Houthi - Nhóm Hồi giáo cực đoan bí ẩn và nguy hiểm

Thế lực đen tối mới

Ansar Allah được biết đến với tên Houthis, theo tiếng Arab nghĩa là "Đạo quân của đức Allah", là một phong trào Hồi giáo kết hợp với chính trị và vũ trang, đại diện cho người Zaidi theo dòng Hồi giáo Shiite, xuất hiện ở Sa'dah (bắc Yemen) vào năm 1992, khi hai anh em Hussein và Mohammed al-Houthi đứng ra thành lập một tổ chức mang tên "Thanh niên Tin tưởng" (Belive Young - viết tắt là BY). Chỉ trong 3 năm, có gần 20.000 sinh viên tham gia BY.

Một nhóm phiến quân Houthi. Ảnh: ibtimes.com.

Sử dụng các bài giảng của Mohammed Hussein Fadhlallah - một học giả người Liban và Hassan Nasrallah - Tổng thư ký tổ chức Hezbollah ở Liban - anh em al-Houthi truyền bá cho họ tư tưởng cực đoan, chống lại “mối đe dọa” của người Mỹ và khối Arab lúc ấy đang có ảnh hưởng ở Yemen. Sau chiến tranh Iran-Iraq, BY công khai bộc lộ quan điểm chống Mỹ, chống Do Thái. Năm 2004, Cơ quan An ninh Yemen bắt giữ 800 thành viên BY vì âm mưu tổ chức bạo loạn.

Nhằm xoa dịu tình hình, Tổng thống Yemen là Ali Abdullah Saleh đã mời Hussein al-Houthi tham dự một cuộc họp hòa giải, nhưng y từ chối. Tháng 6/2004, Saleh ra lệnh bắt giữ Hussein, tuy nhiên, dưới sự chỉ huy của Mohammed al-Houthi (em ruột Hussein), BY tung ra một chiến dịch chống lại chính quyền. Trong cuộc nổi dậy này, Hussein bị giết. Sau cái chết của Hussein al-Houthi, nhóm BY đổi tên thành Houthi.

Năm 2011, khu vực Trung Đông xảy ra nhiều biến động lớn như cuộc Cách mạng Tunisie, Cách mạng Ai Cập, Mùa xuân Arab trong lúc tại Yemen, tình trạng thất nghiệp, tham những và suy thoái kinh tế đã dẫn đến những cuộc biểu tình, yêu cầu Tổng thống Saleh từ chức. Một số lớn binh sĩ Yemen đào ngũ, mang theo vũ khí chạy sang phía Houthi, thực lực của Houthi tăng lên đáng kể. Tính đến cuối năm 2011, Houthi đã có hơn 40.000 tay súng, được Al-Qaeda chi nhánh Bắc Phi tích cực yểm trợ.

Lũng đoạn chính trường Yemen và lục địa đen

Tháng 4/2011, Tổng thống Saleh đồng ý để Hội đồng Hợp tác vùng Vịnh (GCC) làm trung gian hòa giải giữa chính phủ Yemen với nhóm Houthi, tuy nhiên, 3 lần thương thảo đều không kết quả. Sheikh Sadiq al-Ahmar - người đứng đầu liên minh các bộ tộc Hashid theo đạo Hồi - một trong những nhóm bộ tộc mạnh nhất Yemen - đã tuyên bố ủng hộ Houthi bằng cách cử lực lượng vũ trang tham gia các cuộc biểu tình, chống lại quân chính phủ.

Tháng 5/2011, với sự dàn xếp của GCC, một lệnh ngừng bắn được ký kết giữa Chính phủ Yemen và phiến quân Houthi trong khi các cuộc biểu tình đòi lật đổ Saleh vẫn tiếp diễn. Quân đội Yemen tung ra một cuộc càn quét, dọn sạch người biểu tình khỏi quảng trường Ta'izz bằng súng máy và xe ủi. Lãnh đạo Houthi coi sự kiện này là một vụ thảm sát, vì vậy, ngày 31/5, họ hủy bỏ lệnh ngừng bắn, chiếm đóng tòa nhà Quốc hội Yemen cùng nhiều văn phòng các cơ quan công quyền.

Cơ sở lọc dầu của Saudi Arabia bị phiến quân Houthi tấn công. Ảnh: voanews.com.

