Khi ẩm thực Việt trở thành… sứ giả đặc biệt

Ngoại giao ẩm thực - Sức mạnh mềm của đối ngoại Việt Nam

Cựu Ngoại trưởng Mỹ Hillary Clinton từng gọi ẩm thực là “công cụ ngoại giao cổ xưa nhất” trong việc thúc đẩy quan hệ ngoại giao. Còn nhà ngoại giao kì cựu Phạm Sanh Châu, người từng góp công không nhỏ trong việc quảng bá văn hóa Việt Nam ra thế giới từng nói rằng, nếu văn hóa là “sức mạnh mềm” của Việt Nam thì ẩm thực là một thứ “vũ khí” của ngoại giao văn hóa. Và thực tế những năm qua cho thấy, ngoại giao ẩm thực đã thực sự là “sức mạnh mềm” góp phần định vị giá trị và tầm ảnh hưởng của Việt Nam trên trường quốc tế.

1. Sáng 8/12/2023, một buổi sáng Hà Nội tràn ngập nắng vàng, sau khi tham quan Cột cờ Hà Nội, Thủ tướng Phạm Minh Chính và Thủ tướng Belarus đã có những phút giây thư thái tại một quán cà phê ngay trong khuôn viên khu di tích. Nhiều người dân và khách du lịch tại quán cà phê trong di tích lịch sử văn hóa quốc gia Cột cờ Hà Nội bất ngờ trước sự xuất hiện của hai vị Thủ tướng. Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính dùng cà phê sữa nóng. Thủ tướng Belarus thưởng thức cà phê đen nóng. Thủ tướng Phạm Minh Chính đã giới thiệu với Thủ tướng Belarus về cà phê Việt Nam, nhất là những sản phẩm cà phê được chế biến sâu rất phong phú, về việc Việt Nam hiện là một trong những cường quốc cà phê trên thế giới. Hai Thủ tướng cùng gọi thêm bánh mì que nhân gà và bánh caramel trà xanh.

Sáng mùa thu 11/9/2023, quán cà phê ở phố Hàng Bún, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội có cơ hội được đón tiếp một đoàn khách đặc biệt, trong đó có Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Bùi Thanh Sơn và Ngoại trưởng Antony Blinken. Buổi hôm đó, Ngoại trưởng Mỹ gọi “cà phê trứng All Day” - thức uống đặc trưng và bán chạy nhất của quán. Các thành viên còn lại chọn cà phê phin, đen hoặc nâu. Cà phê phin, sử dụng hạt cà phê robusta Lâm Đồng. Điểm tinh tế là cà phê trứng được giữ ấm trong những chiếc cốc hình quả trứng được làm thủ công tại làng gốm Bát Tràng theo thiết kế riêng của quán.

Trước đó, trong chuyến thăm Việt Nam vào tháng 4/2023 vừa qua, Ngoại trưởng Hoa Kỳ cũng đã thưởng thức ẩm thực và âm nhạc tại hai địa chỉ trên phố Tràng Tiền. Thưởng thức các món ăn gồm chả giò (nem rán), cơm niêu tôm rang thịt ba chỉ, uống kèm bia, Ngoại trưởng Blinken bày tỏ sự ấn tượng và ca ngợi ẩm thực Việt Nam có những hương vị tươi ngon nhất và ảnh hưởng khắp nước Mỹ.

Thủ tướng Phạm Minh Chính và Thủ tướng Belarus cùng uống cà phê, thưởng thức bánh mì que.

Trước đó, trưa 3/6/2023, ngay sau khi hạ cánh xuống Sân bay Nội Bài, bắt đầu chuyến thăm chính thức Việt Nam từ 3 - 4/6/2023, Thủ tướng Australia Anthony Albanese đã đến thăm Trường Đại học RMIT và ăn trưa tại một quán ăn khu phố cổ Hà Nội. Tại đây, ông cùng các cộng sự đã thưởng thức món bánh mỳ truyền thống Hà Nội và bia hơi - thức uống quen thuộc của người dân Thủ đô trong những ngày hè nắng nóng. Những người có mặt tại bữa trưa hôm đó kể rằng, Thủ tướng Anthony Albanese đã giơ ngón tay cái khi ăn miếng bánh mỳ đầu tiên, nói “Bánh mỳ Việt Nam rất ngon”. Thủ tướng Australia Anthony Albanese còn thử món lạc luộc, chả cá, ba chỉ lợn nướng và đậu tẩm hành và khen ngợi ẩm thực Việt Nam đa dạng, độc đáo.

Viện dẫn ra 3 buổi trong rất nhiều cuộc đón tiếp ngoại giao, nơi có sự hiện diện của ẩm thực Việt để thấy rằng giờ đây ẩm thực Việt đã trở thành một phần quan trọng trong nhiều cuộc tiếp đón khách quốc tế. Trước đó, Thủ tướng Justin Trudeau từng uống cà phê vỉa hè; cựu Tổng thống Barack Obama ăn bún chả Hà Nội vào năm 2016; cựu Tổng thống Bill Clinton đánh dấu chuyến thăm Việt Nam đầu tiên vào năm 2000 bằng kỷ niệm ăn phở... Thậm chí, quán bún chả từng được đón tiếp Tổng thống Mỹ giờ đây đã trở nên nổi tiếng khắp thế giới với tên gọi “bún chả… Obama”.

