Khám phá khu di tích Đền Hùng: Hành trình về cội nguồn dân tộc

Nằm ở vị trí trung tâm của kinh đô Phong Châu xưa thuộc nước Văn Lang, khu di tích Đền Hùng tọa lạc trên núi Nghĩa Lĩnh (cao 175m) tại xã Hy Cương, thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ. Ngọn núi này từng mang nhiều tên gọi ý nghĩa như Hùng Vương sơn, Núi Cả, hay Bảo Thiếu Lĩnh, nằm cách trung tâm thành phố Việt Trì khoảng 10km về phía Bắc.

Theo Ngọc phả Hùng Vương, chính các Vua Hùng đã cho xây dựng điện Kính Thiên trên đỉnh núi Nghĩa Lĩnh này từ thuở sơ khai lập nước. Trải qua bao thăng trầm lịch sử, nơi đây đã trở thành trung tâm tín ngưỡng quan trọng bậc nhất của dân tộc Việt Nam.

Năm 1962, Đền Hùng được công nhận là di tích đặc biệt của quốc gia. Đến ngày 10/3 âm lịch hàng năm được chính thức công nhận là ngày Quốc lễ theo Nghị định 82/2001/NĐ-CP. Đặc biệt, năm 2012, UNESCO đã vinh danh "Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương" là Di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại.

Với kiến trúc cổ kính hòa quyện cùng cảnh sắc thiên nhiên hùng vĩ, nơi đây mỗi năm đón hàng triệu du khách về thăm viếng, đặc biệt vào dịp Giỗ Tổ Hùng Vương (10/3 âm lịch).

Cổng Đền Hùng: Khởi đầu hành trình tâm linh

Hành trình về đất Tổ bắt đầu từ Cổng Đền Hùng uy nghiêm, nơi in đậm dấu ấn kiến trúc truyền thống với mái vòm hai tầng, họa tiết "lưỡng long chầu nguyệt" tinh xảo. Bức đại tự "Cao sơn cảnh hành" (núi cao đường lớn) như lời nhắc nhở về hành trình vượt núi trèo đèo của tiền nhân để gìn giữ non sông.

Đền Hạ - Đền Trung - Đền Thượng: Dấu ấn thiêng liêng

Theo bậc đá rêu phong lên núi, du khách sẽ lần lượt ghé thăm ba ngôi đền chính. Đền Hạ, nơi tương truyền Mẹ Âu Cơ sinh bọc trăm trứng, là điểm dừng chân để cầu bình an cho gia đình. Dưới chân đền, Nhà bia lưu giữ lời dặn của Bác Hồ năm xưa: "Các Vua Hùng đã có công dựng nước. Bác cháu ta phải cùng nhau giữ lấy nước".

Đền Trung, hay "Hùng Vương Tổ Miếu", là nơi các Vua Hùng cùng quần thần bàn việc nước. Tại đây, câu chuyện Lang Liêu dâng bánh chưng, bánh giầy trong cuộc thi kế vị vẫn được kể lại như bài học về đạo lý "uống nước nhớ nguồn".

Đỉnh núi Nghĩa Lĩnh là Đền Thượng - trái tim của cả khu di tích. Kiến trúc "Kính Thiên lĩnh điện" nơi các Vua Hùng tế trời đã chứng kiến bao nghi lễ trang trọng qua hàng nghìn năm. Từ sân đền, du khách có thể phóng tầm mắt ngắm toàn cảnh thành phố Việt Trì xinh đẹp, nơi dòng sông Hồng và sông Lô hòa vào nhau như dải lụa mềm.

Cột đá thề: Lời nguyện trường tồn

Bên trái Đền Thượng, Cột đá thề sừng sững như nhắc nhở lời thề của Thục Phán khi kế vị: "Nước Nam trường tồn, miếu thờ Hùng Vương vĩnh cửu". Dù trải qua bao biến thiên, phiên bản phục dựng vẫn giữ nguyên tinh thần của báu vật lịch sử này.

Năm 1968, trong quá trình khảo sát tại khu vực Đền Thượng, các nhà nghiên cứu đã phát hiện những cột đá cổ nằm sâu trong lòng đất. Nhận thấy giá trị lịch sử to lớn, cột đá đã được tôn tạo và dựng lại tại vị trí cũ, trở thành điểm tham quan ý nghĩa trong quần thể di tích.

Để bảo tồn di sản quý giá này, năm 2010, cột đá cũ đã được thay thế bằng chất liệu mã não nguyên khối cao cấp. Công trình mới vừa đảm bảo độ bền vững theo thời gian, vừa giữ nguyên được ý nghĩa lịch sử và giá trị tâm linh của di tích.

Lăng Hùng Vương: Nơi yên nghỉ của vị vua anh minh

Lăng mộ Vua Hùng thứ 6 tọa lạc giữa thế đất "đội sơn đạp thủy", hướng về ngã ba Bạch Hạc. Câu đối cổ "Lăng tẩm tự năm nào... con Hồng cháu Lạc giống nòi còn biết nhớ mồ ông" như khắc sâu vào lòng du khách ý thức gìn giữ nòi giống Tiên Rồng.

