HTX thích ứng trước 'vòng quay' của tiêu chuẩn hữu cơ quốc tế

Tình trạng lô hàng xuất khẩu sang Mỹ, châu Âu bị cảnh báo, trả về đã diễn ra khiến không ít nông dân, HTX và cả doanh nghiệp phải chịu tổn hại về kinh phí và ảnh hưởng thương hiệu.

Quy định chặt chẽ hơn

Các nước như Mỹ, Châu Âu luôn đề cao các yếu tố bền vững, minh bạch nên các quy định trong xuất nhập khẩu nông sản, hàng hóa hữu cơ luôn thay đổi. HTX với vai trò là nhà sản xuất, xuất khẩu luôn phải nắm bắt các quy định, sự thay đổi để thích ứng kịp thời.

Chẳng hạn như tiêu chuẩn hữu cơ Mỹ mới yêu cầu thực hiện kiểm tra đột xuất ít nhất 5% các hoạt động chứng nhận và kiểm tra truy xuất nguồn gốc. Tức là trước đây, họ đánh giá các doanh nghiệp xuất khẩu sang Mỹ rồi vẫn có thể xuất sang được châu Âu vì các tiêu chuẩn tương đương nhau. Nhưng nay, ở một nước thứ ba như Việt Nam, điều này đã không còn được áp dụng. Đơn vị muốn xuất khẩu sang Mỹ phải đánh giá theo đúng tiêu chuẩn Mỹ và khi muốn qua châu Âu phải đạt tiêu chuẩn châu Âu một cách tách bạch.

Ông Lê Quý Hòa Bình chia sẻ trong Hội thảo trực tuyến “Tiêu chuẩn hóa: Nền tảng cho sự phát triển nông nghiệp hữu cơ”.

Tại Hội thảo “Tiêu chuẩn hóa: Nền tảng cho sự phát triển nông nghiệp hữu cơ” tổ chức ngày 27/6, ông Lê Quý Hòa Bình - Quản lý chứng nhận nông nghiệp - Công ty TNHH Control Union Việt Nam, cho biết hiện nay, các HTX, doanh nghiệp Việt Nam chủ yếu xuất thô nên đánh giá, kiểm tra sẽ có phần đơn giản hơn. Tuy nhiên, ở nước ngoài, khâu chế biến đã phát triển nên sẽ xảy ra trường hợp phối trộn thêm nguyên liệu, hoạt chất, từ đó khâu kiểm tra cũng kỹ hơn.

Nhưng nhìn vào đó để thấy rằng, nếu doanh nghiệp, HTX Việt Nam nào có thực hiện chế biến từ nguyên liệu hữu cơ như những doanh nghiệp nước ngoài cần có sự tính toán thành phần hữu cơ trong sản phẩm một cách cụ thể và phải diễn giải nhất quán trong toàn bộ quy trình để đáp ứng các yêu cầu của tiêu chuẩn nhập khẩu của Mỹ.

Tiêu chuẩn hữu cơ châu Âu RE 848/2008 được áp dụng từ đầu năm 2022 cũng có nhiều quy định chặt chẽ hơn. Đối với nhóm nhà sản xuất, cụ thể là các HTX, quy định trong tiêu chuẩn yêu cầu thành viên phải là nông dân trực tiếp sản xuất (không được là doanh nghiệp) và nằm trong giới hạn về quy mô doanh thu (không quá 25.000 ER), diện tích đất không quá 5ha (ngoài trời), 0,5ha đối với nhà lưới.

Một điểm mới đối với tiêu chuẩn hữu cơ châu Âu là yêu cầu nhóm nhà sản xuất phải có tư cách pháp nhân. Điều này, theo các chuyên gia, là một điều kiện thuận lợi để phát triển mô hình HTX ở Việt Nam. Vì đây là một mô hình phù hợp với trình độ của phần lớn nông dân, có tư cách pháp nhân rõ ràng và đang được Nhà nước khuyến khích phát triển.

Đặc biệt, khi nông dân tham gia HTX sản xuất hữu cơ sẽ có đặc điểm là phải bán nông sản qua HTX và có giấy tờ nhật ký rõ ràng nên hạn chế rủi ro cho các nhà nhập khẩu. Khi nông dân, thành viên không bán qua HTX cũng đồng nghĩa sản phẩm sẽ không được chứng nhận hữu cơ theo tiêu chuẩn châu Âu. Còn nếu nông dân trong HTX bán cho doanh nghiệp xuất khẩu thì phải có giấy tờ chứng minh. Và doanh nghiệp bao tiêu xuất khẩu cũng phải đáp ứng các tiêu chuẩn cụ thể.

