Khám phá hai di tích được đầu tư trăm tỉ trùng tu

Sáng 5/9, tại công trường thi công Khu di tích Phủ Trịnh (xã Biện Thượng) và Lăng miếu Triệu Tường (xã Hà Long), Sở VHTTDL Thanh Hóa đã tổ chức kiểm tra, đôn đốc tiến độ thực hiện hai dự án trùng tu, tôn tạo có ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với lịch sử - văn hóa của vùng đất xứ Thanh.

Trung tâm quyền lực của các Chúa Trịnh trong thời Lê Trung hưng

Trong lịch sử Việt Nam thời Lê Trung hưng (thế kỷ 16-18), nhắc đến quyền lực chính trị và quân sự không thể không nhắc tới dòng họ Trịnh. Với công lao phò Lê chống Mạc, họ Trịnh từng nắm giữ quyền bính suốt hơn hai thế kỷ, lập nên chế độ “vua Lê – chúa Trịnh” đặc thù trong lịch sử nước ta. Gắn liền với vị thế ấy, Phủ Trịnh ở Thanh Hóa chính là một di tích đặc biệt, vừa mang ý nghĩa lịch sử – chính trị, vừa là biểu tượng văn hóa của thời kỳ này.

Được xây từ năm 1545, Phủ Trịnh là nơi thờ cúng tổ tiên, cũng là hành dinh của Nhà Trịnh trên quê nhà Thanh Hóa trong công cuộc “phò Lê, diệt Mạc”. Không chỉ có tầm quan trọng mang tính biểu tượng về mặt chính trị, Phủ Trịnh còn là nơi tập trung sinh hoạt văn hiến của tầng lớp quan lại, nho sĩ thời Lê – Trịnh, là không gian phản ánh đời sống cung phủ, lễ nghi và tư tưởng Nho giáo đương thời. Đồng thời, sự tồn tại của Phủ Trịnh tại Thanh Hóa cũng khẳng định vai trò đặc biệt của vùng đất này trong lịch sử dân tộc: vừa là quê hương của các dòng họ quyền lực, vừa là địa bàn phát tích của nhiều triều đại.

Điện thờ các chúa Trịnh trong Khu di tích Phủ Trịnh. Ảnh: Quốc Lê.

Là vương phủ lớn nhất xứ Thanh xưa, Phủ Trịnh từng có diện tích hàng chục mẫu, chia làm nhiều khu vực với nhiều dinh thự lớn. Tuy nhiên, trải qua biến động lịch sử, đặc biệt là sau khi triều Nguyễn thống nhất đất nước, Phủ Trịnh dần suy tàn. Nhiều công trình kiến trúc đã bị phá hủy. Dù vậy, làng Vĩnh Hùng vẫn còn lưu giữ nhiều dấu tích gợi nhớ về một thời vàng son của dòng họ từng nắm giữ đại quyền trong tay. Những bia ký, tư liệu cổ, cùng ký ức dân gian địa phương trở thành nguồn tư liệu quý giúp các nhà nghiên cứu hình dung quy mô, vị thế và giá trị lịch sử của di tích này.

Ngày nay, Phủ Trịnh được xếp hạng di tích lịch sử cấp quốc gia, trở thành điểm đến thu hút những du khách quan tâm đến lịch sử và các nhà nghiên cứu. Việc tìm hiểu, bảo tồn và phát huy giá trị của Phủ Trịnh không chỉ giúp chúng ta hiểu rõ hơn về một giai đoạn lịch sử phức tạp, mà còn góp phần giáo dục truyền thống, nhắc nhớ hậu thế về sự thăng trầm của các thế lực phong kiến trong tiến trình dựng nước và giữ nước.

Nơi thờ các đấng tiên tổ triều Nguyễn

Trong tiến trình lịch sử dân tộc, Thanh Hóa được xem là vùng đất “địa linh nhân kiệt”, nơi phát tích của nhiều triều đại và dòng họ lớn. Bên cạnh Lam Kinh – quê hương nhà Hậu Lê, hay Phủ Trịnh – nơi phát tích của các Chúa Trịnh, Lăng miếu Triệu Tường là di tích đặc biệt gắn liền với cội nguồn của vương triều Nguyễn, triều đại phong kiến cuối cùng của Việt Nam.