Giếng Cổ và chùa Thiên Quang: Giai thoại từ thuở khai thiên

Từ Đền Thượng uy nghiêm, qua Lăng mộ Hùng Vương cổ kính, du khách men theo con đường đá quanh co khoảng 700 bậc sẽ bắt gặp một kiến trúc độc đáo - Giếng Cổ (còn gọi là Giếng Rồng) nép mình dưới tán cây xanh.

Giếng Cổ không chỉ là nơi lưu giữ huyền tích mà còn chứa đựng những giá trị lịch sử được minh chứng qua các phát hiện khảo cổ. Năm 2002, các nhà nghiên cứu đã khai quật và tìm thấy nhiều hiện vật quý giá từ các thời kỳ Lý, Trần, Lê, Nguyễn trong lòng giếng. Những phát hiện này không chỉ khẳng định sự tồn tại lâu đời của giếng mà còn cho thấy tầm quan trọng của di tích này qua nhiều triều đại phong kiến.

Kiến trúc Giếng Cổ mang đậm nét cổ kính với mái che kiểu "chồng diêm" tám mái, tạo nên vẻ uy nghiêm nhưng vẫn hài hòa với khung cảnh thiên nhiên xung quanh. Thành giếng được xây bằng gạch cổ, đường kính khoảng 1,5 mét, và điều đặc biệt là nước giếng quanh năm trong vắt, không bao giờ cạn.

Theo truyền thuyết dân gian, đây chính là nơi Tổ Mẫu Âu Cơ đã dùng nước trong mát để tắm cho trăm người con sau khi bọc trăm trứng nở. Câu chuyện huyền thoại này đã biến giếng nước bình thường trở thành chứng tích linh thiêng, gắn liền với nguồn cội "con Rồng cháu Tiên" của dân tộc Việt.

Cách đó không xa, chùa Thiên Quang - nơi ánh sáng thiêng chiếu rọi khi Mẹ Âu Cơ hạ sinh - vẫn lưu giữ 32 pho tượng Phật cổ.

Trước cửa chùa Thiên Quang thuộc khu di tích Đền Hùng, cây vạn tuế cổ thụ hơn 800 năm tuổi đứng sừng sững như một biểu tượng sống động của tinh thần dân tộc. Với thế độc đáo ba ngọn tỏa ra ba hướng Bắc - Trung - Nam, cây cao hơn 5m này không chỉ là một kỳ quan thiên nhiên mà còn mang ý nghĩa sâu sắc về sự thống nhất non sông.

Cây vạn tuế này đã chứng kiến nhiều sự kiện trọng đại của dân tộc, đặc biệt là vào ngày 19/9/1954, khi Chủ tịch Hồ Chí Minh đứng dưới tán cây lịch sử này để nghe báo cáo về kế hoạch tiếp quản Thủ đô.

Đền Giếng: Nơi hội tụ tình dân tộc

Từ Giếng Cổ linh thiêng, men theo hơn chục bậc đá phủ rêu phong, du khách sẽ bước vào không gian tĩnh lặng của Đền Giếng - nơi gắn liền với hình ảnh hai nàng công chúa Tiên Dung và Ngọc Hoa, con gái Vua Hùng thứ XVIII. Tương truyền, xưa kia hai công chúa thường đến đây soi gương, chải tóc bên dòng nước trong mát.

Trong hậu cung đền, giếng Ngọc (Ngọc Tỉnh) vẫn giữ nguyên vẻ đẹp cổ kính với làn nước trong vắt quanh năm. Giếng sâu gần 2m, được kè đá cẩn thận, đặc biệt tang giếng được tạo tác từ một khối đá nguyên liền, thể hiện trình độ kiến trúc tinh xảo của người xưa. Nhiều du khách thành kính dừng chân cầu nguyện bên giếng, tin rằng nguồn nước thiêng nơi đây sẽ mang lại may mắn và bình an.

Đền Giếng không chỉ lưu giữ những giá trị văn hóa cổ xưa mà còn ghi dấu sự kiện lịch sử quan trọng. Năm 1954, sau chiến thắng Điện Biên Phủ lừng lẫy, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chọn nơi đây để gặp gỡ, nói chuyện với cán bộ, chiến sĩ Đại đoàn Quân Tiên phong trước khi về tiếp quản Thủ đô. Sự kiện này càng làm sâu sắc thêm giá trị lịch sử của di tích.

Trải nghiệm trọn vẹn nửa ngày lịch sử

Với hệ thống di tích liên hoàn, du khách chỉ cần nửa ngày để thăm thú trọn vẹn Đền Hùng. Men theo những con đường rợp bóng cổ thụ, lắng nghe tiếng chuông chùa vang vọng, mỗi người như được sống lại hành trình "tìm về nguồn cội" - nơi hồn thiêng sông núi hòa quyện cùng niềm tự hào dân tộc.

Hành trình về Đền Hùng không đơn thuần là chuyến du lịch, mà là cuộc gặp gỡ với lịch sử, văn hóa và tâm linh. Từng viên đá, gốc cây nơi đây đều thấm đẫm huyền tích, mời gọi thế hệ hôm nay tiếp nối truyền thống cha ông, viết tiếp khúc tráng ca về một Việt Nam trường tồn.

Hoàng Anh