Israel-Hamas ngừng bắn 'trên giấy': Chưa hết tiếng súng, đầy rẫy khủng hoảng

Thỏa thuận ngừng bắn được coi là đỉnh cao của nhiều tháng ngoại giao căng thẳng, là dấu ấn quan trọng trong ngoại giao thế giới năm 2025, đặc biệt khi giai đoạn một thành công trong việc tạm dừng giao tranh và đảm bảo việc trao trả những con tin còn sống cuối cùng. Tuy nhiên, niềm hy vọng ban đầu bị xói mòn bởi sự cân bằng mong manh.

Thỏa thuận ngừng bắn đang bị đe dọa bởi các cáo buộc vi phạm liên tục từ cả hai phía, và con đường phía trước - giai đoạn hai - vẫn sa lầy trong sự bế tắc.

Khói bốc lên trời sau một cuộc tấn công quân sự của Israel vào thành phố Gaza, nhìn từ trung tâm Dải Gaza. (Ảnh: AP)

Bước đột phá hạ nhiệt chiến sự Gaza

Vào cuối năm 2025, sau hai năm chiến sự leo thang tàn khốc ở Gaza, áp lực quốc tế để chấm dứt giao tranh lên đến đỉnh điểm.

Động lực bắt đầu được hình thành vào tháng 8/2025, khi Hamas chấp nhận đề xuất ngừng bắn mới do Ai Cập và Qatar trình bày. Đề xuất này đã tạo ra khuôn khổ cơ bản mà sau này được phát triển thành kế hoạch 20 điểm toàn diện hơn.

Tại Đại hội đồng Liên hợp quốc vào tháng 9, đặc phái viên Trung Đông của Mỹ, ông Steve Witkoff và cố vấn cấp cao Jared Kushner đã làm việc với các nhà lãnh đạo Qatar và các nước Ả-rập khác để "soạn thảo văn bản, điều chỉnh và hoàn thiện nó". Những nỗ lực này biến đề xuất ban đầu thành kế hoạch 20 điểm chi tiết của chính quyền Trump.

Ngày 29/9 là mốc thời gian quan trọng, khi Thủ tướng Netanyahu công khai xin lỗi Qatar về cuộc không kích của Israel ở Doha giết chết một quân nhân Qatar. Cử chỉ này là hành động ngoại giao được tính toán kỹ lưỡng, phá vỡ thế bế tắc và cung cấp cho các nhà hòa giải Mỹ "một số lợi thế" cần thiết để thúc đẩy các bên quay trở lại bàn đàm phán. Một quan chức cấp cao của Mỹ đã mô tả cử chỉ này là "điều gì đó thực sự, thực sự mạnh mẽ”.

Các cuộc đàm phán căng thẳng tiếp tục diễn ra sau đó. Đỉnh điểm của các nỗ lực là các cuộc đàm phán tại Sharm El Sheikh, Ai Cập. Bắt đầu từ ngày 8/10, các quan chức từ Thổ Nhĩ Kỳ, Qatar, và Ai Cập ngồi lại với các phái đoàn của Hamas và Israel. Với sự tham gia của Witkoff và Kushner, các cuộc đàm phán diễn ra trong "20 giờ liên tục". Theo một quan chức Mỹ, sự tương tác trực tiếp này là rất quan trọng: "Mọi người trở nên mềm dẻo hơn. Bạn có thể thấy điều đó khi chúng tôi đang xây dựng lòng tin". Bước đột phá cuối cùng đạt được vào đầu ngày 9/10.

Bất chấp thành công ngoại giao này, những thách thức tiềm ẩn vẫn còn đó. Chuyên gia cao cấp Elliott Abrams nhận định sâu sắc ngay sau khi thỏa thuận được ký kết: "Giai đoạn đầu của kế hoạch hòa bình này là phần dễ dàng". Lời cảnh báo này đã trở thành lời tiên tri, báo trước những khó khăn to lớn sẽ đến.

