghiệp, Việt Nam thiết lập quan hệ hợp tác lâu dài và hiệu quả với các đối tác như Bỉ và nhiều nước châu Phi, thông qua trao đổi cán bộ, sinh viên, hợp tác nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ tiên tiến. Nông nghiệp là ngành kinh tế chủ chốt tại Đông Nam Á, có ảnh hưởng trực tiếp đến kinh tế, chính trị và xã hội của từng quốc gia thành viên và các đối tác trong khu vực. Mô hình chuyển giao công nghệ, đào tạo cán bộ, nghiên cứu khoa học này có thể được xem là một hình mẫu để ASEAN học hỏi và áp dụng trong hợp tác khu vực, đặc biệt trong bối cảnh khối đang hướng tới phát triển nông nghiệp bền vững và thích ứng với biến đổi khí hậu.

Học sinh Việt Nam giành nhiều thành tích xuất sắc trong các kỳ thi Olympic quốc tế. (Nguồn: Bộ Giáo dục và Đào tạo)

Ngoài ra, Việt Nam còn phát huy thế mạnh trong các ngành thủ công nghiệp truyền thống thông qua những chương trình đào tạo nghề, phát triển kỹ năng thủ công và kết nối với thị trường quốc tế, góp phần bảo tồn và phát triển các nghề truyền thống, đồng thời tạo việc làm cho người lao động. Việc tổ chức hội thảo, ký kết nhiều thỏa thuận hợp tác song phương và đa phương trong giáo dục nghề nghiệp và đào tạo kỹ năng chuyên môn giúp Việt Nam nâng cao năng lực đào tạo, đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội trong bối cảnh hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng.

Tuy nhiên, chúng ta vẫn còn phải đối mặt với thách thức như khác biệt về trình độ giáo dục, hạn chế tài chính, và công nhận trình độ. Để khắc phục, Việt Nam cần tăng cường những chính sách quốc gia phù hợp với khuôn khổ ASEAN, tích cực tham gia vào nhiều sáng kiến khu vực, tăng cường hợp tác với các trường đại học hàng đầu ASEAN và giải quyết các vấn đề liên quan đến công nhận trình độ.

Tựu trung, hội nhập và hợp tác quốc tế trong giáo dục và đào tạo đã và đang là một trụ cột chiến lược trong hành trình phát triển của Việt Nam, góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, đáp ứng yêu cầu của nền kinh tế số và Công nghiệp 4.0. Với tinh thần “chủ động, tích cực, có trách nhiệm”, Việt Nam không chỉ tham gia mà còn dẫn dắt nhiều sáng kiến giáo dục trong ASEAN như Định hướng ưu tiên hợp tác giáo dục ASEAN 2022-2023, công bố Lộ trình không gian giáo dục đại học ASEAN 2025. Đồng thời, nước ta cũng tích cực thúc đẩy việc xây dựng tài liệu phục hồi học tập và thích ứng giáo dục, hỗ trợ các quốc gia ASEAN tái thiết hệ thống giáo dục sau đại dịch Covid-19 và thúc đẩy chuyển đổi số trong giáo dục, phát triển giáo dục đại học, đảm bảo công bằng tiếp cận giáo dục.

Những nỗ lực này không chỉ nâng cao chất lượng giáo dục trong ASEAN mà còn góp phần xây dựng cộng đồng giáo dục bền vững, hội nhập và đổi mới sáng tạo, giúp Việt Nam khẳng định vị thế trong bản đồ giáo dục khu vực. Bằng cách tăng cường chính sách quốc gia phù hợp với các khuôn khổ ASEAN, học hỏi từ những mô hình hợp tác giáo dục thành công trên thế giới và mở rộng liên kết với nhiều trường đại học hàng đầu, Việt Nam sẽ tiếp tục củng cố vị thế của mình trong kỷ nguyên vươn mình, đóng góp tích cực vào sự phát triển bền vững của khu vực và thế giới.

Đỗ Phi Anh