Khi hệ sinh thái khởi nghiệp từ 'đóng' sang 'mở'

Ảnh minh họa.

Bà Phạm Thị Thu Hằng.

Khởi nghiệp - chúng ta đang ở đâu?

Bà Phạm Thị Thu Hằng điểm lại tiềm năng của hệ sinh thái thanh niên khởi nghiệp sáng tạo ở Việt Nam. Cụ thể, hiện Việt Nam đang có khoảng hơn 22,1 triệu người trong độ tuổi thanh niên, chiếm khoảng 22,5% dân số cả nước và gần 36% lực lượng lao động. Còn theo số liệu mới nhất của Ủy ban Quốc gia về thanh niên Việt Nam, 40% người trẻ tại Việt Nam (22 - 30 tuổi) được khảo sát cho biết họ đang có kế hoạch bắt đầu kinh doanh, trong đó 20% dự định thực hiện kế hoạch trong vòng 5 năm tới, bởi vì “khởi nghiệp đem đến quyền quyết định và tự do hơn hẳn so với việc làm cho người khác”.

Chưa kể đến, phong trào khởi nghiệp trong sinh viên không ngừng lan tỏa và các cơ sở giáo dục, đào tạo ngày càng quan tâm tới cụm từ khởi nghiệp khi mà 75% đơn vị đã tổ chức các lớp học kỹ năng khởi nghiệp cho sinh viên. Kèm theo đó là gia tăng các quỹ hỗ trợ sinh viên khởi nghiệp, điển hình như Quỹ BK-Funds của Trường Đại học Bách khoa Hà Nội. Sự hỗ trợ đó đã khiến cho chất lượng ý tưởng ngày càng gia tăng, khi mà có đến 1.600 dự án khởi nghiệp trong 4 năm tổ chức Ngày hội Khởi nghiệp quốc gia của học sinh, sinh viên. Trong đó, một số ý tưởng, dự án đã thành lập được startup hoặc được các doanh nghiệp lớn mua lại.

Bà Hằng cũng cho rằng, nếu như trước đây các công ty, đơn vị thường phải tự đổi mới, thay đổi trong nội lực của đơn vị, thì hiện nay tất cả đã đã khác, khi một doanh nghiệp tại Việt Nam có thể cung cấp phần mềm, sản phẩm cho các thị trường Nhật Bản, châu Âu, châu Mỹ khiến cho môi trường doanh nghiệp không còn đóng như trước mà mở hơn. Triết lý đổi mới sáng tạo này sẽ tạo vô vàn cơ hội khởi nghiệp đổi mới sáng tạo, trong đó có của thanh niên.

Trả lời cho câu hỏi “chúng ta đang ở đâu”, bà Hằng cho biết, Việt Nam là một trong ba quốc gia tạo nên “Tam giác khởi nghiệp” khu vực Đông Nam Á, bên cạnh Singapore và Indonesia. Năm 2021, Việt Nam cũng xếp thứ 44/132 quốc gia và nền kinh tế về đổi mới sáng tạo. Nằm trong một hệ sinh thái đổi mới sáng tạo mở, với sự tham gia của nhiều chủ thể khác như quỹ đầu tư, hỗ trợ từ cơ quan quản lý… để hình thành nên các startup chất lượng sẽ cần đến những tài năng (talent)/môi trường thúc đẩy tinh thần khởi nghiệp và ĐMST. Có thể thấy, thời gian qua, các trường đại học, đặc biệt là trường đại học nằm trong top đầu, rất quan tâm và dành nhiều nguồn lực để hỗ trợ cho các vấn đề liên quan đến khởi nghiệp cũng như đổi mới sáng tạo.

Những “khoảng trống” cần khai phá thời 4.0

Chia sẻ về các “khoảng trống” - các thị trường tiềm năng cần startup khai phá để giải quyết “bài toán” cho thị trường với nhóm khách hàng doanh nghiệp, Chính phủ và xã hội, theo bà Hằng, có một số “bài toán” mà các thanh niên Việt Nam có thể khởi nghiệp. “Bài toán” đầu tiên đến từ thị trường doanh nghiệp, khi các công ty, tập đoàn lớn buộc phải thúc đẩy ĐMST, nhất là trong bối cảnh đòi hỏi phải tăng trưởng từ 3-5 lần, tăng 3 lần năng suất lao động trong khi mức đầu tư giảm từ 20-30%.