Phản ứng của người dân khi đạt được thỏa thuận giai đoạn một. (Ảnh: Reuters)

Tiếng súng chưa dứt, khủng hoảng nhân đạo vẫn còn

Những tháng tiếp theo cho thấy khoảng cách lớn giữa các cam kết trên giấy và hành động trên thực địa, làm phức tạp thêm con đường hướng tới nền hòa bình lâu dài.

Đầu tiên, mặc dù giao tranh quy mô lớn chấm dứt, Hamas tố cáo ghi nhận "hơn một trăm trường hợp pháo kích và bắn phá" của Israel kể từ khi thỏa thuận có hiệu lực. Ngược lại, Lực lượng Phòng vệ Israel (IDF) cáo buộc Hamas tấn công các binh sĩ của họ ở Rafah trong hai trường hợp riêng biệt. Các cuộc đụng độ lẻ tẻ này duy trì trạng thái căng thẳng thường trực.

Thứ hai, về trao trả người của hai bên, đây là một trong những thành công rõ ràng nhất của thỏa thuận, với việc thả thành công 20 con tin còn sống cuối cùng. Tuy nhiên, quá trình này không phải không có tranh cãi. Israel cáo buộc Hamas trì hoãn việc trao trả hài cốt của các con tin đã qua đời và cáo buộc làm giả việc phát hiện hài cốt của một con tin.

Thứ ba, về tăng cường viện trợ nhân đạo. Thỏa thuận kêu gọi cung cấp "viện trợ đầy đủ" cho Gaza, với mục tiêu cụ thể là 600 xe tải mỗi ngày. Nhưng mục tiêu này không đạt được. Các cửa khẩu quan trọng như Rafah vẫn bị đóng trong thời gian dài. Cơ quan giám sát nạn đói toàn cầu do Liên hợp quốc hậu thuẫn đã kết luận vào tháng 8/2025 rằng Gaza đang phải đối mặt với một "'nạn đói hoàn toàn do con người gây ra'", nhấn mạnh sự thất bại nghiêm trọng trong việc đáp ứng các nhu cầu cơ bản, và tình hình này chưa được cải thiện.

Lamia Abdel Dayem, 30 tuổi, kiểm tra chiếc lều bị ngập nước của mình trong một trại dành cho người Palestine di tản sau trận mưa lớn ở Deir el-Balah thuộc dải Gaza. (Ảnh: AP)

Thứ tư, theo thỏa thuận, IDF rút quân về tuyến đầu tiên được chỉ định, giữ quyền kiểm soát 53% diện tích Dải Gaza. Tuy nhiên, việc tiến tới các giai đoạn rút quân tiếp theo, dự kiến sẽ giảm sự hiện diện của Israel xuống còn 40% và sau đó là 15%, đã hoàn toàn bị đình trệ do các tranh chấp đang diễn ra về các vi phạm ngừng bắn và sự bế tắc trong các cuộc đàm phán Giai đoạn Hai.

Bất chấp lệnh ngừng bắn, cuộc khủng hoảng nhân đạo ở Gaza vẫn tiếp diễn một cách thảm khốc. Với "hơn 90% nhà cửa không thể ở được" theo ước tính của Liên hợp quốc, phần lớn dân số vẫn phải di dời. Tình trạng thiếu lương thực, nước sạch và chăm sóc y tế vẫn còn phổ biến. Các tổ chức viện trợ cảnh báo rằng các điều kiện đe dọa đến tính mạng sẽ tiếp tục kéo dài sang năm 2026, đặc biệt khi các quy định mới của Israel có thể cản trở hoạt động của các tổ chức phi chính phủ quốc tế.

Hòa bình mơ hồ

Các chuyên gia cho rằng, để hòa bình bền vững có cơ hội thành hiện thực, ba vấn đề quan trọng và có liên quan mật thiết với nhau cần phải được giải quyết một cách dứt khoát.

Thứ nhất là vấn đề giải giáp và an ninh: Đây là trở ngại trực tiếp và khó khăn nhất. Việc thu hẹp khoảng cách giữa yêu cầu phi quân sự hóa hoàn toàn của Israel và việc Hamas từ chối từ bỏ vũ khí mà không có các đảm bảo chính trị là điều tối quan trọng.

