Israel và Iran bên bờ vực của cuộc xung đột tiềm tàng?

Tòa nhà tại Tel Aviv, Israel trúng tên lửa của Iran tối 13/6/2025. Ảnh: THX/TTXVN

Bình luận với kênh RT (Nga) mới đây, Murad Sadygzade, Chủ tịch Trung tâm nghiên cứu Trung Đông, giảng viên thỉnh giảng tại Đại học Trường Đại học Kinh tế Cao cấp (HSE) ở Moskva cho rằng, tình hình Trung Đông đang đứng trước nguy cơ bùng phát một cuộc chiến mới với Iran là tâm điểm tiềm tàng. Cả yếu tố nội bộ và bên ngoài đều đang gia tăng áp lực lên Tehran, và các đối thủ coi quốc gia này là cực kỳ dễ bị tổn thương. Do đó, bóng ma của một cuộc xung đột công khai thứ hai giữa Iran và Israel đang lờ mờ hiện hữu.

Áp lực bên ngoài và củng cố nội bộ

Áp lực từ Mỹ, Israel và một số nước châu Âu đang gia tăng đều đặn, thể hiện qua việc thắt chặt các lệnh trừng phạt và sự hiện diện quân sự ngày càng tăng trong khu vực. Các chính phủ phương Tây cáo buộc Tehran hỗ trợ các nhóm vũ trang, gây bất ổn cho các quốc gia láng giềng và thúc đẩy chương trình hạt nhân. Đáp lại, Iran đã tăng cường hoạt động trong khu vực, tìm cách mở rộng ảnh hưởng thông qua các đối tác ở Syria, Liban, Iraq và Yemen, khiến căng thẳng vượt ra ngoài phạm vi ngoại giao, tiến gần hơn đến những lời đe dọa công khai.

Bên trong Iran, áp lực càng gia tăng bởi những biến động nội bộ và căng thẳng kinh tế – xã hội. Lệnh trừng phạt thắt chặt, lạm phát bào mòn mức sống, và thất nghiệp ảnh hưởng đến nhiều bộ phận dân số, đặc biệt là giới trẻ và tầng lớp trung lưu thành thị.

Trước bối cảnh đó, chính quyền Iran đang thực hiện các bước để củng cố hệ thống và thể hiện mình là một quốc gia kiên cường. Sau cuộc xung đột kéo dài 12 ngày gần đây, chính quyền Iran đã phát động một chiến dịch nhằm ngăn chặn các thể chế nhà nước và các cấu trúc khác khỏi ảnh hưởng của nước ngoài, nhắm vào những cá nhân có liên hệ với các thế lực thù địch. Trong một vụ việc nổi bật, 122 người bị bắt giữ vì bị cáo buộc kích động bất ổn.

Sẵn sàng cho kịch bản xung đột

Chuyên gia Sadygzade lưu ý, giới lãnh đạo Iran đang thực hiện các động thái chiến lược cho thấy viễn cảnh xung đột mới đang được xem xét nghiêm túc. Ngày 3/8, Hội đồng An ninh Quốc gia Tối cao Iran công bố thành lập một cơ quan chiến lược mới, gọi là Hội đồng Quốc phòng. Hội đồng này sẽ do tổng thống đứng đầu, bao gồm các chỉ huy quân sự và các bộ trưởng chủ chốt, với nhiệm vụ là xây dựng các kế hoạch quốc phòng và tăng cường năng lực tác chiến của lực lượng vũ trang.

Hai ngày sau, Tổng thống Masoud Pezeshkian bổ nhiệm Ali Larijani làm tân Thư ký Hội đồng An ninh Quốc gia Tối cao. Ông Larijani là cố vấn cấp cao của Lãnh tụ Tối cao Ali Khamenei và là một nhân vật có ảnh hưởng lớn. Việc bổ nhiệm này được xem là một sự chuyển hướng sang hoạch định chiến lược dài hạn, dự đoán những leo thang tiếp theo.

Các quan chức cấp cao Iran cũng đưa ra những tuyên bố cứng rắn. Mohammad Mohammadi, cố vấn của Chủ tịch Quốc hội Iran, tuyên bố nước này không coi lệnh ngừng bắn hiện tại là một giải pháp lâu dài mà chỉ là một sự tạm dừng chiến sự. Bộ trưởng Quốc phòng Aziz Nasirzadeh khẳng định Iran đã kiềm chế sử dụng các vũ khí tiên tiến nhất như tên lửa dẫn đường chính xác Qassem Basir và các hệ thống đầu đạn cơ động trong cuộc xung đột 12 ngày, và cảnh báo rằng nếu bị tấn công lần nữa, phản ứng sẽ vừa bất ngờ vừa mạnh mẽ. Chủ tịch Quốc hội Iran Mohammad Bagher Ghalibaf cũng tuyên bố rõ ràng rằng chiến tranh có thể bùng nổ và nước này phải sẵn sàng, củng cố rằng lựa chọn quân sự đang được xem xét nghiêm túc.

