Huyện Sa Thầy (Kon Tum): Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống để phát triển bền vững

Thực hiện Nghị quyết 71/NQ-HĐND năm 2021 của HĐND huyện về “Bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa, từng bước xóa bỏ các hủ tục, tập quán lạc hâu trong vùng đồng bào DTTS trên địa bàn huyện Sa Thầy, gắn liền với phát triển du lịch, giai đoạn 2021 – 2025", cả hệ thống chính trị từ huyện đến cơ sở đã vào cuộc đồng bộ, quyết liệt.

Những kết quả đạt được không chỉ làm thay đổi diện mạo đời sống văn hóa đồng bào dân tộc thiểu số (DTTS) mà còn góp phần quan trọng vào việc nâng cao nhận thức, khơi dậy niềm tự hào và ý thức giữ gìn giá trị văn hóa truyền thống trong cộng đồng.

Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống

Xác định rõ vai trò của văn hóa trong đời sống tinh thần và sự phát triển bền vững, huyện Sa Thầy đã chú trọng bảo tồn các loại hình di sản văn hóa phi vật thể như: cồng chiêng, múa xoang, lễ hội truyền thống và các nghề thủ công truyền thống.

Tính đến nay, toàn huyện có 100% thôn, làng đồng bào DTTS duy trì đội cồng chiêng cộng đồng hoạt động thường xuyên, phục vụ lễ hội, sự kiện và sẵn sàng đón khách du lịch.

Câu lạc bộ bảo tồn văn hóa, nghệ thuật dân gian thôn Đăk Đê, xã Rờ Kơi thành lập và duy trì luyện tập thường xuyên

Điểm sáng là việc thành lập Câu lạc bộ bảo tồn văn hóa, nghệ thuật dân gian tại thôn Đăk Đê, xã Rơ Kơi và duy trì 08 đội văn nghệ truyền thống với đầy đủ trang phục, thiết bị biểu diễn.

Nghệ nhân A Thiu, Chủ nhiệm Câu lạc bộ cho biết: "Cứ định kỳ 1 tháng 1 lần, các thành viên trong CLB lại tập luyện tại nhà rông thôn Đăk Đe. Tại đây, các thành viên là chị em phụ nữ được truyền dạy các điệu múa xoang, múa chiêu truyền thống, hướng dẫn cách di chuyển, kết hợp tay theo giai điệu cồng chiêng. Những người đàn ông sẽ được hướng dẫn cách đánh cồng chiêng, cách đánh đàn, cảm thụ âm thanh của các nhạc cụ dân tộc".

Ngày hội đua thuyền độc mộc đã trở thành món ăn tinh thần không thể thiếu vào dịp Tết Nguyên đán của người dân huyện Sa Thầy

Ngoài ra, nhiều lễ hội truyền thống đã được khôi phục, trong đó tiêu biểu là lễ hội Kăm Bul tại xã Sa Sơn và Ngày hội đua thuyền độc mộc mùa xuân được tổ chức thường niên, thu hút hàng nghìn lượt người dân và du khách tham dự.

Không dừng lại ở đó, Sa Thầy còn đầu tư mở 09 lớp truyền dạy cồng chiêng, múa xoang, nhạc cụ truyền thống cho thanh thiếu niên các xã. Gần 50% thanh thiếu niên DTTS đã được tiếp cận và tham gia thực hành văn hóa phi vật thể, điều hiếm thấy ở nhiều địa phương khác.

Các nghệ nhân người Hà Lăng ở xã Rờ Kơi, huyện Sa Thầy tái hiện lễ hội truyền thống của dân tộc mình tại Tuần Văn hóa - Du lịch lần thứ V và Liên hoan cồng chiêng, xoang các DTTS tỉnh Kon Tum lần thứ 2, năm 2024

Song hành với công tác bảo tồn, huyện Sa Thầy quyết liệt triển khai xóa bỏ hủ tục, tập quán lạc hậu trong đời sống của đồng bào DTTS. Đến nay, tình trạng tảo hôn, hôn nhân cận huyết thống đã được xóa bỏ hoàn toàn. Việc cưới hỏi, ma chay, lễ hội được tổ chức văn minh, tiết kiệm, đúng quy định pháp luật.

