Huyết mạch năng lượng thành 'điểm nóng', sẽ ra sao nếu Iran đóng cửa eo biển Hormuz?

Lo ngại về một cú sốc năng lượng

Ngày 22/6, Tổng thống Mỹ Donald Trump bất ngờ tuyên bố để ngỏ khả năng thay đổi chính quyền tại Iran sau các cuộc không kích vào cơ sở hạt nhân của Tehran. Phát biểu trên được cho là đi ngược lại quan điểm trước đó của các quan chức Mỹ khi nhấn mạnh chiến dịch quân sự không nhằm lật đổ chế độ Iran.

Đáp trả, Quốc hội Iran đã thông qua nghị quyết cho phép đóng cửa eo biển Hormuz “khi cần thiết” như một biện pháp bảo vệ chủ quyền trước các hành động quân sự của Mỹ. Nghị quyết này nhận được sự ủng hộ gần như tuyệt đối từ các nghị sĩ.

Tuy nhiên, quyết định cuối cùng vẫn phụ thuộc vào Hội đồng An ninh Quốc gia Tối cao Iran, do Lãnh tụ tối cao Ali Khamenei lãnh đạo.

Eo biển Hormuz, nối Vịnh Ba Tư với Ấn Độ Dương, là tuyến đường huyết mạch của ngành năng lượng toàn cầu. Theo Euro News, khoảng 20% lượng dầu mỏ thế giới (tương đương 20 triệu thùng/ngày) và 30% khí thiên nhiên hóa lỏng (LNG) toàn cầu được vận chuyển qua eo biển Hormuz.

Các quốc gia xuất khẩu dầu lớn như Saudi Arabia, UAE, Kuwait, Qatar và chính Iran cũng phụ thuộc vào Hormuz để đưa dầu ra thị trường quốc tế. Với chiều rộng chỉ 33km tại điểm hẹp nhất, eo biển này được coi là “yết hầu” của thương mại năng lượng, nơi bất kỳ sự gián đoạn nào cũng có thể gây ra hậu quả nghiêm trọng.

Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio đã kêu gọi Trung Quốc thuyết phục Iran không phong tỏa Hormuz, nhấn mạnh sự phụ thuộc của Bắc Kinh vào tuyến đường này để nhập khẩu dầu. Ông Rubio cảnh báo rằng việc đóng eo biển sẽ là “hành động tự sát kinh tế” đối với Iran và gây thiệt hại nặng nề cho các nền kinh tế toàn cầu, đặc biệt là các nước phụ thuộc vào dầu nhập khẩu như Trung Quốc, Ấn Độ và Hàn Quốc.

Sáng 23/6, giá dầu Brent đã tăng 2,7% lên trên 79 USD/thùng. Giá dầu WTI tăng gần 2,8% lên gần 75,9 USD/thùng. Thị trường đang lo ngại về một cú sốc năng lượng nếu Iran thực hiện lời đe dọa.

Eo biển Hormuz là tuyến đường huyết mạch của ngành năng lượng toàn cầu. Nguồn: NX

Hệ lụy kinh tế toàn cầu

Nếu Iran đóng cửa eo biển Hormuz sẽ tạo ra một cơn địa chấn đối với kinh tế thế giới. Theo các nhà phân tích, giá dầu có thể nhảy vọt từ mức 75-80 USD/thùng hiện nay lên tới 120 USD/thùng trong vài tuần. Điều này sẽ khiến lạm phát gia tăng, làm suy yếu sức mua của người tiêu dùng và kìm hãm tăng trưởng kinh tế toàn cầu.

Với Trung Đông, các quốc gia xuất khẩu dầu lớn sẽ chịu thiệt hại nặng nề khi Hormuz bị đóng cửa, khi giá trị dầu xuất khẩu chiếm tỷ trọng đáng kể trong nguồn thu ngân sách.

Đối với Iran, việc phong tỏa Hormuz có thể là “con dao hai lưỡi”. Dù đây là đòn răn đe mạnh mẽ với Mỹ và phương Tây, Iran cũng sẽ tự cắt đứt nguồn thu từ xuất khẩu dầu, vốn chiếm khoảng 10-15% GDP của nước này.

