Hướng tới hệ thống pháp luật tinh gọn, thống nhất, minh bạch và dễ thực thi

Hướng tới hệ thống pháp luật tinh gọn, thống nhất, minh bạch và dễ thực thi

Cần tập trung rà soát, hệ thống hóa, cắt giảm tầng nấc trung gian, xóa bỏ tình trạng chồng chéo, mâu thuẫn giữa các quy định, hướng tới hệ thống pháp luật tinh gọn, thống nhất, minh bạch và dễ thực thi.

Đây là nhấn mạnh của Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng Ban Nội chính Trung ương Phan Đình Trạc tại Hội thảo khoa học cấp quốc gia “Hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới”, do Bộ Tư pháp, Ban Nội chính Trung ương, Ủy ban Pháp luật và Tư pháp phối hợp tổ chức, sáng nay, 1/11, tại Hà Nội.

Vẫn còn phân tán, chồng chéo giữa các văn bản

Phát biểu chỉ đạo tại hội thảo, Trưởng Ban Nội chính Trung ương Phan Đình Trạc nhấn mạnh, hoàn thiện hệ thống pháp luật là yêu cầu cấp thiết cho mục tiêu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới. Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhấn mạnh, pháp luật phải đi trước, phải mở đường cho phát triển, thể chế phải tháo gỡ được các điểm nghẽn, khơi thông mọi nguồn lực của đất nước.

Tinh thần ấy cũng được thể hiện trong Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng, Nghị quyết 27-NQ/TW Ban Chấp hành Trung ương về tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới và Nghị quyết 66-NQ/TW của Bộ Chính trị về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật, đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới.

“Những văn kiện này đã định hình tầm nhìn mới về hoàn thiện hệ thống pháp luật, tái cấu trúc hệ thống pháp luật để chuyển đổi từ mô hình quản lý, kiểm soát sang mô hình kiến tạo phát triển, từ việc hợp pháp hóa thực tiễn sang dẫn dắt, định hướng và thúc đẩy sự phát triển bền vững và bao trùm” - Trưởng Ban Nội chính Trung ương nhấn mạnh.

Trưởng Ban Nội chính Trung ương Phan Đình Trạc phát biểu tại Hội thảo khoa học cấp quốc gia “Hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới”, sáng 1/11/2025

Đến nay hệ thống pháp luật của nước ta tương đối đồng bộ, công khai, minh bạch, dễ tiếp cận, cơ bản điều chỉnh tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội, song Trưởng Ban Nội chính Trung ương Phan Đình Trạc cũng chỉ rõ, vấn đề về tính hợp lý của cấu trúc hệ thống pháp luật vẫn còn là một thách thức lớn. Vẫn còn sự phân tán, chồng chéo giữa các văn bản, thiếu thống nhất, thiếu tính dự báo, một số lĩnh vực mới như: tài sản số, trí tuệ nhân tạo, dữ liệu cá nhân chưa có pháp luật điều chỉnh, và hiện nay Quốc hội đang thảo luận về các dự thảo luật này. Cơ chế lập pháp còn mang nặng tính ứng phó, chưa chuyển mạnh sang kiến tạo.

Từ thực tế này, Trưởng Ban Nội chính cho rằng, hoàn thiện cấu trúc tổng thể của hệ thống pháp luật là yêu cầu cấp thiết và khách quan. Việc hoàn thiện này xuất phát từ yêu cầu thích ứng với nền kinh tế tri thức, chuyển đổi số, đòi hỏi khung pháp lý phải mềm dẻo, linh hoạt, có khả năng thích ứng ngay, thích ứng nhanh với sự thay đổi của công nghệ và thị trường; yêu cầu kiến tạo không gian phát triển mới cho người dân, doanh nghiệp và xã hội, trong đó pháp luật không chỉ ngăn cấm hay ràng buộc mà còn tạo điều kiện, khuyến khích và bảo vệ sự đổi mới, sáng tạo. Và xuất phát từ một yêu cầu quan trọng, đó là bảo đảm tính hiện đại, tổng thể, toàn diện, bao trùm, thống nhất, đồng bộ, công khai, minh bạch, ổn định và khả thi, không để lợi ích nhóm, lợi ích cục bộ chi phối trong quá trình xây dựng chính sách pháp luật.

