Khi các công ty cung cấp oxy y tế ở Mexico 'đục nước béo cò'

Khi các “đại gia” Oxy chơi kế bẩn

Ông Benjamin Espinoza Zavala, một quản trị viên ở Guanajuato (Mexico) đã chứng kiến nguyên một tầng trong bệnh viện nhỏ của mình được hoán cải thành một phòng khám COVID-19 khi đại dịch bắt đầu bùng phát hồi tháng 3-2020. Ông Benjamin nghĩ rằng mình cần phải có một giải pháp. Vì thế vào tháng 1-2021, bệnh viện của ông xây một nhà máy tạo oxy tại chỗ với chi phí 3,5 triệu peso (tương đương 125.000 bảng Anh). Lượng oxy do nhà máy tạo ra có thể đủ cung cấp cho cả bệnh viện, và bệnh viện tự trang trải bằng khoản tiết kiệm.

Khi Grupo Infra đột nhiên nhận thấy khách ít gọi lấy hàng, các giám đốc điều hành cao cấp, quản trị viên, và nhiều bác sĩ đã đến bệnh viện của Benjamin Espinoza Zavala để xem xét nhà máy oxy của bệnh viện. Đến tháng 6-2021, các luật sư cũng tìm đến bệnh viện.

Một nhà máy sản xuất oxy y tế của Grupo Infra, nhà sản xuất oxy y tế lớn nhất Mexico. Ảnh nguồn: Global Industries.

Nhưng bất ngờ là sau đó, cả 2 ông lớn trong lĩnh vực sản xuất oxy y tế cùng tuyên bố rằng những nhà máy oxy tại chỗ có thể giết chết bệnh nhân. Grupo Infra và Praxair Mexico (hai hãng đang kiểm soát 70% thị trường oxy của Mexico) cũng đã gửi tâm thư tới ít nhất 5 bệnh viện khác trong nước có chứa những nội dung lừa dối về các nhà máy tạo oxy tại chỗ.

Sau khi đọc xong thư của Grupo Infra, một số bệnh viện ở Mexico đã hủy kế hoạch xây dựng các nhà máy, trong khi chúng lại đang dùng an toàn ở hơn 100 quốc gia khác. Ít nhất có 1 bệnh viện bị dọa kiện ra tòa và buộc bồi thường vì đã dám tự ý “xé rào” hợp đồng khi đã cung cấp oxy cho các bệnh nhân. Một cựu nhân viên của Praxair Mexico (chủ sở hữu là Linde, một trong những tập đoàn cung cấp khí công nghiệp lớn nhất thế giới) đã tiết lộ với Vụ Điều tra báo chí Anh (BIJ) rằng nhiều nhân viên đã “học bài” rất nhanh khi lan truyền tin giả về các nhà máy oxy tại chỗ cho cánh bác sĩ và quản đốc bệnh viện.

Bà Leith Greenslade, điều phối viên của tổ chức Liên minh đếm mỗi hơi thở (EBCC) phàn nàn: “Sự việc này (phát tán tin giả) dường như là kế sách của một số công ty sản xuất oxy. Khi các quốc gia xây dựng các nhà máy tạo oxy thì lợi nhuận khí lỏng sẽ sụt giảm. Vì vậy họ đã tăng cường phát tán tin giả nhắm vào sự thiếu nhận thức về những thông số kỹ thuật và độ tinh khiết của oxy trong các bệnh viện nhằm duy trì thị phần”.

Ông Adrian Gelb, Chủ tịch Liên đoàn hiệp hội các nhà gây mê thế giới (WFSA), quả quyết: “Vì lợi ích tốt nhất cho các bệnh nhân trên toàn thế giới được tiếp cận oxy từ bất kỳ nguồn nào, nên bất kỳ ai cố tình tác động theo hướng có lợi thương mại hoặc tạo thông tin khoa học và dữ liệu sai lạc đều đáng lên án”.