Rút khỏi thỏa thuận hạt nhân và sự hoài nghi với phương Tây

Trong bối cảnh áp lực ngày càng gia tăng, sự hoài nghi về bất kỳ triển vọng đối thoại nào với phương Tây đang lớn dần. Quốc hội Iran đã công bố chi tiết dự thảo kế hoạch kêu gọi rút khỏi Hiệp ước Không phổ biến Vũ khí Hạt nhân (NPT) và Nghị định thư Bổ sung. Ông Hojjatoleslam Haji Deligani, một nghị sĩ, mô tả động thái này là phản ứng trực tiếp trước khả năng kích hoạt cơ chế "phục hồi" các lệnh trừng phạt theo quy định của JCPOA (thỏa thuận hạt nhân Iran năm 2015).

Văn bản được công bố nêu rõ việc rút hoàn toàn khỏi NPT và Nghị định thư Bổ sung, cùng với việc dừng mọi cuộc đàm phán với Mỹ và 3 nước châu Âu ký kết JCPOA (Anh, Pháp, Đức). Nếu kế hoạch được phê duyệt, hợp tác với Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) theo các cơ chế kiểm soát hiện hành sẽ bị đình chỉ.

Lập trường cứng rắn này xuất phát từ niềm tin rằng các quốc gia châu Âu đang ngày càng liên kết với Washington và Tel Aviv. Bộ trưởng Ngoại giao Iran Abbas Araghchi nhấn mạnh rằng nhiều người Iran coi đối thoại với Mỹ là vô ích và kêu gọi giới lãnh đạo không nên lãng phí thời gian vào các cuộc đàm phán khó có thể mang lại kết quả công bằng.

Trong khi đó, chuyên gia Sadygzade cho rằng đã xuất hiện những nỗ lực nhằm "phá hoại các mối quan hệ đối tác bên ngoài của Iran, đặc biệt là với Nga", khi một thành viên Hội đồng Khẩn cấp Iran là Mohammad Sadr công khai cáo buộc Nga đã chia sẻ thông tin tình báo với Israel về các hệ thống phòng không của Iran. Mặc dù ông Sadr đã đệ đơn từ chức ngay sau đó, vụ việc này phản ánh sự phân cực ngày càng gia tăng và sự chia rẽ trong giới tinh hoa Iran.

Tình hình nội bộ mong manh của Iran, với mức sống giảm sút, lạm phát tăng vọt, thất nghiệp lan rộng và khủng hoảng năng lượng, nước ngày càng trầm trọng, đang buộc giới lãnh đạo phải hành động quyết liệt.

Ở bên ngoài, Israel hiểu rõ những diễn biến này. Giới lãnh đạo Israel đang củng cố luận điệu chiến lược rằng Iran đang tiến gần đến một cuộc khủng hoảng hệ thống, và chỉ cần một áp lực bên ngoài tương đối nhỏ cũng có thể gây ra sự sụp đổ. Điều này đang được thúc đẩy tích cực tại Washington, nơi các chiến lược gia Israel nỗ lực thuyết phục các đối tác Mỹ về sự cần thiết phải duy trì lập trường cứng rắn, thậm chí ủng hộ một lựa chọn quân sự.

Chuyên gia Sadygzade kết luận, các diễn biến nội bộ và bên ngoài đều cho thấy khả năng cao sẽ xảy ra một cuộc đối đầu quân sự mới giữa Iran và Israel. Sự cân bằng hiện tại giữa các mối đe dọa và tính toán chiến lược đã tạo ra một tình huống bấp bênh, trong đó ngay cả một sự cố nhỏ cũng có thể trở thành ngòi nổ. Cả Tehran và Tel Aviv đều đang vận hành theo logic phòng thủ phủ đầu, dựa trên giả định rằng đối thủ của họ đang tiến gần đến điểm dễ bị tổn thương nhất. Trong bối cảnh này, Trung Đông rất có thể sẽ bên bờ vực của một cuộc xung đột quy mô lớn trong những tháng tới.

Vũ Thanh/Báo Tin tức và Dân tộc