John Hume - trùm buôn lậu sừng tê giác

1. Sự việc khởi đầu vào năm 2017, doanh nhân người Zimbabwe là John Hume khi ấy đã gây tiếng vang qua việc công bố với giới truyền thông quốc tế về dự án “nhân giống tê giác trắng” tại trang trại riêng của ông ta là Buffalo Dream Ranch, rộng 7.800 hecta ở tỉnh North West, Nam Phi,. Theo ghi nhận của Quỹ Bảo tồn động vật hoang dã thế giới (WWF), tính đến năm 2020 trang trại Buffalo Dream Ranch có hơn 2.000 con tê giác trắng, chiếm 15% tổng số tê giác trắng còn lại trên thế giới.

Và bởi vì sừng tê giác có thể mọc lại sau khi bị cắt nên những con tê giác ở trang trại Buffalo Dream Ranch được nhân giống và cắt sừng theo từng thời điểm nhằm bảo vệ chúng khỏi nạn săn trộm. Theo lời giải thích của John Hume, số sừng sau khi bị cắt sẽ được bán hợp pháp cho các thương nhân, chủ yếu là ở châu Á dưới sự giám sát chặt chẽ của Chính phủ Nam Phi và của WWF. Tiền thu được sẽ dùng để duy trì hoạt động của trang trại Buffalo Dream Ranch.

John Hume và những con tê giác đã cưa sừng hợp pháp tại trang trại của ông ta.

Việc thành lập trang trại Buffalo Dream Ranch cũng có nguồn cơn của nó: Năm 2016, khi chính phủ Nam Phi cấm kinh doanh sừng tê giác trong phạm vi nội địa để chống săn trộm và mua bán lậu, Hume đã cùng một số chủ trang trại khác kiện lên Tòa án Hiến pháp Nam Phi và đã thắng kiện năm 2017, mở đường cho việc tái mua bán sừng tê giác trên toàn lãnh thổ Nam Phi đồng thời với việc ra đời của trang trại Buffalo Dream Ranch.

Cùng năm đó, ông ta tổ chức đấu giá trực tuyến 420 sừng tê giác với mục đích “tài trợ cho việc bảo tồn loài tê giác trắng” nhưng sự kiện ấy chỉ thu hút số ít người mua vì nhiều ý kiến cho rằng đó chỉ là “màn kịch để che giấu việc buôn lậu sừng tê giác”. Kết quả điêu tra của cảnh sát Nam Phi sau này cho thấy sự thật của việc mua bán sừng tê giác hợp pháp không phải là để bảo tồn loài tê giác trắng bởi lẽ cũng trong năm 2000, khi Hume đổi tên trang trại Buffalo Dream Ranch thành Platinum Rhino thì cũng đồng thời ông ta lập ra những đội săn tê giác lậu, thợ săn chủ yếu là người bản xứ Nam Phi và người Zimbabwe.

Được trang bị súng trường quân dụng với kính ngắm tiêu cự lớn cùng các giấy tờ chứng minh họ là “đội bảo vệ tê giác thiên nhiên thuộc trang trại Platinum Rhino, chống lại nạn săn trộm” do chính Hume ký, những nhóm thợ săn - mỗi nhóm gồm 3 người luồn lách trong những cánh rừng ở Zimbabwe và ở Nam Phi, nơi cư trú của loài tê giác. Mỗi khi gặp được con mồi, thợ săn sẽ bắn chúng bằng đạn chứa thuốc mê rồi cưa sừng chứ không bắn chết nhằm không để lại tang chứng.

Số sừng đã cưa được đem về giao cho Hume để ông ta trộn lẫn vào những chiếc sừng cưa hợp pháp, bán ra thị trường. Sau này khi bị bắt, Ougadudu, thợ săn trộm khai với cảnh sát Nam Phi: “Khi cưa sừng xong, chúng tôi dùng bùn bôi lên vết cắt để che dấu tang chứng. Một thời gian sau, lúc chỗ cắt đã nhú lên mầm sừng non thì khó mà biết được nó đã bị cắt ở đâu, thời điểm nào…”.

Tại một số quốc gia châu Á và đặc biệt là ở Đông Nam Á, từ bao đời nay sừng tê giác được xem là “thần dược của những loại thần dược”. Qua lời đồn thổi, sừng tê giác “hoàn toàn có thể chữa được tất cả các bệnh ung thư, giải độc nếu ăn phải độc chất hoặc bị đầu độc - kể cả bị đầu độc bằng chất phóng xạ, tăng cười sinh lực tình dục cho nam giới, giúp người già yếu sắp chết có thể hồi sinh một thời gian, đợi con cháu ở xa về nhìn mặt lần cuối…”.

Vì thế, trên thị trường chợ đen nó có giá hơn 200 triệu đồng/100 gram nếu tính theo tiền Việt, đắt hơn cả vàng nên đã dẫn đến nạn săn trộm mặc dù theo Công ước về buôn bán động vật hoang dã (CITES) do Liên hợp quốc ban hành năm 1997, đã cấm hoàn toàn việc buôn bán sừng tê giác trên phạm vi toàn cầu.