4 nội dung quan trọng hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật

Để đáp ứng được các yêu cầu nêu trên, Trưởng Ban Nội chính Trung ương Phan Đình Trạc nêu bốn nội dung quan trọng cần tập trung hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật.

Một là, phải chuyển từ tư duy pháp luật quản lý sang pháp luật kiến tạo. Pháp luật không chỉ đặt trọng tâm vào việc kiểm soát rủi ro mà cần dẫn dắt, tạo cơ hội, khuyến khích đổi mới sáng tạo nhưng vẫn đảm bảo trật tự, kỷ cương.

Quang cảnh Hội thảo khoa học cấp quốc gia về "Hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới". Ảnh: VGP/Đức Tuân

Hai là, cần tập trung rà soát, hệ thống hóa, cắt giảm tầng nấc trung gian, xóa bỏ tình trạng chồng chéo, mâu thuẫn giữa các quy định, hướng tới hệ thống pháp luật tinh gọn, thống nhất, minh bạch và dễ thực thi. Trong đó, mỗi lĩnh vực có luật gốc đủ mạnh, bảo đảm tính ổn định, thiết lập cơ chế thử nghiệm pháp lý có kiểm soát cho các lĩnh vực mới và việc ban hành pháp luật phải dựa trên đánh giá tác động toàn diện.

Ba là, đổi mới một cách toàn diện quy trình xây dựng pháp luật theo hướng khoa học, minh bạch, ngăn chặn tình trạng lợi ích nhóm, lợi ích cục bộ trong xây dựng chính sách.

Bốn là, đổi mới mạnh mẽ công tác thi hành pháp luật, gắn kết chặt chẽ giữa xây dựng pháp luật và thi hành pháp luật. Đặt mục tiêu thiết lập một vòng đời pháp luật hoàn chỉnh từ lập pháp, hành pháp, tư pháp đến giám sát, phản hồi và sửa đổi bổ sung.

Trưởng Ban Nội chính cũng nhấn mạnh, trong việc hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam trong giai đoạn mới cần phải bám sát và thể chế hóa kịp thời, đầy đủ các chủ trương, đường lối của Đảng. Trước hết là các chủ trương, định hướng về xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam trong Nghị quyết 27 về xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền và trong Nghị quyết 66 về xây dựng và thi hành pháp luật ở Việt Nam. Đảm bảo sự đồng bộ giữa chủ trương đường lối của Đảng và tư duy xây dựng, thiết kế cấu trúc hệ thống pháp luật.

Cùng với đó, bám sát thực tiễn, đứng trên mảnh đất thực tiễn Việt Nam, lấy quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của người dân, doanh nghiệp làm trung tâm. Bảo đảm bảo đảm cao nhất lợi ích quốc gia, dân tộc. Trước hết là đảm bảo chủ quyền quốc gia, đảm bảo thể chế pháp luật phải trở thành lợi thế cạnh tranh quốc gia trong hội nhập quốc tế, bảo đảm sự tương thích của hệ thống pháp luật nước ta với các chuẩn mực pháp lý quốc tế mà Việt Nam đã cam kết.

Việc hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật phải đặt trong tổng thể quá trình hoàn thiện thể chế phát triển đất nước, đáp ứng mô hình quản lý quốc gia hiện đại, mô hình tổ chức và hoạt động của bộ máy Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam nói riêng và mô hình tổ chức, hoạt động của hệ thống chính trị trong kỷ nguyên mới nói chung. Tuân thủ nguyên tắc pháp quyền trong thiết kế cấu trúc hệ thống pháp luật. Chủ động, tích cực nghiên cứu, tham khảo, tiếp thu có chọn lọc kinh nghiệm quốc tế, nhất là kinh nghiệm của các nước có hệ thống pháp luật hiện đại.

9 định hướng hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam

Trên cơ sở các ý kiến tham luận tại hội thảo, để hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới, Trưởng Ban Nội chính nhấn mạnh về một số định hướng cụ thể.

