Khi dữ liệu biết kể chuyện

Khi thế giới nói bằng dữ liệu

Có những thời đại được định nghĩa bằng ngôn ngữ, có những thời đại được khắc dấu bằng phát minh. Còn thời đại hôm nay được viết bằng dữ liệu.

Những con số giờ đây chảy qua từng giây phút cuộc sống, từ nhịp tim của một chiếc smartwatch đến biến động kinh tế toàn cầu. Chúng ghi lại mọi hơi thở, mọi hành vi, mọi chuyển động của xã hội - một bản giao hưởng khổng lồ mà từng nốt nhạc là dữ liệu.

Thế nhưng, giữa tiếng ồn của hàng tỷ dòng thông tin ấy, con người đang dần lạc mất câu chuyện. Dữ liệu nhiều hơn bao giờ hết, nhưng ý nghĩa lại ngày càng ít đi. Và chính trong khoảng lặng đó, Data Storytelling “kể chuyện bằng dữ liệu” ra đời, như một cách để chúng ta tìm lại linh hồn trong những con số.

Dữ liệu - ngôn ngữ mới của thời đại

Thế giới hiện đại không chỉ nói bằng lời, mà còn nói bằng dữ liệu. Từ kinh tế, y tế, giáo dục đến giải trí … mọi lĩnh vực đều vận hành trên nền dữ liệu. Nhưng dữ liệu tự thân không biết nói. Nó cần con người và những người biết kể để biến thông tin thành cảm xúc, để khiến con số sống dậy và chạm được vào người đọc.

Data Storytelling “kể chuyện bằng dữ liệu” ra đời, như một cách để chúng ta tìm lại linh hồn trong những con số. (Ảnh minh họa: KT)

Data Storytelling là sự kết hợp của phân tích dữ liệu, trực quan hóa và nghệ thuật kể chuyện. Khi ba yếu tố ấy gặp nhau, thông tin khô khan trở thành câu chuyện có sức lay động. Một nghiên cứu quốc tế từng chỉ ra: con người chỉ nhớ khoảng 5% số liệu khô, nhưng nhớ tới 60% nếu số liệu ấy nằm trong một câu chuyện. Nói cách khác, dữ liệu chỉ sống khi nó được kể.

Việt Nam trong hành trình kể chuyện bằng dữ liệu

Tại Việt Nam, khái niệm “kể chuyện bằng dữ liệu” vẫn còn mới, nhưng đã bắt đầu hình thành một dòng chảy riêng. Năm 2023, Bộ Thông tin và Truyền thông (trước đây) chọn là “Năm dữ liệu số Việt Nam” - một tuyên bố cho thấy dữ liệu không còn là xu hướng, mà là nền tảng.

Trong báo chí, Data Storytelling đang trở thành xu thế mới: những bài điều tra, bài phân tích xã hội hay kinh tế được thể hiện bằng infographic, bản đồ dữ liệu, biểu đồ tương tác. Câu chuyện không còn chỉ đến từ lời kể của phóng viên, mà đến từ chính dữ liệu biết nói.

Trong doanh nghiệp, dữ liệu không chỉ để “đo lường”, mà để “thấu hiểu”. Khi doanh số, phản hồi khách hàng, hay hành vi người dùng được kể lại bằng câu chuyện có cảm xúc, dữ liệu không chỉ giúp ra quyết định mà còn xây dựng niềm tin.

Thách thức: Khi con số cần trái tim

Tuy nhiên, đằng sau làn sóng dữ liệu ấy là một khoảng trống lớn: thiếu người kể chuyện. Việt Nam có nhiều kỹ sư dữ liệu, chuyên gia phân tích, nhưng lại thiếu những người biết “dịch” dữ liệu sang ngôn ngữ con người.

Một báo cáo năm 2024 của Tomorrow Marketers chỉ ra rằng: phần lớn doanh nghiệp Việt vẫn xem Data Storytelling là “một kỹ năng phụ” thay vì năng lực chiến lược.
Điều này khiến dữ liệu bị “cô lập” nhiều, nhưng không chạm được đến ai. Bởi dữ liệu, xét cho cùng, không bao giờ đủ. Điều chúng ta cần là hiểu được con người đằng sau dữ liệu đó.

Một thế hệ mới - kể chuyện bằng dữ liệu

Dù vậy, tín hiệu tích cực đang xuất hiện. Các trường đại học bắt đầu đưa trực quan hóa dữ liệu và phân tích dữ liệu ứng dụng vào chương trình học. Các doanh nghiệp lớn như Beiersdorf Vietnam, Bayer Việt Nam, QSR Việt Nam hay các tờ báo công nghệ… đều tổ chức tọa đàm, hội thảo về Kể chuyện bằng dữ liệu (Data Storytelling) cho đội ngũ nhân sự.

Một thế hệ trẻ đang lớn lên với khả năng đọc dữ liệu bằng mắt, hiểu dữ liệu bằng tim, và kể lại bằng trí tuệ. Họ không chỉ biết viết báo cáo, họ biết viết câu chuyện từ báo cáo ấy.

Khi dữ liệu biết thở

Một ngày nào đó, khi nhìn lại, chúng ta sẽ nhận ra rằng những biểu đồ hôm nay không chỉ là bằng chứng của công nghệ, mà là những trang nhật ký của nhân loại. Trong từng con số, có mồ hôi, có niềm tin, có cả khát vọng. Và chỉ khi ta học được cách kể lại, dữ liệu mới biết thở như một sinh thể sống.

Kể chuyện bằng dữ liệu, suy cho cùng, không phải là làm đẹp cho những con số, mà là trả lại cho chúng quyền được chạm vào cảm xúc con người. Đó là hành trình để công nghệ không làm chúng ta xa cách hơn, mà khiến chúng ta hiểu nhau hơn.

Và có lẽ, chính lúc dữ liệu biết kể chuyện, cũng là khi con người thật sự bắt đầu lắng nghe thế giới của mình.

TS. Phan Thị Thùy Trâm