Một thợ săn lậu chuẩn bị cưa sừng tê giác sau khi đã bắn hạ nó bằng súng gây mê.

Với các nhà khoa học quốc tế, việc phân tích cấu trúc phân tử của tế bào sừng tê giác đã chứng minh rằng nó chẳng khác gì sừng trâu, bò và thậm chí gần giống như móng tay, móng chân người! Tiến sĩ Malcolm Picth, chuyên gia sinh học, Đại học Y khoa Harvard, Mỹ, nói: “Thành phần hóa học của sừng tê giác gồm keratin, calci carbonat, calci phosphat và protein - gồm các acid amin điển hình như tyrosin, cystein, thiolactic…

Tuy nhiên cho tới nay, thành phần hoạt chất - nghĩa là những chất có tác dụng điều trị những loại bệnh tật nào đó trong sừng tê giác vẫn chưa được chứng minh cụ thể…”. Riêng ở Trung Quốc, các thầy thuốc Đông Y cho rằng sừng tê giác có vị đắng, chua, mặn, tính hàn, đi vào 3 kinh tâm, can, vị, có tác dụng mát huyết, giải độc, giúp hạ sốt và những cơn co giật khi bị sốt cao trên 40 độ.

2. Trở lại với John Hume, ông trùm buôn lậu và săn trộm sừng tê giác, kết quả điều tra của Đơn vị Hawks chuyên về chống buôn lậu động vật hoang dã, trực thuộc Cơ quan tội phạm ưu tiên của cảnh sát Nam Phi cho thấy ngay từ khi thành lập trang trại Buffalo Dream Ranch, John Hume đã lợi dụng giấy phép bán sừng tê giác hợp pháp ở trong nước để mua sừng tê giác của những nhóm săn lậu rồi xuất sang thị trường châu Á.

Vẫn theo kết quả điều tra, từ cuối năm 2017 đến đầu năm 2000 - là năm mà Hume đổi tên trang trại Buffalo Dream Ranch thành Platinum Rhino, đã có 964 chiếc sừng tê giác săn trộm được ông ta bán ra, lợi nhuận thu về là 14,1 triệu USD - nghĩa là hơn 60.000 USD/kg, và từ năm 2021 đến ngày bị bắt (19/8/2025), số sừng tê giác do Hume bán lậu ra nước ngoài là 1.710 chiếc, thu về 27.126.000 USD!

Ông Dion George, Bộ trưởng Bộ Lâm nghiệp, Thủy sản và Môi trường Nam Phi nói: “Cùng với Zimbabwe, Nam Phi là “thủ phủ tê giác” với khoảng 20.000 con, chiếm 80% số lượng tê giác toàn cầu nhưng cũng là điểm nóng săn trộm. Năm 2024, 420 tê giác bị giết và chỉ trong quý đầu 2025 đã có 103 con”. Theo Công ước CITES, việc mua bán sừng tê giác trên bình diện quốc tế đã bị cấm hoàn toàn nhưng ông trùm Hume từng là người ủng hộ mạnh mẽ cho việc hợp pháp hóa thương mại đưa ra lời lý giải: “Nếu sừng tê giác được bán hợp pháp thì sẽ giảm săn trộm bởi trang trại của ông ta “cung sẽ vượt cầu”.

Vẫn theo ông Dion George, nguyên nhân khởi đầu dẫn đến việc đánh sập toàn bộ đường dây săn trộm và buôn bán lậu sừng tê giác do John Hume điều hành là hồi tháng 6/2019, Đơn vị Hawks chuyên về chống buôn lậu động vật hoang dã đã bắt Melville và Petrus Stephanus Steyn với 167 chiếc sừng tê giác. Cả hai đều khai vận chuyển cho Hume nhưng không có giấy tờ chứng minh nguồn gốc xuất xứ. Đại tá Kamashobane, chỉ huy Đơn vị Hawks cho biết từ những chứng cứ nêu trên, họ quyết định mở cuộc điều tra toàn diện về những hoạt động của John Hume kể từ lúc thành lập trang trại Buffalo Dream Ranch.

Ông nói: “Chúng tôi phối hợp với các cơ quan thực thi pháp luật của một số nước châu Á để tìm hiểu về đường đi của những chiếc sừng này. Theo đó đại đa số đều được vận chuyển bằng đường biển, giấu trong những container ngụy trang là vỏ xe hơi đã qua sử dụng, kim loại, nhựa phế liệu. Kết quả điều tra những kẻ bị bắt của cảnh sát một số nước châu Á đều cho thấy mọi con đường đều dẫn đến John Hume!”.