Một là, xây dựng cấu trúc hệ thống pháp luật phải đảm bảo bao quát đầy đủ, cân đối, hài hòa một cách hợp lý giữa các lĩnh vực. Qua đó đảm bảo sự đồng bộ giữa tư duy phân định lĩnh vực trong thiết kế chủ trương của Đảng, trong văn kiện Đại hội Đảng bộ toàn quốc lần thứ XIV, với tư duy phân định lĩnh vực pháp luật trong hệ thống pháp luật. Phạm vi điều chỉnh của hệ thống pháp luật cần được xác định phù hợp với những quyết sách đột phá, chiến lược của Đảng. Như xây dựng Đảng, trong đó phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao là then chốt; phát triển kinh tế, xã hội và bảo vệ môi trường là trung tâm; quốc phòng, an ninh, đối ngoại là trọng yếu thường xuyên, phát triển kinh tế tư nhân là một động lực quan trọng nhất của nền kinh tế, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, lấy khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số làm động lực chính, và phát triển kinh tế số, kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, xây dựng xã hội số thân thiện với môi trường sinh thái…

Hai là, tăng cường ban hành các văn bản quy phạm pháp luật, nhất là văn bản luật, để thể hiện rõ nét hơn vai trò kiến tạo phát triển của nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong kỷ nguyên mới, bên cạnh việc thực hiện vai trò quản lý hiện nay. Qua đó, khuyến khích, thúc đẩy, hỗ trợ mạnh mẽ hơn nữa các ngành, lĩnh vực, địa bàn, đối tượng ưu tiên phát triển đã được xác định trong Nghị quyết của Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị và Văn kiện Đại hội XIV của Đảng tới đây để góp phần thực hiện mục tiêu tăng trưởng hai con số và các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội khác của đất nước trong giai đoạn mới.

Ba là, thúc đẩy hình thành các ngành, lĩnh vực pháp luật mới, bên cạnh các ngành, lĩnh vực pháp luật hiện có để đáp ứng yêu cầu kiến tạo, dẫn dắt của pháp luật trước những phát triển mới trong lĩnh vực khoa học, công nghệ và các lĩnh vực mới khác của đời sống kinh tế - xã hội, nhất là những ngành, lĩnh vực pháp luật gắn liền với quá trình chuyển đổi số, chuyển đổi xanh, kinh tế dữ liệu, kinh tế tuần hoàn, trí tuệ nhân tạo và các công nghệ khác của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư.

Bốn là, vận dụng hợp lý tư duy phân loại điều chỉnh hành vi của cơ quan công quyền và luật điều chỉnh quan hệ giữa các cá nhân, tổ chức tư nhân bình đẳng nhau về địa vị pháp lý khi thiết kế các quy phạm pháp luật thuộc lĩnh vực pháp luật cụ thể. Các quy phạm pháp luật thuộc lĩnh vực công cần được thiết kế chặt chẽ, đảm bảo thực hiện tốt chức năng trao thẩm quyền đủ mạnh cho các cơ quan trong bộ máy nhà nước, đi kèm với việc kiểm soát, ngăn ngừa nguy cơ lợi dụng, lạm dụng quyền lực. Các quy phạm pháp luật điều chỉnh quan hệ giữa cá nhân, tổ chức tư nhân cần được xây dựng trên nền tảng tôn trọng, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, quyền và lợi ích chính đáng, hợp pháp của tổ chức, cá nhân, phát huy tối đa tinh thần tự chủ, tự chịu trách nhiệm, tính năng động, sáng tạo của người dân, doanh nghiệp. Qua đó để pháp luật có phần đánh thức mọi tiềm năng, huy động mọi nguồn lực cho phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới.

Các đại biểu tham dự hội thảo

Năm là, vận dụng hợp lý tư duy phân loại văn bản luật chung và văn bản luật chuyên ngành để xác định hợp lý thứ tự ưu tiên áp dụng trong trường hợp có mâu thuẫn, chồng chéo. Nghiên cứu xác định vị trí của từng văn bản luật trong hệ thống pháp luật theo hướng quy định trong văn bản luật chuyên ngành được ưu tiên áp dụng so với quy định của văn bản luật chung khi có mâu thuẫn, chồng chéo.