2. Nhà ngoại giao Đặng Minh Khôi từng nói: “Thật sự mọi công việc trong ngoại giao đều dựa trên nền tảng văn hóa, đặc biệt thông qua văn hóa truyền thống và ẩm thực”. Trên thế giới, ngoại giao ẩm thực từ lâu đã là một khái niệm quen thuộc và được xem là yếu tố vô cùng quan trọng góp phần thúc đẩy quan hệ ngoại giao. Cựu Ngoại trưởng Mỹ Hillary Clinton từng gọi ẩm thực là “công cụ ngoại giao cổ xưa nhất”. Tiến sĩ Wantanee Suntikul, từng giảng ẩm thực “là cách chúng ta cố gắng giao tiếp bằng cách sử dụng văn hóa ẩm thực của quốc gia”. “Đối với những quốc gia tầm trung, nếu bạn không có một quân đội mạnh hay một phương tiện truyền thông mạnh, thì bạn còn có gì khác để gây ấn tượng? Vì vậy, thức ăn có thể là một phần sức mạnh mềm đó”- Wantanee Suntikul nhấn mạnh.

Thực tế ngoại giao ẩm thực đã được nhiều quốc gia vận dụng hết sức thành công. Đơn cử như Hàn Quốc, quốc gia này đã vận dụng và triển khai một cách sâu sắc, phát huy tối đa thế mạnh mà nền ẩm thực quốc gia đang sở hữu ở mọi cấp độ. Tại Hội nghị thượng đỉnh liên Triều lần thứ nhất diễn ra hồi tháng 4/2018, một trong những món ăn đặc biệt mà Hàn Quốc chiêu đãi nhà lãnh đạo Triều Tiên là món cá hồng và cá da trơn hấp xì dầu, kèm gừng, hành, ớt thái sợi. Đây là hai loại cá phổ biến ở Triều Tiên và Hàn Quốc. Phía Hàn Quốc lựa chọn hai loại cá này trong thực đơn nhằm truyền thông điệp nét tương đồng giữa hai đất nước.

Thủ tướng Australia Anthony Albanese ăn bánh mì và thưởng thức bia hơi trên phố Đường Thành quận Hoàn Kiếm Hà Nội.

Trở lại với ẩm thực Việt, chuyên gia marketing người Mỹ Philip Kotler khi đến Việt Nam đã nói: “Việt Nam có thể lấy ẩm thực làm nét đặc trưng để giới thiệu với thế giới”. Philip Kotler có cơ sở để khẳng định điều đó. Từ nhiều năm qua, ẩm thực Việt liên tiếp được vinh danh tại hàng loạt giải thưởng, cuộc bình chọn ẩm thực uy tín. Trong danh sách 100 nền ẩm thực ngon nhất thế giới 2023 vừa được Taste Atlas xếp hạng ngày 13/12/2023, Việt Nam đứng thứ 22 trong danh sách với số điểm trung bình 4,44/5 với các món ăn hàng đầu được nhắc như phở bò, bún chả, quẩy, bánh hỏi, nem rán, bánh xèo, bún bò huế, bò kho.

Tháng 1/2023, chuyên trang du lịch Travel and Leisure của Mỹ đã vinh danh Việt Nam là điểm đến có nền ẩm thực hàng đầu châu Á trong danh sách Bucket List Places in Asia năm 2023, đặc biệt là ẩm thực đường phố. Chuyên trang này cũng đề xuất các món ăn nên thử gồm phở, bánh mì, bánh cuốn... Chuyên trang du lịch Traveller của Australia đã đề xuất bánh cuốn của Việt Nam là 1 trong 10 món ăn hấp dẫn mà du khách cần thưởng thức trong năm 2023.

Trước đó cuối năm 2022, Giải thưởng Ẩm thực Thế giới - World Culinary Awards đã vinh danh Việt Nam là “Điểm đến ẩm thực tốt nhất châu Á 2022”, vượt qua các tên tuổi khác trong khu vực như Trung Quốc, Malaysia, Singapore, Hàn Quốc, Thái Lan... Đây là giải thưởng uy tín nhằm tôn vinh và khen thưởng sự xuất sắc trong ngành ẩm thực hằng năm. Trong số 3 từ ngữ phổ thông của Việt Nam được đưa vào từ điển Oxford tiếng Anh uy tín thế giới có 2 từ là món ăn. Đó là phở và bánh mỳ. Năm 2018, chuyên mục du lịch của trang CNN đã bình chọn 30 món ăn ngon nhất thế giới, trong đó phở Việt Nam đứng ở vị trí thứ 2. Theo bảng xếp hạng từ website du lịch uy tín traveller.com.au của nước Úc, cùng với nhiều món sandwich khác, bánh mì Việt Nam được nhiều du khách cực kỳ yêu thích và có tên trong bảng xếp hạng 10 món sandwich ngon nhất thế giới…

Nói như nhà ngoại giao Trần Quốc Khánh: “Tại Việt Nam, ẩm thực không chỉ là món ăn mà cao hơn thế, đó là một nghệ thuật mà qua đó thực khách hiểu hơn về tính cách, sự tinh tế và cách sống của người Việt. Ẩm thực là một nghệ thuật nồng hậu. Ẩm thực vượt qua rào cản ngôn ngữ và làm ấm lòng người”. Tiếp tục vận dụng, để ẩm thực Việt thực sự là những sứ giả ngoại giao đặc biệt, thực sự là điều nên được tiếp tục duy trì và phát huy.

Nguyễn Hà