Tại một quốc gia ở Đông Nam Á, cảnh sát nơi này đã phát hiện 60 chiếc sừng tê giác được giấu trong 20 lốp xe tải phế liệu. Một sĩ quan cảnh sát thuộc đơn vị chống buôn lậu cho biết : “Đầu tiên họ đo kích thước và đường kính của từng chiếc sừng. Tiếp theo, họ cắt lớp cao su bề mặt lốp xe theo hình chữ nhật rồi khoét sâu đúng với kích thước của sừng. Sau đó họ nhét sừng vào rồi lắp mảnh cao su, nhỏ nhựa cao su để che lấp vết cắt rồi bôi bùn đất lên. Và bởi vì chúng tôi không thể kiểm tra từng chiếc lốp xe phế liệu mà chỉ có thể kiểm tra bằng cách chọn ra vài chiếc ngẫu nhiên nên có khả năng bọn buôn lậu đã lọt lưới nhiều lần…”.

Số sừng cưa lậu này sẽ được Hume trộn lẫn vào sừng cưa hợp pháp rồi bán ra thị trường.

3. Ngày 19/8/2025, Hume và 5 người khác gồm Clive Melville, Isak du Toit, Catharina van Niekerk, Mattheus Poggenpoel và Johannes Hennop bị bắt tại Pretoria, Nam Phi. (Clive Melville đã từng vào tù năm 2019 với tang vật là 167 sừng tê giác không nguồn gốc xuất xứ). Đây là kết quả của cuộc điều tra kéo dài 7 năm do Đơn vị Hawks tiến hành với cáo buộc lừa đảo, trộm cắp, vi phạm Đạo luật Quản lý môi trường quốc gia, đã được Chính phủ Nam Phi ký kết với Chính phủ Zimbabwe cùng các tội danh tổ chức tội phạm và rửa tiền, trong đó Hume bị cáo buộc là kẻ cầm đầu.

Giải thích vì sao hoạt động săn trộm, buôn lậu sừng tê giác xảy ra ở cả ở Nam Phi lẫn Zimbabwe nhưng Hume lại bị Nam Phi bắt, người đứng đầu Đơn vị Hawks nói: “Cũng như các loài động vật hoang dã khác, việc di chuyển của tê giác không có biên giới. Chúng từ Nam Phi sang Zimbabwe và từ Zimbabwe sang Nam Phi kiếm ăn tùy theo mùa. Bọn săn trộm cũng thế, chúng lén lút đi lại giữa hai quốc gia để săn lùng tê giác nên việc bắt giữ Hume cùng các đồng phạm hoàn toàn phù hợp với chủ trương chung của cả Nam Phi lẫn Zimbabwe…”.

Sau khi bị bắt, Tòa án Pretoria, Nam Phi đã đồng ý cho Hume và 5 bị can nêu trên được tại ngoại với số tiền bảo lãnh là 5.000 USD cho mỗi người đồng thời thu giữ hộ chiếu của họ với lệnh cấm đi khỏi nơi cư trú. Phiên tòa xét xử Hume và các đồng phạm dự kiến sẽ diễn ra vào ngày 9/12/2025.

Ông Dion George, Bộ trưởng Bộ Lâm nghiệp, Thủy sản và Môi trường Nam Phi cho biết đây là “bằng chứng mạnh mẽ về quyết tâm bảo vệ di sản thiên nhiên, không riêng gì của Nam Phi, Zimbabwe mà là của cả thế giới”. Bên cạnh đó, ông Dion cũng cho biết cả hai quốc gia Nam Phi, Zimbabwe vẫn đang truy lùng những kẻ săn trộm sừng tê giác dưa tên lời khai của Hume và các đồng phạm để trong tương lai, những kẻ này và những kẻ đang manh nha đi vào con đường săn trộm sẽ phải chùn bước.

Vụ bắt giữ Hume cùng đồng phạm nhận được sự ủng hộ rộng rãi từ cộng đồng quốc tế. Tổ chức Save the Rhino International (Cứu lấy loài tê giác) cùng WWF, WWL và UICN gọi đây là “bước ngoặt quan trọng chống tội phạm có tổ chức”, và rằng “mỗi chiếc sừng buôn lậu không chỉ đe dọa loài tê giác mà còn nuôi dưỡng mạng lưới tội phạm toàn cầu, từ săn trộm đến rửa tiền”.

Cathy Dean, Giám đốc Save the Rhino International nhấn mạnh: “Vụ bắt giữ này làm nổi bật những thách thức trong việc kiểm soát mua bán sừng tê giác. Chúng tôi kêu gọi các quốc gia nơi có loài tê giác sinh sống và các quốc gia lâu này vẫn còn có người tiêu thụ sừng tê giác cần có những biển pháp kiểm soát nghiêm ngặt hơn, xử lý những kẻ buôn lậu, mua bán bất hợp pháp thích đáng hơn. Bên cạnh đó, chúng tôi cũng kêu gọi người tiêu dùng không nên tin vào những lời đồn thổi về sừng tê giác bởi đến nay, khoa học vẫn chưa khẳng định hiệu quả và sự chính xác của nó với bệnh tật…”.

Vũ Cao (Theo Africa Today)