Đây là khu lăng mộ và đền thờ các bậc thủy tổ của nhà Nguyễn, trong đó có Nguyễn Kim – người khởi đầu sự nghiệp trung hưng nhà Lê và đặt nền móng cho dòng họ Nguyễn sau này. Từ vùng đất Thanh Hóa, dòng họ Nguyễn di cư vào Thuận Hóa, dần củng cố lực lượng và đến đầu thế kỷ 19 đã lập nên triều Nguyễn với kinh đô ở Huế. Lăng miếu Triệu Tường được các vua Nguyễn đặc biệt quan tâm tu bổ, tôn tạo nhiều lần để khẳng định nguồn cội và tri ân tổ tiên.

Nguyên miếu – một công trình trong Lăng Miếu Triệu Tường. Ảnh: Lê Như Cương / Tạp chí Văn hóa & Phát triển.

Quần thể kiến trúc Lăng miếu Triệu Tường được xây dựng theo phong cách truyền thống, bề thế và uy nghiêm. Khu di tích gồm lăng mộ, đền thờ, nhà tả vu, hữu vu, cùng nhiều công trình phụ trợ. Bố cục của khu lăng miếu hài hòa với cảnh quan thiên nhiên núi non, vừa toát lên vẻ trang trọng của không gian thờ tự, vừa mang đậm dấu ấn hoa mỹ của kiến trúc cung đình Nguyễn. Đây không chỉ là nơi thờ cúng tổ tiên mà còn là một công trình nghệ thuật, kết tinh kỹ thuật xây dựng và quan niệm thẩm mỹ của người xưa.

Trải qua biến động của lịch sử và tác động của thiên nhiên, Lăng miếu Triệu Tường từng bị xuống cấp nghiêm trọng. Nhiều hạng mục kiến trúc bị hư hại, song các dấu tích còn lại cùng tư liệu, di vật vẫn đủ để khẳng định giá trị đặc biệt của khu di tích. Cùng với Lam Kinh và Phủ Trịnh, Lăng miếu Triệu Tường góp phần khẳng định vị thế đặc biệt của Thanh Hóa trong lịch sử dân tộc – một vùng đất từng sản sinh nhiều triều đại, định hình nhiều giai đoạn quan trọng trong lịch sử dân tộc.

Cũng như Phủ Trịnh, Lăng miếu Triệu Tường đã được công nhận là di tích lịch sử – văn hóa cấp quốc gia, trở thành điểm đến văn hóa, tâm linh quan trọng của Thanh Hóa. Trong những năm gần đây, Nhà nước và chính quyền địa phương đã tiến hành phục dựng, trùng tu nhiều hạng mục, nhằm bảo tồn và phát huy giá trị của di tích lịch sử này.

Sáng 5/9, đồng chí Phạm Nguyên Hồng, Tỉnh ủy viên, Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Thanh Hóa đã đi kiểm tra, đôn đốc đẩy nhanh tiến độ thi công các hạng mục công trình thuộc Dự án tôn tạo Khu di tích Phủ Trịnh, xã Vĩnh Hùng, huyện Vĩnh Lộc cũ (nay là xã Biện Thượng); Dự án bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị Khu di tích Lăng miếu Triệu Tường, xã Hà Long (giai đoạn 2).

Dự án tôn tạo Khu di tích Phủ Trịnh được Chủ tịch UBND tỉnh phê duyệt chủ trương đầu tư tại Quyết định số 4336/QĐ-UBND ngày 28/10/2015; điều chỉnh chủ trương đầu tư lần 1 tại Nghị quyết số 211/NQ-HĐND ngày 16/10/2019 của HĐND tỉnh; điều chỉnh chủ trương đầu tư lần 2 tại Nghị quyết số 379/NQ-HĐND ngày 24/3/2023; được Chủ tịch UBND tỉnh phê duyệt điều chỉnh dự án tại Quyết định số 4490/QĐ-UBND ngày 28/11/2023, với tổng mức đầu tư 550 tỷ 730 triệu đồng.

Dự án bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị Khu di tích Lăng miếu Triệu Tường, xã Hà Long (giai đoạn 2) được HĐND tỉnh phê duyệt chủ trương đầu tư tại Nghị quyết số 165/NQ-HĐND tỉnh ngày 4/4/2019 và được Chủ tịch UBND tỉnh phê duyệt dự án đầu tư tại Quyết định số 1578/QĐ-UBND ngày 15/5/2021, với tổng mức đầu tư trên 453 tỷ 207 triệu đồng.

Thanh Bình