Hướng đi nào cho sàn giao dịch xăng dầu ở Việt Nam?

Việc thành lập sàn giao dịch xăng dầu nhằm tăng tính công khai, minh bạch, giảm thiểu khả năng thao túng giá. Ảnh tư liệu

Ngày 18/7, Văn phòng Chính phủ đã có Công văn số 5124/VPCP-TH truyền đạt ý kiến chỉ đạo của Phó Thủ tướng Lê Minh Khái về việc nghiên cứu thông tin báo chí phản ánh kiến nghị về việc thành lập Sàn giao dịch xăng dầu nhằm tăng tính công khai, minh bạch, khắc phục những bất ổn của thị trường xăng dầu thời gian qua, trên cơ sở đó có giải pháp triển khai phù hợp theo thẩm quyền và quy định của pháp luật.

Làm rõ mục đích thành lập sàn giao dịch

Trao đổi về vấn đề này tại cuộc tọa đàm, chuyên gia kinh tế Ngô Trí Long cho rằng, việc thành lập được sàn giao dịch xăng dầu ở Việt Nam có nhiều lợi ích. Đó là tăng cường tính minh bạch, công khai về giá cả, giao dịch, quản lý rủi ro tốt hơn. Đồng thời, tạo cơ hội đầu tư cho tất cả các nhà đầu tư trong và ngoài nước có quyền tham gia, thúc đẩy sự cạnh tranh, qua đó đem lại lợi ích cho người tiêu dùng. Về mặt lý thuyết, việc thành lập sàn cũng sẽ góp phần phát triển cơ sở hạ tầng tài chính, thúc đẩy phát triển các dịch vụ tài chính.

Tuy nhiên, việc lập sàn giao dịch xăng dầu cũng có không ít thách thức như phải có cơ chế quản lý, giám sát nghiêm ngặt để tránh thao túng thị trường; chi phí đầu tư ban đầu lớn; năng lực tham gia của các đối tượng, đòi hỏi phải được đào tạo, có thông tin đầy đủ; phải liên thông thị trường thế giới và phù hợp thông lệ quốc tế. Bên cạnh đó, việc mở sàn giao dịch xăng dầu cũng đặt ra những vấn đề như: Nhà nước sẽ can thiệp vào thị trường xăng dầu với cơ chế nào, quản lý thị trường ra sao, đặc biệt khi thị trường có biến động lớn…?

Tuy nhiên, Chủ tịch Hiệp hội Xăng dầu Việt Nam Bùi Ngọc Bảo khá băn khoăn với ý tưởng này. Ông cho rằng, phải làm rõ mục tiêu lập sàn giao dịch là gì, nếu mở sàn tương tự như tại thị trường Singapore, New York, thì đây là các sàn giao dịch có tính liên thông rất cao, chúng ta không thể xây dựng sàn và có chỉ số giá riêng của xăng dầu được.

Bên cạnh đó, với những sàn mà giao dịch hàng hóa theo chỉ số nước ngoài, gắn với WTI, dầu thô của Mỹ, hay Brent của EU hoặc ở một số sản phẩm khác thì rõ ràng phải có tính liên thông. Các doanh nghiệp kinh doanh theo đó cùng với sự tham gia của các tổ chức tài chính như ngân hàng, công ty thương mại nước ngoài.

Trong khi đó, giá xăng dầu Việt Nam chưa liên thông được, bởi trong cơ cấu giá còn có các thành phần như các loại thuế, quỹ bình ổn, chi phí định mức… Với sự khác biệt rất lớn như vậy thì nên có một sàn đấu thầu để các doanh nghiệp, thương nhân phân phối tham gia thì đúng hơn, thay vì một sàn giao dịch như sàn chứng khoán vì nó đòi hỏi phải có nhiều thời gian.

Sàn giao dịch không thể ấn định người mua, người bán

Nhận xét về vấn đề này, đại biểu Quốc hội Hoàng Văn Cường cho rằng, việc hình thành các giao dịch qua sàn là xu thế, là chuẩn mực của các thị trường giao dịch hàng hóa trên thế giới. Do đó, việc tính đến lập sàn giao dịch xăng dầu ở Việt Nam là phù hợp.

Vấn đề ở đây là tính chất sàn đó ra sao, nếu liên thông với thị trường thế giới, với các nhà cung cấp thế giới thì cần lập sàn giao dịch riêng với cơ chế hoạt động tương ứng. Còn nếu mục tiêu chỉ là giúp cho những nhà nhập khẩu, nhà phân phối xăng dầu giao dịch, trao đổi với nhau dễ hơn thì chúng ta có thể đưa qua các sàn giao dịch điện tử. Hiện nay, Việt Nam đã có các sàn giao dịch này và do đó, việc đưa vào giao dịch không quá khó khăn, phức tạp.

Tuy nhiên, sàn này có thành công hay không thì phụ thuộc vào việc có cho phép các nhà phân phối được mua bán tự do hay không. "Nếu chúng ta định ấn định là người này chỉ được mua của người kia, người kia không được bán cho người khác, thì sàn này lập ra vô nghĩa. Sàn phải để tất cả mọi người tham gia, minh bạch với trăm người bán vạn người mua. Tôi muốn mua của ai cũng được, muốn bán cho ai cũng được, muốn mua bao nhiêu cũng được, thì khi đấy sàn mới có ý nghĩa” - GS.TS Hoàng Văn Cường phân tích.

Đại biểu Hoàng Văn Cường cho rằng, nếu làm được như vậy sẽ khuyến khích các nhà đầu mối phân phối có các công cụ dự trữ xăng dầu hiệu quả nhất. Khi đó, dù giá xăng dầu thế giới có thể biến động, nhưng họ vẫn có có thể bán ra với giá thấp hơn và có sự cạnh tranh với những nhà phân phối khác. Như vậy, sự cạnh tranh sẽ giúp giá xăng dầu bình ổn hơn.

Theo ông Ngô Trí Long, từ năm 2020, Bộ Tài chính đã cho phép Sở giao dịch hàng hóa Việt Nam được niêm yết thí điểm về các mặt hàng dầu thô, năng lượng để bảo hiểm giá và đầu tư. Đây là việc làm hết sức thận trọng của Chính phủ. Tuy nhiên, từ ngày 27/5/2024, Bộ Công thương đã cho dừng việc thí điểm này với lý do sửa lại Nghị định 83 kinh doanh xăng dầu và sửa Nghị định 158, Nghị định 151 về Sở giao dịch hàng hóa.

Việc thành lập sàn giao dịch xăng dầu là hướng đi phù hợp. Tuy nhiên để quản lý, vận hành sàn giao dịch một cách hiệu quả, đáp ứng được mục tiêu đặt ra cần phải có nhiều thời gian nghiên cứu, đánh giá hết sức kỹ lưỡng và sự đồng thuận, quyết tâm của Chính phủ và các cơ quan liên quan.

Hoàng Yến