Grupo Infra trả lời với BIJ rằng “chúng tôi đã cung cấp nhiều khoản trao tặng lớn cho các bệnh viện công, cùng việc khởi động các chương trình hỗ trợ oxy miễn phí tại nhiều nơi ở Mexico trong suốt đại dịch COVID-19”. Riêng Praxair vẫn án binh bất động.

Thiết bị máy tạo oxy lỏng của hãng AirSep. Ảnh nguồn: Carousell.

Hợp đồng cung cấp oái oăm

Ít nhất 246.000 người đã thiệt mạng vì dịch COVID-19 ở Mexico, quốc gia có tổng số người chết do dịch bệnh cao thứ 4 thế giới. Các nhà nghiên cứu tin rằng con số thực sự phải cao gấp 3 lần khi mà nhiều người chết tại nhà khi chưa được xét nghiệm virus, cũng như tổng số lượng xét nghiệm hãy còn thấp. Oxy là một trong những cách điều trị chính, và nhu cầu dùng oxy trong nước đã tăng vọt kể từ khi bắt đầu đại dịch. Tháng 12-2020, một làn sóng dịch bệnh đã tấn công các bệnh viện ở Đặc khu liên bang (Mexico City) và gây ra tình trạng thiếu hụt oxy. Chính phủ phải đặc phái lực lượng vệ binh quốc gia nhằm bảo vệ các xe tải chở oxy và hạ lệnh cho các nhà sản xuất khí giành ưu tiên oxy cho y tế. Các nhà cung cấp oxy có những ưu tiên của họ. Tại các bang miền Bắc Mexico, khách hàng của 2 “ông lớn” Grupo Infra và Praxair đã gửi thư khẩn cho 2 công ty rằng họ cần thêm oxy y tế cho các bệnh nhân Mỹ trước khi có thể đảm bảo oxy cho khách hàng trong nước.

Giá bình oxy, thiết bị nạp và đo nồng độ bán cho các bệnh nhân điều trị tại gia đã tăng gấp 3 lần. Phần lớn các bệnh viện ở Mexico đều lệ thuộc vào oxy lỏng hoặc xi lanh của Praxair Mexico hay Grupo Infra. Oxy lỏng sẽ được vận chuyển trong những bồn đặc biệt hoặc với thể tích nhỏ hơn như khí điều áp đặt trong bình khi mà một số bệnh viện thiếu cơ sở hạ tầng để sử dụng bồn oxy lỏng. Các bình xi lanh cũng được bán cho bệnh nhân thông qua các nhà phân phối của 2 công ty. Nhằm đáp ứng nhu cầu dùng oxy ngày càng tăng trên toàn cầu, các cơ quan bao gồm Tổ chức Y tế thế giới (WHO), UNICEF và Ngân hàng thế giới (WB) đang giúp các bệnh viện tại những quốc gia thu nhập trung bình và thấp xây dựng các nhà máy oxy tại chỗ, đủ sản xuất 93% oxy từ không khí.

Grupo Infra khẳng định với BIJ: “Không để xảy ra thiếu hụt oxy bất kể lúc nào”. Tại Guanajuato, các luật sư của Grupo Infra phàn nàn rằng bệnh viện của ông Benjamin đã phá vỡ hợp đồng thiết lập nhà máy. Một điều khoản độc quyền có nghĩa là bệnh viện của ông Benjamin chỉ có thể mua oxy của Grupo Infra. Ông Benjamin kiểm tra kỹ hợp đồng và rất “choáng”. Dù ban đầu hợp đồng đã được ký vào năm 2015, song nó lại kèm theo một điều khoản tự động gia hạn cứ 5 năm/ lần. Các hợp đồng tự động gia hạn thêm 1 năm đã bị cấm bởi ủy ban cạnh tranh Mexico áp dụng với oxy công nghiệp, trong khi bỏ lọt oxy y tế. Phía Grupo Infra tuyên bố: “Tự động gia hạn thêm oxy y tế là rất quan trọng để đảm bảo nguồn cung thiết yếu nhằm giữ mạng bệnh nhân”. Công ty này còn chèn thêm việc cần thiết phải bao gồm những điều khoản này để bảo vệ đầu tư.