Giao tranh giữa lực lượng quân đội thân chính phủ và nhóm phiến quân Houthi diễn ra ác liệt, đỉnh điểm là Houthi tổ chức đánh bom một đền thờ Hồi giáo, đúng vào giờ cầu nguyện của Tổng thống Saleh cùng các quan chức chính quyền. Kết quả là Saleh bị thương ở cổ và phổi, bị bỏng 40% diện tích cơ thể và nhiều người khác bị thương, trong đó có thủ tướng, phó thủ tướng, một số thượng nghị sĩ, thống đốc…

Phiến quân Houthi và nhóm bộ tộc Hashid yêu cầu chính phủ phải chuyển giao quyền lực nhưng Quốc hội Yemen bác bỏ yêu cầu thành lập hội đồng chuyển tiếp chuyển giao quyền lực từ chính quyền Saleh sang một chính phủ lâm thời nhằm giám sát cuộc bầu cử dân chủ đầu tiên ở Yemen. Houthi và nhóm Hashid chuyển sang đấu tranh bạo lực, chiến sự ác liệt lại tiếp diễn đã làm hàng chục nghìn người thiệt mạng, đẩy Yemen vào cuộc khủng hoảng nhân đạo trầm trọng nhất thế giới, với 24,1 triệu người (hơn 2/3 dân số) cần được viện trợ khẩn cấp, mà theo Liên Hiệp Quốc, đây là cuộc khủng hoảng nhân đạo tồi tệ nhất thế giới.

Ngày 21/2/2012, dưới sự bảo trợ của GCC, một cuộc bầu cử tổng thống đã được tổ chức tại Yemen, Phó Tổng thống Hadi nhận được 99,8% số phiếu bầu. Tuy nhiên, Houthi không đồng ý với những thay đổi chính trị “bình mới rượu cũ”. Dưới sự chỉ huy của Abdul-Malik al-Houthi, nhóm phiến quân này đã thành công trong cuộc đảo chính năm 2014-2015 và hiện đang nắm quyền kiểm soát thủ đô Sana'a và Quốc hội Yemen.

Houthi đang thực sự trở thành mối hiểm nguy cho lục địa đen khi kiểm soát 1/4 diện tích Yemen và ước tính có hơn 100.000 thành viên, cả vũ trang và không vũ trang. Được sự yểm trợ về vũ khí và tài chính của Al-Qaeda chi nhánh Bắc Phi, Houthi trở thành nhóm Hồi giáo cực đoan mạnh nhất lục địa đen thời điểm 2015-2017.

Một thế lực nguy hiểm, không thể coi thường

Yemen nằm ở một vị trí đắc địa tại cực tây nam Arab, dọc theo tuyến đường biển lớn nối châu Âu với châu Á và gần một số tuyến đường thủy thương mại nhộn nhịp nhất biển Đỏ, cảng Aden của Yemen được đánh giá là một trong những khu cảng sầm uất nhất trên thế giới trong thế kỷ 20. Mặc dù là một trong những quốc gia nghèo nhất và xung đột dữ dội nhất ở Trung Đông, Yemen có tầm quan trọng chiến lược đối với không ít quốc gia trong khu vực và là hang ổ ẩn náu của những tổ chức khủng bố nguy hiểm nhất trên thế giới.

Kể từ năm 2014, theo đề nghị của chính quyền Yemen, Saudi Arabia đã thành lập và lãnh đạo liên minh quân sự Arab chống phiến quân Houthi, hỗ trợ chính phủ lưu vong được cộng đồng quốc tế công nhận của Tổng thống Hadi. Tuy nhiên, hòa bình không những không được vãn hồi mà căng thẳng khu vực còn bị đẩy lên đỉnh điểm. Theo xác nhận của Houthi, hôm 14/9, các máy bay không người lái (UAV) của lực lượng này đã được phóng từ 3 địa điểm khác nhau, trong đó mỗi chiếc mang được 4 quả bom dẫn đường chính xác, tấn công hai nhà máy lọc dầu của Saudi Arabia, gây thiệt hại to lớn cho nước này.

Mới đây nhất, Houthi bất ngờ tổ chức trận phục kích với quy mô chưa từng có, xóa phiên hiệu 3 lữ đoàn Saudi Arabia, bắt sống hàng trăm xe thiết giáp, lập nên kỳ tích vô tiền khoáng hậu nhờ tinh thông địa hình, có lối đánh du kích hiệu quả, sáng tạo, tinh thần chiến đấu luôn sẵn sàng tử vì đạo. Để ngăn chi viện hỏa lực đường không, Houthi đã bố trí các hệ thống tên lửa phòng không đánh chặn trực thăng tấn công Apache mà Saudi Arabia phái tới ứng cứu.

Theo Al-Masdar News, gần ba thập kỷ trước, với sự giúp đỡ của Liên Xô, Yemen đã xây dựng 3 lữ đoàn tên lửa đạn đạo nằm dưới sự chỉ huy trực tiếp của Vệ binh Cộng hòa Yemen. Sau khi Saleh bị lật đổ năm 2011, Hadi lên cầm quyền đã tổ chức lại toàn bộ lực lượng quân sự, cách chức những kẻ trung thành với Saleh, giải tán Vệ binh Cộng hòa và thành lập Cục tên lửa đạn đạo. Tháng 3/2015, khi cuộc nội chiến ở Yemen nổ ra, toàn bộ các đơn vị tên lửa chuyển sang hàng ngũ của quân nổi dậy Houthi.

