Khát vọng giữ nước và sức mạnh dân tộc từ huyền thoại nỏ thần

Khẳng định tính hiện thực của một sáng chế vượt thời đại

Sau nhiều năm nghiên cứu chuyên sâu, Thượng tướng Nguyễn Huy Hiệu - Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, nguyên Thứ trưởng Bộ Quốc phòng - cùng kỹ sư Vũ Đình Thanh đã công bố những kết quả nghiên cứu bước đầu về cơ chế hoạt động và giá trị quân sự của nỏ thần. Năm 2022, kỹ sư Vũ Đình Thanh được Bộ Khoa học và Công nghệ cấp bằng độc quyền sáng chế cho mẫu nỏ có khả năng bắn nhiều mũi tên đồng thời - một mô hình tái hiện gần sát với nguyên lý của nỏ thần xưa.

Theo phân tích của nhóm nghiên cứu, nỏ thần Cổ Loa không chỉ đặc biệt ở khả năng bắn nhiều mũi tên cùng lúc, mà quan trọng hơn, nó tận dụng hiệu quả lực hút của Trái Đất để tạo ra sức sát thương cực đại. Các mũi tên đồng sau khi được bắn lên cao sẽ rơi theo gia tốc trọng trường, đạt vận tốc cực lớn khi chạm đất - chính tại thời điểm này, năng lượng xuyên phá đạt mức cao nhất. Đây là điểm khác biệt căn bản với cung nỏ thông thường - vốn suy giảm lực sát thương theo khoảng cách.

Để vận dụng nguyên lý này, người Việt cổ đã phát triển hai công nghệ then chốt: (1) chế tác mũi tên đồng nhỏ, tỉ trọng lớn để giảm lực cản không khí, giúp mũi tên giữ phương hướng và xoay quanh trục trong quá trình rơi nhằm tăng độ xuyên phá; (2) xây dựng thành Cổ Loa có độ cao đặc biệt, làm bệ phóng cho nỏ thần. Theo kỹ sư Thanh: “Muốn phát huy tối đa sức mạnh của nỏ thần, điều kiện tiên quyết là phải có độ cao”.

Hình khắc trên trống đồng Ngọc Lũ mô tả cách sử dụng nỏ – trong đó cung thủ dùng chân giữ dây để bắn đầu mũi tên bay đi.

Kỹ sư Thanh cho rằng, truyền thuyết Mỵ Châu - Trọng Thủy chủ yếu mang tính huyền thoại, song đằng sau đó có thể phản ánh một phần hiện thực lịch sử. Hệ thống vũ khí nỏ thần - vốn được sử sách Trung Hoa ca ngợi với khả năng “một lần bắn giết vạn quân” - khi đặt trong so sánh với bằng chứng khảo cổ, thực nghiệm và các loại vũ khí sử dụng nguyên lý lực trọng trường ngày nay cho thấy khả năng tồn tại của một loại vũ khí đặc biệt là điều có thể.

Để chế tạo được nỏ thần, theo hướng tiếp cận kỹ thuật, không chỉ đơn giản là một “phép màu” như trong truyền thuyết, mà đòi hỏi cả một hệ thống công nghệ: từ nghiên cứu, chế tạo mũi tên đồng Cổ Loa; phát triển kỹ thuật gia công và vật liệu; thử nghiệm, huấn luyện binh sĩ; bảo vệ bí mật vũ khí; cho đến duy trì các “xưởng” sản xuất, sửa chữa. Những phát hiện khảo cổ tại Cổ Loa phần nào cho thấy dấu vết của một trung tâm chế tác quy mô, gợi ý rằng đây có thể là kết quả của một vương triều tổ chức chặt chẽ, hùng mạnh.

Bằng chứng khảo cổ và thực nghiệm khoa học

Các thực nghiệm hiện đại đã chứng minh tính khả thi của cơ chế này. Khi bắn từ độ cao 15m, mô hình nỏ thần phục dựng đã giúp mũi tên xuyên thủng tấm gỗ dày 5cm. Thượng tướng Nguyễn Huy Hiệu nhấn mạnh, trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ, những mảnh đinh thép nhỏ được thả từ độ cao 30m đã gây sát thương trên diện rộng. Do đó, việc nỏ thần xưa bắn vạn mũi tên từ độ cao thành Cổ Loa - được cho là cao tới 90m - có khả năng tiêu diệt hàng vạn quân địch là hoàn toàn khả thi, chứ không còn là điều hoang đường.

Ông Thanh dẫn chứng thêm theo mô tả trong “Đại Việt sử ký toàn thư”: “Bấy giờ Thục Vương đắp thành ở Việt Thường, rộng nghìn trượng, cuốn tròn như hình con ốc, cho nên gọi là Loa Thành, lại có tên là thành Tư Long (người nhà Đường gọi là thành Côn Lôn, vì thành rất cao)”. Thành được cho là cao tới 9 vòng, tương đương ít nhất 90m. Theo tính toán, nếu bắn tên đồng từ độ cao này lên thêm 60m nữa, khi rơi xuống, các mũi tên sẽ đạt vận tốc khoảng 65m/s - đủ xuyên thủng mọi loại giáp sắt thời Tần.

Không chỉ dừng lại ở lý thuyết, các phát hiện khảo cổ trong khu vực thành nội Cổ Loa đã tìm thấy hàng vạn mũi tên đồng có niên đại hơn 2.300 năm, cùng một xưởng đúc mũi tên quy mô gần 1.000m², chứng tỏ sự phát triển cao độ về công nghệ quân sự. Đây là bằng chứng rõ ràng cho thấy người Việt cổ đã xây dựng được một trung tâm sản xuất vũ khí quy mô lớn, tổ chức bài bản, với năng lực chế tạo hàng loạt. Giới chuyên gia đánh giá đây là một trong những di tích quân sự cổ đại có giá trị đặc biệt ở khu vực Đông Nam Á.