Ông chủ bệnh viện Benjamin phân trần: “Nếu chúng tôi ngừng mua oxy của họ thì chắc chắn sẽ phải nộp phạt 1.300.000 peso (tương đương 47.000 bảng Anh). Trong hợp đồng không hề thấy dòng nào đả động tới số lượng oxy chúng tôi phải mua”. Sau đó Grupo Infra đã viết thư cho Benjamin đòi tăng mức phạt lên hơn 10 triệu peso (tức gần 400.000 bảng Anh). Tháng 6-2021, Benjamin đã đàm phán với phía Grupo Infra nhưng công cốc. Ông thừa nhận mối lo kiện tụng còn mệt hơn lo đối phó dịch.

Cũng như ông Benjamin, Tiến sĩ Marta Hernández Vázquez, giám đốc một bệnh viện tư ở Michoacán, cũng tỏ ra ngao ngán khi lệ thuộc vào Grupo Infra. Mỗi tháng, bệnh viện của bà cần 40 bình oxy và ngốn 30.000 peso (1000 bảng Anh). Và một nhà máy oxy đã được lắp đặt tại bệnh viện của bà Marta trong tháng 10-2020, tạo oxy tiện lợi và giá cả dễ chịu hơn. Nhưng cũng trong tháng 10-2020 thì bà Marta nhận thư của luật sư Grupo Infra, trước đó bà Marta đã nghe chuyện tương tự ở các bệnh viện khác, và giờ đây thì tới lượt mình.

Bệnh nhân đang được điều trị trong một quân y viện ở Đặc khu.

Thông điệp đe dọa

Mỗi bức thư của Grupo Infra đều đi kèm nội dung dọa sẽ lấy sạch toàn bộ số bình oxy nếu các bệnh viện đang dùng chúng để chứa oxy từ nhà máy tạo oxy. Nội dung trong bức thư mà bà Marta nhận có cách giải thích khó hiểu rằng nhà máy của bà là kiểu hấp thụ xoay áp suất (PSA) và không tuân thủ các quy định của Mexico khi sản xuất oxy chất lượng thấp hơn so với Grupo Infra, rằng chúng có thể gây ô nhiễm, lây lan nhiễm trùng, hỏa hoạn hoặc phát nổ. Sinh nghi, bà Marta đã gửi lá thư của Grupo Infra cho ông Ignacio Andrade (một kỹ sư y sinh tại HCPromedical, người nhập máy tạo oxy từ Mỹ), và ông đã liên hệ với AirSep (nhà sản xuất các máy tạo oxy của Mỹ), và nơi này khẳng định các lập luận trong bức thư không chính xác và gây hiểu lầm sâu sắc. Còn ông Jim Stunkel, Phó chủ tịch của Assist International (tổ chức phi lợi nhuận chuyên xây dựng các nhà máy tạo oxy trên toàn cầu) phân tích: “Tôi có thể cam đoan rằng những gì trong lá thư là nhằm ngăn cản việc triển khai các nhà máy PSA”.

Điều phối viên Leith Greenslade nhấn mạnh: “Với các bệnh viện, họ có thể chọn oxy lỏng, hoặc các nhà máy PSA, hay các máy tạo nồng độ oxy di động. Quan trọng là các bệnh viện có nhiều lựa chọn trong giai đoạn thiếu hụt oxy này. Hầu như hàng ngày, nhiều người đang chết rất nhiều trên khắp Châu Phi, Châu Á và Mỹ Latinh do thiếu hụt oxy y tế. Vì vậy bây giờ là thời điểm để tăng cường nguồn cung cùng số lượng các công ty, không nên giới hạn”.

Các trường hợp nhiễm mới đã tăng gấp đôi ở Mexico chỉ trong tháng qua, và vì thế rất cần oxy. Giờ đây nước này cần hơn 100.000 bình oxy/ngày để điều trị các bệnh nhân COVID-19. Tại Guanajuato, ông Benjamin không hề hối tiếc khi đã lắp đặt nhà máy oxy và đang tư vấn cho những bệnh viện khác cũng làm tương tự.