Lực lượng Bình ổn Quốc tế (ISF) vẫn là một cơ chế tiềm năng, nhưng chỉ khi có một nhiệm vụ được đồng thuận rõ ràng. Việc đạt được sự đồng thuận về việc liệu ISF sẽ là một lực lượng thực thi hòa bình hay gìn giữ hòa bình là bước đầu tiên cần thiết trước khi có thể triển khai bất kỳ lực lượng nào.

Thứ hai là thiết lập một cấu trúc quản trị hợp pháp. Câu hỏi "điều gì sẽ đến sau Hamas" vẫn chưa được trả lời một cách thỏa đáng. Kế hoạch hiện tại đề xuất một "ủy ban Palestine kỹ trị, phi chính trị" và một Chính quyền Palestine (PA) được cải tổ để cuối cùng tiếp quản quyền quản lý.

Người dân Palestine di chuyển qua đống đổ nát sau khi Israel rút quân khỏi Khan Younis ở phía nam Gaza vào ngày 10/10/2025, ngày thỏa thuận ngừng bắn giữa Israel và Hamas có hiệu lực. (Ảnh: Reuters)

Tuy nhiên, thách thức nằm ở việc xây dựng cơ cấu có được sự tín nhiệm của người dân Gaza. Như nhà phân tích Delaney Soliday của CNAS đã chỉ ra, nếu không thay thế được kiến trúc dịch vụ xã hội của Hamas một cách hiệu quả - bằng việc cung cấp các dịch vụ từ chăm sóc sức khỏe đến giáo dục - thì "nhóm này sẽ tiếp tục duy trì được sự quản trị của mình, qua đó có thể tuyển thêm thành viên ẩn mình”.

Tiếp đến là huy động nỗ lực tái thiết và phục hồi nhân đạo. Mức độ tàn phá ở Gaza là rất lớn. Ngân hàng Thế giới ước tính chi phí tái thiết sẽ "hơn 70 tỷ USD". Việc huy động một khoản tiền lớn như vậy đòi hỏi một khuôn khổ chính trị và an ninh ổn định.

Khái niệm "Hội đồng Hòa bình" do Mỹ đề xuất, được cho là sẽ giám sát việc tài trợ, là một bước đi đúng hướng. Tuy nhiên nỗ lực tái thiết trị giá 70 tỷ USD và hoạt động của "Hội đồng Hòa bình" hoàn toàn phụ thuộc vào việc giải quyết các bế tắc về an ninh và quản trị. Nếu không có một thỏa thuận chính trị, bất kỳ khoản đầu tư nào cũng có nguy cơ chỉ là xây dựng lại các mục tiêu cho một cuộc xung đột trong tương lai.

Nhìn lại 2025, Gaza và khu vực rộng lớn hơn đang đứng trước một ngã ba đường. Con đường phía trước đầy rẫy những trở ngại đã tồn tại từ lâu, nhưng thỏa thuận ngừng bắn, dù mong manh, vẫn mang lại một cơ hội để thoát khỏi chu kỳ xung đột.

Như chuyên gia Ahmed Fouad Alkhatib của Hội đồng Đại Tây Dương nhận định một cách sâu sắc, tương lai đang ở thế cân bằng: "Cuối cùng, năm 2026 sẽ hoặc đánh dấu sự kết thúc của cuộc chiến Gaza và sự khởi đầu của tái thiết và hy vọng ở Dải Gaza - hoặc nó sẽ duy trì một tình trạng trì trệ và bế tắc, có nguy cơ quay trở lại giao tranh, tàn phá và nhiều cái chết bi thảm hơn". Con đường được chọn trong năm tới sẽ không chỉ định hình tương lai của người Palestine và người Israel mà còn là di sản của ngoại giao quốc tế trong một trong những cuộc xung đột khó giải quyết nhất thế giới.

Phương Anh (Tổng hợp )