Các hương ước, quy ước mới đều được lồng ghép tiêu chí về thực hiện nếp sống văn minh, bảo vệ môi trường và xây dựng đời sống văn hóa. Tập tục thả rông gia súc – vốn từng phổ biến tại vùng cao – đã dần bị loại bỏ. Người dân đã có ý thức hơn trong việc xây dựng chuồng trại, giữ gìn vệ sinh làng xóm, môi trường sống xanh – sạch – đẹp.

Trao đổi với Văn Hóa, ông Trịnh Đình Lâm, Phó Chủ tịch UBND huyện Sa Thầy khẳng định: “Muốn xóa bỏ hủ tục thì không chỉ là tuyên truyền, mà còn phải dựa vào chính cộng đồng. Chúng tôi đặc biệt coi trọng vai trò của già làng, người có uy tín trong việc vận động nhân dân. Những kết quả hôm nay là minh chứng rõ ràng nhất cho sự đồng thuận và quyết tâm từ cơ sở”.

Bảo tồn văn hóa gắn với du lịch – hướng đi bền vững

Một trong những điểm nhấn đáng chú ý của Sa Thầy là định hướng phát triển văn hóa gắn với du lịch cộng đồng.

Làng Bargốc (xã Sa Sơn) đã được xây dựng đạt 100% tiêu chí làng du lịch cộng đồng, với đội văn nghệ hoạt động thường xuyên, nhà rông truyền thống khang trang, các lớp truyền dạy văn hóa dân gian được tổ chức bài bản.

Người dân làng du lịch cộng đồng Bargốc, xã Sa Sơn biểu diễn múa xoang phục vụ du khách

Bên cạnh đó, người dân tại đây đã biết làm du lịch một cách có trách nhiệm: giữ gìn cảnh quan, vệ sinh môi trường, bảo tồn kiến trúc truyền thống và nếp sống văn hóa bản địa.

Năm 2024, huyện đã giới thiệu các tour du lịch sinh thái – tâm linh – lịch sử tại Tuần Văn hóa – Du lịch tỉnh Kon Tum, thu hút gần 200 khách tham gia. Những điểm đến như: Vườn quốc gia Chư Mom Ray, các di tích điểm cao 1015 – 1049, Chư Tan Kra, bến nước làng Chờ... dần trở thành các “điểm sáng” mới trên bản đồ du lịch Tây Nguyên.

Lãnh đạo tỉnh Kon Tum cùng các cựu chiến binh Sư đoàn 320 thường xuyên lên dâng hương, tưởng niệm các AHLS tại điểm cao 1049 và 1015

Cũng theo ông Trịnh Đình Lâm: “Du lịch cộng đồng không chỉ tạo sinh kế cho người dân mà còn là cách tốt nhất để bảo tồn văn hóa lâu dài. Sa Thầy đang tập trung xây dựng các sản phẩm OCOP gắn với bản sắc địa phương như cơm lam, rượu nếp cẩm, thổ cẩm, đan lát… Những sản phẩm này vừa mang tính truyền thống, vừa có khả năng tiếp cận thị trường tốt.”

Qua hơn ba năm triển khai thực hiện Nghị quyết 71/NQ-HĐND, nhận thức của cán bộ, đảng viên và người dân về vai trò, giá trị của văn hóa trong phát triển bền vững đã có chuyển biến tích cực. Nhiều thôn, làng đã hình thành nếp sống mới, vừa hiện đại, văn minh nhưng vẫn giữ được cốt lõi văn hóa dân tộc.

Tuy vậy, theo lãnh đạo huyện, công tác bảo tồn và phát huy văn hóa truyền thống vẫn còn một số khó khăn. Cơ sở hạ tầng du lịch còn hạn chế; số nghệ nhân biết chỉnh chiêng ngày càng ít; các sản phẩm du lịch cần thêm tính cạnh tranh và chuyên nghiệp.

Huyện đang tiếp tục kêu gọi đầu tư, tranh thủ các nguồn lực để phát triển du lịch gắn với bảo tồn văn hóa hiệu quả hơn nữa.

Với cách làm bài bản, sáng tạo và sát thực tiễn, Sa Thầy đang từng bước hiện thực hóa mục tiêu xây dựng một vùng đất văn hóa – du lịch đặc sắc của Kon Tum. Văn hóa không còn là “tài nguyên ngủ yên” mà đã trở thành động lực nội sinh góp phần nâng cao đời sống người dân và tạo bản sắc riêng cho địa phương.

NGỌC HÒA