Đặc biệt, các hình khắc trên trống đồng Ngọc Lũ mô tả cách sử dụng nỏ - trong đó cung thủ dùng chân giữ dây để bắn đầu mũi tên bay đi - phù hợp với cơ chế dây hãm ống tên để chùm tên đồng bay đi trong mô hình nỏ thần hiện nay.

Thượng tướng, Viện sĩ, Tiến sĩ, Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân Nguyễn Huy Hiệu (bên trái) và kỹ sư Vũ Đình Thanh nghiên cứu tư liệu lịch sử. (Ảnh trong bài: NVCC)

Tướng Hiệu và kỹ sư Thanh đồng nhất quan điểm rằng: “Tổ tiên chúng ta không chỉ giữ được đất, mà còn giữ được giống nòi, ngôn ngữ và bản sắc”. Chính sức mạnh vượt trội của nỏ thần và kiến trúc quân sự đặc biệt của Cổ Loa là nguyên nhân giúp dân tộc Việt chiến thắng 50 vạn quân Tần và không bị Triệu Đà xâm lược.

Tại Hội nghị Sử học toàn quốc lần thứ nhất vào tháng 6/2024, Thượng tướng Nguyễn Huy Hiệu và kỹ sư Vũ Đình Thanh đã trình bày báo cáo “Khôi phục nỏ thần An Dương Vương góp phần nhận diện giá trị đích thực của thời đại dựng nước đầu tiên”, nhấn mạnh: “Nỏ thần giết vạn giặc, thành Cổ Loa hình ốc cao hàng trăm mét là những sự thật lịch sử, không chỉ là truyền thuyết”.

Thượng tướng, Anh hùng LLVTND Nguyễn Huy Hiệu nêu rõ, chính nhờ công nghệ lợi dụng lực trọng trường qua sử dụng các mũi tên đồng Cổ Loa nên ở khoảng cách xa nhất thì sức sát thương của mũi tên đồng Cổ Loa mạnh nhất nên ta diệt được giặc và giặc không làm gì được ta.

Cũng theo Thượng tướng Nguyễn Huy Hiệu, với kinh nghiệm chiến đấu trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ, ông nhận thấy hiện tượng đó có thể liên hệ với loại pháo rải đinh từng được sử dụng - loại vũ khí có khả năng tấn công trên diện rộng và gây sát thương cao. Ông khẳng định từng trực tiếp đối mặt với loại vũ khí này, nên hoàn toàn có cơ sở để tin rằng, nếu tổ tiên ta biết khai thác nguyên lý tương tự, thì truyền thuyết về nỏ thần hoàn toàn có thể bắt nguồn từ một hiện thực lịch sử.

Hiện nay, nhóm nghiên cứu đang tiếp tục hoàn thiện mô hình nỏ có thể bắn đồng thời 200 mũi tên và hướng tới việc xin cấp phép để thử nghiệm nỏ bắn vạn mũi tên - đúng như mô tả trong truyền thuyết - nhằm chứng minh tính xác thực của nỏ thần dưới góc nhìn khoa học.

Việc phục dựng và nghiên cứu nỏ thần không chỉ giúp chúng ta hiểu thêm về kỹ thuật quân sự thời cổ đại, mà còn thể hiện rõ năng lực sáng tạo, tinh thần tự chủ và tư duy độc lập của dân tộc Việt Nam trong những giai đoạn cam go của lịch sử.

Truyền thuyết về nỏ thần của An Dương Vương:
An Dương Vương là Vua nước Âu Lạc, được thần Kim Quy giúp đỡ xây thành Cổ Loa. Sau khi xây xong được thần tặng cho một chiếc móng để làm nỏ thần. Nỏ thần có sức mạnh uy lực đã nhiều lần giúp Vua đánh bại kẻ thù. Triệu Đà đưa con trai mình là Trọng Thủy sang cầu thân với Mỵ Châu - con gái An Dương Vương. Một thời gian qua đi, nhờ có được lòng tin yêu của Mỵ Châu, Trọng Thủy đã dò hỏi chuyện về chiếc nỏ thần. Biết được bí mật, lấy cớ thăm cha, Trọng Thủy đánh cắp nỏ thần đem về cho Triệu Đà. Có nỏ thần trong tay, Triệu Đà tiến đánh Âu Lạc một lần nữa. An Dương Vương thấy giặc đến chân thành nhưng vẫn chủ quan vì nghĩ rằng đã có nỏ thần. Thua trận, An Dương Vương cưỡi ngựa đem theo Mỵ Châu tiến về phía biển. Nhưng đi đến đâu thì thấy quân giặc theo đến đấy. Vua cầu cứu thần Kim Quy, thần hiện lên báo rằng: “Giặc ở sau lưng nhà vua đấy”. An Dương Vương tỉnh ngộ, liền rút gươm chém Mỵ Châu, rồi nhảy xuống biển tự vẫn. Quân của Triệu Đà kéo vào chiếm đóng Loa thành, còn Trọng Thủy một mình một ngựa theo dấu lông ngỗng đi tìm Mỵ Châu. Đến bờ biển thấy xác vợ nằm đấy thì hối hận. Trở về, Trọng Thủy chôn cất cho Mỵ Châu cẩn thận rồi đâm đầu xuống giếng tự vẫn.

Đan Thanh