Theo kỹ sư tên lửa người Belarus từng làm việc tại Yemen, hiện ở Yemen có 5 loại tên lửa đạn đạo. Chiếm số lượng chủ đạo là loại R-17E và R-300, hay còn gọi là Scud-B/C, được sản xuất từ thời Liên Xô và một số khác là các biến thể của Triều Tiên. Ba phiên bản còn lại ít phổ biến hơn gồm tên lửa Scud-D do Triều Tiên sản xuất, tên lửa Burkan-1 do Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển tên lửa Yemen tự cải tiến dựa từ Scud-C và tên lửa đạn đạo Qahir-1 - hoán cải từ tên lửa V-750 của tổ hợp phòng không S-75 Dvina.

Ngoài ra còn một số tên lửa Tochka-U, Luna-M đã ngừng bảo quản trong nhiều năm, và tên lửa đạn đạo Burkan 1 - thực chất là tên lửa Scud-C hoặc Hwasong-6 do Trung tâm này tự cải tiến. Từ tầm bắn ban đầu là 600km, các tên lửa này đã được tăng tầm lên xấp xỉ 800km và mang một đầu đạn nặng 555kg. Chỉ trong tháng 6/2018, Houthi đã tấn công và phá hủy khoảng 85 xe bọc thép, xe quân sự của liên quân bằng tên lửa Konkurs (Liên Xô), Kornet (Nga), TOW và M47 Dragon (Mỹ), được nhập lậu từ Iran qua cảng al-Hudaydah ở Yemen do Houthi kiểm soát.

Theo nguồn tin của Houthi, trên nền tảng có được, hiện lực lượng này đang phát triển nhiều dòng vũ khí mới với sức mạnh vượt trội từ ngành sản xuất nội địa với sự trợ giúp chuyên môn từ nước ngoài, cùng linh kiện được chuyển bí mật từ Iran và nhiều quốc gia khác bất chấp nhiều năm bị phong tỏa đường không và đường biển. Nghiên cứu được Viện Chính sách Cận Đông ở Washington (WINEP) công bố năm ngoái cho rằng, tên lửa đạn đạo tầm trung Burkan 2-H là ví dụ rõ ràng nhất về sự hỗ trợ trực tiếp của Iran với phiến quân Yemen.

Houthi giữa năm 2018 đã cho ra mắt UAV có tầm hoạt động 1.200-1.500km, cho phép tung đòn tấn công nhằm vào Riyadh, Abu Dhabi và Dubai. Ngoài UAV, phiến quân Houthi cũng đang sở hữu nhiều loại tên lửa hành trình diệt hạm, xuồng tự sát không người lái, tên lửa đạn đạo, pháo phản lực tầm xa và ngư lôi thế hệ mới có tên là Al-Manbab, có khả năng tấn công tàu của đối phương từ hàng chục km. Vũ khí trong biên chế Houthi đã phát triển nhanh chóng cả về tầm bắn và độ chính cho thấy mối đe dọa từ những lực lượng được Iran hậu thuẫn trong khu vực, dù ở Iraq, Syria hay Lebanon. Iran nhiều lần bác bỏ cáo buộc tài trợ vũ khí cho Houthi, đồng thời phủ nhận việc nước này đứng sau vụ tấn công nhà máy Aramco.

Houthi khởi thủy là một phong trào Hồi giáo chủ trương khoan dung và hòa bình, có nhãn quan rộng rãi về giáo dục và văn hóa. Nhưng chẳng bao lâu, Iran đã gây được ảnh hưởng mạnh mẽ lên phong trào này ngay cả trước thời gian người Yemen đấu tranh thắng lợi chống chế độ độc tài của Saleh, đến năm 2011 các lãnh tụ của phong trào, trong đó có gia đình Houthi, đã tuyên bố hướng theo Iran về tư tưởng tôn giáo và chính trị. Giới nghiên cứu nhận xét rằng, Houthi đã phát triển và hoạt động giống hệt như lực lượng Hezbollah ở Lebannon và Syria - được Iran vũ trang và cố vấn về tổ chức, lãnh đạo về tinh thần; và xung đột Yemen được xem là cuộc chiến tranh ủy nhiệm giữa Saudi Arabia và Iran.

Sự phổ biến của UAV, tên lửa hành trình trong biên chế phiến quân Houthi là ác mộng với Saudi Arabia và nhiều quốc gia Trung Đông, khi hàng chục đầu đạn giá rẻ, trong đó có những khí tài chuyên gây nhiễu radar và số khác có nhiệm vụ gây quá tải hệ thống phòng không, cùng lao tới mục tiêu từ nhiều hướng. Điều trớ trêu trong tác chiến hiện đại là, những vũ khí bay thấp, chậm và kích thước nhỏ lại là mối đe dọa vượt xa những tên lửa đạn đạo phức tạp và đắt tiền. Thực tế đã chứng minh, bằng sự sáng tạo và năng lực tác chiến xuất sắc, phiến quân Houthi chỉ với trang bị cơ bản nhưng vẫn có thể đánh bại các đối thủ với đầy đủ hải, lục, không quân, được trang bị hiện đại, hỏa lực mạnh hơn gấp nhiều lần./.

CTV Lê Ngọc/VOV.VN