Sáu là, nghiên cứu hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật theo hướng lấy Hiến pháp và một số bộ luật, luật có tính chất rường cột như Bộ luật Dân sự, Bộ luật Hình sự, Luật Xử lý vi phạm hành chính, Bộ luật Tố tụng dân sự, Luật Tố tụng hành chính,... để làm trung tâm. Các văn bản luật khác phải đảm bảo tính thống nhất, đồng bộ và có kết nối chặt chẽ với các văn bản luật này. Phân định rõ phạm vi điều chỉnh của các văn bản quy phạm pháp luật, nhất là các văn bản luật trong hệ thống pháp luật, và từ đó để xử lý dứt điểm tình trạng chồng lấn, bất hợp lý hoặc là thiếu gắn kết giữa phạm vi điều chỉnh giữa các văn bản trong hệ thống pháp luật để tránh khoảng trống của pháp lý. Nghiên cứu, cân nhắc mở rộng hợp lý các trường hợp văn bản luật chuyên ngành được quy định các biện pháp chế tài, nhất là thể chế chế tài đặc thù, bổ sung cho các biện pháp chế tài được quy định trong một số văn bản luật chung hiện nay nhằm đảm bảo tốt hơn tính kịp thời và hiệu quả điều chỉnh của pháp luật.

Bảy là, tiếp tục nghiên cứu giảm bớt tầng nấc của hệ thống văn bản quy phạm pháp luật, thu hẹp loại văn bản quy phạm pháp luật mà một cơ quan có thẩm quyền có thể ban hành theo hướng mỗi cơ quan chỉ quy định một hình thức văn bản quy phạm pháp luật. Xác định rõ hơn phạm vi những vấn đề phải được quy định trong luật, những vấn đề được quy định trong từng văn bản dưới luật gắn với việc phân định rành mạch thẩm quyền ban hành văn bản quy phạm pháp luật của từng cơ quan nhà nước. Thu hẹp tối đa số lượng văn bản hướng dẫn quy định của văn bản có hiệu lực pháp lý cao hơn.

Tám là, tiếp tục quan tâm hoàn thiện kỹ thuật lập pháp và hiện đại hóa hạ tầng, ứng dụng các công nghệ tiên tiến trong công tác xây dựng pháp luật.

Chín là, cần tiến hành một đợt tổng rà soát văn bản quy phạm pháp luật để xử lý những vấn đề chồng chéo, mâu thuẫn, bất cập của hệ thống pháp luật hiện nay.

Trưởng Ban Nội chính Trung ương đề nghị Bộ Tư pháp, Ủy ban Pháp luật và Tư pháp và các cơ quan liên quan tiếp tục nghiên cứu, chắt lọc, tiếp thu những nội dung báo cáo trong tham luận và ý kiến phát biểu tại hội thảo để phục vụ nghiên cứu, xây dựng, hoàn thiện tốt hơn “Đề án hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam, đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới.

Trưởng Ban Nội chính Trung ương Phan Đình Trạc tin tưởng, với tư duy đổi mới, quyết tâm và nỗ lực cao của Bộ Tư pháp, Ủy ban Pháp luật và Tư pháp, sự chung tay của các ban bộ ngành Trung ương và địa phương, các chuyên gia, nhà khoa học, giới luật gia, luật sư, các cơ quan, tổ chức liên quan, Bộ Tư pháp sẽ hoàn thành nhiệm vụ được giao và góp phần xây dựng hệ thống pháp luật Việt Nam thật sự có chất lượng, hiện đại, đồng bộ, tiệm cận chuẩn mực, thông lệ quốc tế tiên tiến và phù hợp với thực tiễn của đất nước, được thực hiện nghiêm minh, nhất quán, là nền tảng vững chắc cho sự phát triển nhanh và bền vững của đất nước trong kỷ nguyên mới.

Song Hà