Mặc dù Mỹ đã giảm đáng kể sự phụ thuộc vào dầu nhập khẩu nhờ khai thác dầu đá phiến, giá dầu tăng vọt vẫn tác động tiêu cực đến nền kinh tế lớn nhất thế giới. Lạm phát năng lượng sẽ đẩy giá nhiên liệu, hàng hóa và dịch vụ tăng cao, ảnh hưởng đến chi phí sinh hoạt và sản xuất công nghiệp. Hơn nữa, Mỹ có thể đối mặt với áp lực chính trị và kinh tế từ các đồng minh phụ thuộc vào dầu Trung Đông, như Nhật Bản và Hàn Quốc.

Là quốc gia nhập khẩu dầu lớn nhất thế giới, hơn 40% lượng dầu nhập khẩu của Trung Quốc đi qua eo biển Hormuz. Việc phong tỏa sẽ làm gián đoạn chuỗi cung ứng năng lượng, đẩy giá dầu và khí đốt tăng cao, gây áp lực lên các ngành công nghiệp sản xuất và vận tải. Lạm phát tăng có thể làm giảm tốc độ tăng trưởng kinh tế của Trung Quốc, vốn đang phải đối mặt với nhiều thách thức nội tại.

Các nền kinh tế như Nhật Bản, Hàn Quốc và Ấn Độ, vốn phụ thuộc vào dầu Trung Đông, sẽ đối mặt với nguy cơ thiếu hụt năng lượng nghiêm trọng. Tương tự như vậy với châu Âu, eo biển Hormuz không chỉ là nguồn cung dầu mà còn là tuyến đường thương mại quan trọng.

Với kinh tế toàn cầu, sự gián đoạn tại Hormuz sẽ làm tê liệt chuỗi cung ứng năng lượng, đẩy giá hàng hóa và dịch vụ tăng cao, làm gia tăng lạm phát toàn cầu. Các ngân hàng trung ương có thể buộc phải tăng lãi suất để kiềm chế lạm phát, nhưng điều này sẽ làm chậm tăng trưởng kinh tế, đẩy nhiều quốc gia vào nguy cơ suy thoái. Các thị trường tài chính cũng sẽ chịu biến động mạnh khi nhà đầu tư lo ngại về bất ổn địa chính trị.

Iran có thực sự đóng cửa eo biển Hormuz?

Dù Quốc hội Iran đã thông qua nghị quyết cho phép đóng cửa eo biển Hormuz, quyết định cuối cùng vẫn nằm ở Hội đồng An ninh Quốc gia Tối cao và lãnh tụ tối cao Ali Khamenei.

Trong lịch sử, Iran đã nhiều lần đe dọa phong tỏa Hormuz để đáp trả các lệnh trừng phạt hoặc áp lực quốc tế, nhưng chưa từng thực hiện. Lần này, bối cảnh dường như nghiêm trọng hơn do các cuộc không kích của Mỹ và Israel vào cơ sở hạt nhân Iran, cùng với những tuyên bố cứng rắn từ Tổng thống Trump.

Tuy nhiên, việc đóng cửa Hormuz sẽ là một canh bạc rủi ro đối với Iran. Phong tỏa eo biển không chỉ gây tổn thất kinh tế cho chính Iran mà còn có thể châm ngòi cho một cuộc xung đột quân sự quy mô lớn với Mỹ và các đồng minh.

Mỹ đã cảnh báo rằng bất kỳ hành động nào cản trở tự do hàng hải tại Hormuz sẽ bị xem là “hành động gây hấn nghiêm trọng”. Hơn nữa, sự phụ thuộc của các nước như Trung Quốc và Ấn Độ vào eo biển có thể tạo áp lực ngoại giao buộc Iran phải kiềm chế.

Mặt khác, căng thẳng hiện tại giữa Mỹ, Israel và Iran đã lên cao chưa từng có, với các cuộc tấn công trực tiếp vào cơ sở hạ tầng hạt nhân của Tehran. Điều này có thể khiến Iran bị dồn vào chân tường, thúc đẩy nước này sử dụng lá bài Hormuz như một đòn đáp trả quyết liệt.

Dù vậy, khả năng Iran đóng cửa hoàn toàn eo biển vẫn được nhiều tổ chức đánh giá là thấp, do hậu quả kinh tế và quân sự tiềm tàng quá lớn. Thay vào đó, Iran có thể chọn các biện pháp “gây nhiễu” nhẹ hơn, như tăng cường kiểm tra tàu thuyền hoặc tập trận quân sự tại khu vực, để gửi thông điệp mà không kích động xung đột toàn diện.

Mạnh Hà