Kéo co bằng tre Hữu Chấp: Di sản văn hóa thế giới giữa lòng Kinh Bắc

Tại “Không gian văn hóa, du lịch Bắc Ninh trong lòng Hà Nội” diễn ra ngày 31/8, đội bên Đông (đầu quấn khăn đỏ) đã giành phần thắng.

Tinh hoa văn hóa giữa lòng Kinh Bắc

Nằm yên bình giữa vùng đất Kinh Bắc (phường Hòa Long, thành phố Bắc Ninh), làng Hữu Chấp từ lâu đã nổi tiếng với nghi lễ kéo co bằng tre độc đáo. Không chỉ là một trò chơi dân gian, nghi lễ này còn mang trong mình những giá trị văn hóa, tinh thần sâu sắc, gắn kết cộng đồng và thể hiện sự tôn kính đối với tổ tiên.

Năm 2015, UNESCO đã chính thức công nhận nghi lễ kéo co bằng tre Hữu Chấp là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, khẳng định giá trị và tầm quan trọng trên trường quốc tế.

Điểm đặc biệt nhất của nghi lễ kéo co Hữu Chấp chính là việc sử dụng cả thân cây tre làm dây kéo, thay vì dây thừng như thông thường. Đây là một nét độc đáo hiếm thấy, thể hiện sự gắn bó mật thiết của người dân với cây tre, biểu tượng của làng quê Việt Nam.

Sau khi chọn được tre ưng ý, công đoạn xử lý cũng đòi hỏi sự công phu không kém. Tre được dóc sạch mấu và cành, sau đó dùng mảnh sành cạo tỉ mỉ để lộ phần cật trắng mịn. Hai đầu cây tre được cắt vuông vắn, đảm bảo không bị dập nát, và tổng số đốt của hai cây tre phải là số lẻ - một chi tiết mang ý nghĩa tâm linh.

Ngoài ra, còn có hai đòn tay ngang, biểu trưng cho hai hướng Đông và Tây, được gắn vào làm điểm tựa cho người chơi. Đặc biệt, giữa điểm giao nhau của hai gốc tre, ba hình tròn xoắn ốc được tết bằng lạt, tượng trưng cho hình con nhện, mang ý nghĩa kết nối và gắn bó. Sau khi hoàn thành, dây kéo tre được treo trang trọng trước cửa nhà tiền tế của đình làng, như một lời báo cáo với Thành hoàng rằng mọi công tác chuẩn bị cho lễ hội đã sẵn sàng.

Tất cả những công đoạn tỉ mỉ và công phu này không chỉ thể hiện sự tôn trọng đối với nghi lễ truyền thống mà còn là cách người dân Hữu Chấp bày tỏ lòng biết ơn đối với cây tre - một biểu tượng của làng quê Việt Nam, gắn bó mật thiết với đời sống vật chất và tinh thần của họ.

Đoàn rước trang trọng với cờ, trống, chiêng ra sân kéo co, tạo nên không khí linh thiêng và hào hứng.

Nghi lễ kéo co bằng tre Hữu Chấp còn chứa đựng nhiều tầng ý nghĩa sâu sắc. Trò chơi đòi hỏi sự hợp sức, đồng lòng của cả cộng đồng để giành chiến thắng. Điều này thể hiện tinh thần đoàn kết, tương trợ lẫn nhau của người dân Hữu Chấp, một giá trị truyền thống quý báu của người Việt.

Nghi lễ được tổ chức vào ngày mùng 4 Tết hàng năm để tưởng nhớ công đức của 5 vị Thành hoàng làng, có công trong cuộc kháng chiến chống giặc Lương xâm lược vào thế kỷ VI để bảo vệ quê hương, là dịp để con cháu bày tỏ lòng biết ơn và tưởng nhớ đến những người đã khuất. Nghi lễ còn mang ý nghĩa cầu cho một năm mới an lành, mùa màng tươi tốt, mang theo ước vọng chung của người nông dân, thể hiện sự gắn bó của họ với thiên nhiên và đất đai.

Di sản văn hóa thế giới tỏa sáng giữa lòng Hà Nội dịp 2/9

Dịp lễ 2/9 năm nay, trong khuôn khổ chương trình “Ngày hội văn hóa, du lịch các địa phương” năm 2024 tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam, Chương trình “Không gian văn hóa, du lịch Bắc Ninh trong lòng Hà Nội” sẽ được diễn ra trong 4 ngày từ 31/8 đến 03/9/2024. Theo đó, trò chơi kéo co bằng tre Hữu Chấp đã được diễn ra với không khí trang trọng và sôi động, thu hút sự tham gia của đông đảo người dân và du khách.

Lễ cúng, cầu mong các vị Thành hoàng phù hộ cho lễ hội diễn ra thành công tốt đẹp. Đây là nghi thức quan trọng, thể hiện lòng thành kính của người dân.

Đầu tiên là mô phỏng nghi thức, lễ rước Thành hoàng, Đoàn rước trang trọng với cờ, trống, chiêng đi từ đình làng ra sân kéo co, tạo nên không khí linh thiêng và hào hứng. Tiếp sau là lễ cúng, cầu mong các vị Thành hoàng phù hộ cho lễ hội diễn ra thành công tốt đẹp. Đây là nghi thức quan trọng, thể hiện lòng thành kính của người dân.

Trò chơi kéo co được diễn ra với sự tham gia của hai đội, mỗi đội đại diện cho một nửa làng gồm 35 thanh niên khỏe mạnh trong làng, tuổi từ 30-37, không đau ốm, bệnh tật và gia đình không có tang bụi, có lối sống lành mạnh.

Hai đội ra sức kéo cây tre về phía mình, tạo nên những màn tranh tài kịch tính và hấp dẫn.

Khi hiệu lệnh cờ được phất lên, cuộc chơi bắt đầu, hai đội ra sức kéo cây tre về phía mình, tạo nên những màn tranh tài kịch tính và hấp dẫn. Người dân đứng xung quanh hò reo, cổ vũ. Theo lệ làng, keo thứ ba người dân sẽ ùa vào kéo cho đội bên Đông giành phần thắng với niềm tin bên Đông thắng thì Thánh sẽ phù hộ cho mùa màng bội thu.

Việc nghi lễ kéo co bằng tre Hữu Chấp được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại là một niềm tự hào lớn đối với cộng đồng địa phương và cả dân tộc Việt Nam. Điều này cũng đặt ra trách nhiệm lớn của chính quyền trong việc bảo tồn và phát huy giá trị của di sản.

Hiện nay, chính quyền tỉnh Bắc Ninh và người dân Hữu Chấp đã và đang nỗ lực để gìn giữ và truyền lại nghi lễ này cho các thế hệ sau. Các hoạt động như tổ chức lễ hội thường niên, truyền dạy kỹ năng làm dây tre, quảng bá về di sản đang được triển khai tích cực.

Nghi lễ kéo co bằng tre Hữu Chấp không chỉ là một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa của người dân địa phương, mà còn là một biểu tượng của sự đoàn kết, sức mạnh cộng đồng và lòng tôn kính đối với tổ tiên; một nét đẹp văn hóa độc đáo giữa lòng Kinh Bắc, góp phần làm phong phú thêm kho tàng văn hóa của nhân loại. Hy vọng rằng di sản quý báu này sẽ tiếp tục được gìn giữ và tỏa sáng.

Nguyên Khánh