Để dẫn chứng cho việc buộc phải đổi mới sáng tạo của doanh nghiệp, bà Hằng đã dẫn chứng 2 bài học của Nokia và Kodak. Khi nhắc đến Kodak, người ta chỉ nhớ đến một câu chuyện buồn về sự lãng phí và cuộc đổi mới sáng tạo nửa vời. Thực tế, Kodak có một kho tàng đồ sộ khoảng 7.000 bằng sáng chế chưa được khai thác một cách phù hợp để phát triển các sản phẩm và mô hình kinh doanh mới. Sau khi gượng dậy từ sự kiện phá sản, Kodak mới bắt đầu ngó ngàng tới những sáng chế này.

Đồng thời, bà Hằng chia sẻ, các startup có thể khai phá thông qua ĐMST để giải quyết các “bài toán” xã hội như với câu chuyện hợp tác giữa ứng dụng chi lương linh hoạt Vui App với HiStaff - phần mềm quản lý tổng thể nguồn nhân lực. Để rồi, 300.000 lao động trong hệ sinh thái của HiStaff được cung cấp chi lương linh hoạt thông qua nền tảng Vui App. Sự kết hợp giữa hệ sinh thái HiStaff và Vui App sẽ thúc đẩy các doanh nghiệp tăng tốc chuyển đổi số, tối ưu chi phí và nâng cao năng suất lao động của nhân viên trong các doanh nghiệp truyền thống, xây dựng môi trường làm việc trao quyền, hiện đại, nhân văn.

Một ví dụ thứ 2 về việc startup có thể giải quyết vấn đề xã hội, đó là câu chuyện của ứng dụng Hasu ra đời vào tháng 3/2020 đã trở thành giải pháp công nghệ tiên phong giúp chăm sóc sức khỏe, hướng dẫn tập luyện, học tập và giải trí cho người trên 50 tuổi tại nhà, nhất là với bối cảnh Việt Nam đang là một trong số những quốc gia có tỷ lệ già hóa nhanh nhất thế giới.

Bà Phạm Thị Thu Hằng.

Theo bà Hằng, câu chuyện của nền tảng top 10 Techfest 2020 đã cho thấy, nếu như trước đây, sáng tạo xã hội thường gắn với doanh nghiệp xã hội, tính chất phi lợi nhuận thì nay đã trở thành mô hình kinh doanh mới của các startup. Đặc biệt trong tình hình dịch bệnh COVID-19, việc sử dụng công nghệ để đưa ra mô hình kinh doanh mới như Hasu đã trở thành một xu hướng phát triển.

Bà Hằng cho rằng, nếu như một số thị trường đã có nhiều đơn vị khởi nghiệp như công nghệ giáo dục, công nghệ thực phẩm, lĩnh vực chăm sóc sức khỏe thì vẫn còn đó những “khoảng trống” của hệ sinh thái khởi nghiệp Việt Nam, tiêu biểu gồm lĩnh vực dữ liệu lớn, lĩnh vực công nghệ 3D, ứng dụng quảng cáo truyền thông, lĩnh vực an ninh mạng…

Đồng thời, Việt Nam cũng sở hữu một hệ sinh thái đa dạng chủ thể tạo điều kiện cho thanh niên khởi nghiệp sáng tạo với các quỹ đầu tư mạo hiểm từ trong nước (ThinkZone, Do Venture, Fundgo…), quốc tế cho đến nguồn vốn từ những nhà đầu tư thiên thần. Theo Ngân hàng Thế giới, Việt Nam luôn nằm trong 10 nước đang phát triển thu hút được nhiều kiều hối nhất trên thế giới, bất chấp khó khăn của dịch bệnh COVID-19 trong hai năm gần đây. Họ sẽ là nguồn lực giúp startup có điểm tựa xuất khẩu ở nước ngoài, mở rộng thị trường kinh doanh, đưa giải pháp đổi mới sáng tạo vươn ra thế giới cũng như là những doanh nhân thành đạt, những nhà đầu tư thiên thần.