Tận dụng cơ hội

Có thể thấy, sự thay đổi của các tiêu chuẩn hữu cơ châu Âu, Mỹ đang đặt ra không ít thách thức cho các HTX Việt Nam. Chị Nguyễn Ngọc Bích Huyền, người quản lý trang trại thuộc HTX Tâm Minh Quang (Đồng Nai), cho biết các tiêu chuẩn này đang có sự kiểm soát chặt chẽ hơn về tổng thể vì cán bộ chứng nhận sẽ kiểm soát sự tuân thủ các quy định của HTX nhiều hơn.

Cây mía của HTX ở Hòa Bình đã được xuất khẩu qua châu Âu.

Bên cạnh đó, những thay đổi này cũng gây ra không ít thách thức cho HTX như kiểm tra nhiều sẽ khiến chi phí chứng nhận tăng đáng kể. Đi liền với đó là HTX phải tổ chức lại chuỗi cung ứng thì sẽ gặp những bất lợi, nhất là đối với những HTX chưa hoàn thiện trong khâu quản lý.

Ông Nguyễn Hữu Bê, Giám đốc HTX Sầu riêng 9B (Bà Rịa Vũng Tàu), chia sẻ những quy định mới rất chặt chẽ, phức tạp trong khi hầu hết thành viên HTX là nông dân nhỏ lẻ, việc tiếp thu và hiểu đúng các quy định để thực hiện hiệu quả cũng không hề đơn giản.

Ngay như với tiêu chuẩn hữu cơ châu Âu mới, ông vẫn chưa hiểu tiêu chuẩn này quy định là HTX không được sản xuất song song giữa nông sản hữu cơ và không hữu cơ nữa hay vẫn được phép nhưng phải chịu sự quản lý chặt hơn?

Về vấn đề này, bà Nguyễn Thị Thu Hương, Giám đốc Công ty TNHH chứng nhận phù hợp Mekong Cert, cho biết hiện nay, quy định hữu cơ châu Âu không cho phép HTX sản xuất song song giữa diện tích hữu cơ và không hữu cơ nhằm hạn chế rủi ro và bảo đảm tốt nhất chất lượng hàng hóa trong xuất khẩu về an toàn vệ sinh thực phẩm. Do vậy, chỉ có cách duy nhất là HTX phải tuân thủ theo quy định này.

Có thể thấy, những tiêu chuẩn hữu cơ mới của các thị trường phát triển khá phức tạp nên theo các chuyên gia, cần có sự hỗ trợ của các bên liên quan để HTX hạn chế khó khăn trong thực hiện. Bởi nếu HTX không thay đổi, không tuân thủ quy định mới thì sẽ bị ảnh hưởng tiêu cực.

Cụ thể, yêu cầu về ghi nhãn và truy xuất nguồn gốc của tiêu chuẩn hữu cơ Mỹ hiện nay chi tiết hơn. Trước đây, một số loại bánh truyền thống như bánh rán, bánh xá xị (bánh bao) không phải ghi nhãn nhưng nay cũng phải tuân thủ thì mới được xuất sang Mỹ, trong khi thị trường Mỹ có nhu cầu khá cao về những sản phẩm này. Nếu HTX không tận dụng cơ hội sẽ khó phát triển, nhất là những HTX có mục tiêu xuất khẩu.

Đặc biệt, hiện nay do yêu cầu về tư cách pháp nhân và tính chặt chẽ nên nhiều doanh nghiệp cũng đã thành lập HTX để hỗ trợ nông dân đáp ứng các tiêu chuẩn, hoặc nhiều HTX thành lập độc lập, tách rời khỏi doanh nghiệp. Ông Lê Quý Hòa Bình cho rằng việc HTX tách rời doanh nghiệp cũng sẽ có mặt thuận lợi vì thành viên có thể bán nông sản cho nhiều doanh nghiệp khác nhau, cơ hội đầu ra sẽ thuận lợi hơn, hạn chế rủi ro.

Huyền Trang