Cùng với đó, hệ sinh thái còn có các tổ chức thúc đẩy và ươm tạo như BK Holding, Vietnam Silicon Valley… hay các đơn vị kết nối như BambuUP - nền tảng kết nối đổi mới sáng tạo giúp thiết lập những mối quan hệ ý nghĩa và nuôi dưỡng hệ sinh thái khởi nghiệp toàn diện cùng sáng tạo và phát triển.

Đồng quan điểm, ông Nguyễn Đắc Tình - đồng sáng lập LadiPage, sáng lập Vietnam MarTech cho rằng, hiện có rất nhiều hoạt động hỗ trợ như vườn ươm, quỹ đầu tư, quỹ đầu tư mạo hiểm đã tạo rất nhiều cơ hội cho nhiều bạn trẻ khởi nghiệp. Với nền kinh tế số hiện có 3 trụ cột chính, gồm: Số hóa; sự phát triển của thương mại điện tử; sự thay đổi hành vi của người tiêu dùng.

Theo ông Tình, công nghệ hiện tại là lõi cho tất cả nền kinh tế, lĩnh vực nông nghiệp, sản xuất, y tế sức khỏe... Do đó, khởi nghiệp quan trọng thì phải lấy công nghệ làm lõi. Hệ sinh thái khởi nghiệp trong lĩnh vực công nghệ đang tạo bức tranh khởi nghiệp hoàn toàn mới. Việc khám phá thị trường mới hiện không còn phụ thuộc người tiêu dùng mà từ những người sáng lập ra công ty khởi nghiệp.

Các công nghệ hiện tại và tương lai tập trung ba nhóm chính hay các công ty công nghệ, công ty khởi nghiệp sinh ra và phát triển giải quyết 3 vấn đề lớn của thị trường: Tận dụng dữ liệu để bám sát hành trình khách hàng và mang tới những trải nghiệm cá nhân hóa tốt nhất; Tập trung dữ liệu; Sử dụng công nghệ như đòn bẩy nâng cao trải nghiệm cho khách hàng. Hay nói cách khác, các công ty công nghệ đang tạo ra nhu cầu mới cho người tiêu dùng.

Ông Huy Phạm - Giám đốc Điều hành Quỹ đầu tư Lotte Ventures Việt Nam cho biết: “Các quỹ rất mong muốn hỗ trợ thanh niên khởi nghiệp bởi họ là những doanh nghiệp tương lai mà Quỹ đón đợi đầu tư. Việt Nam đang thị trường thú vị với nhiều nhà đầu tư nhưng số lượng và chất lượng startup Việt Nam còn sơ khai và còn cơ hội để tăng lên. Việc đầu tư cho thanh niên khởi nghiệp cũng là đầu tư cho nguồn đầu vào của Quỹ”.

Việt Nam có nhiều cơ hội trong cuộc đua đường dài

Nhận xét về hệ sinh thái khởi nghiệp tại Việt Nam trong 10 năm trở lại đây, doanh nhân Thái Vân Linh - nhà đầu tư, nhà cố vấn hỗ trợ các doanh nghiệp khởi nghiệp cho rằng, sau khi trở về và hòa vào hệ sinh thái tại Việt Nam, nhận định 10 năm trước, Việt Nam còn rất non trẻ, không có nhiều quỹ đầu tư mạo hiểm.

Tuy nhiên, hiện nay, Việt Nam đã có đủ điều kiện cho một hệ sinh thái khởi nghiệp thành công với những vườn ươm khởi nghiệp, các nhà đầu tư thiên thần, vòng gọi vốn series A hay E ,F, G... thu hút các nhà đầu tư trong và ngoài nước. Các startup Việt cũng đã trưởng thành và thực tế hơn về cách xây dựng hay phát triển một công ty. Đồng thời, với kinh nghiệm sống và làm việc nhiều năm tại Mỹ, bà Linh nhận xét thị trường Mỹ lớn hơn so với Việt Nam, nhưng Việt Nam lại có tốc độ tăng trưởng nhanh hơn so với Mỹ gấp nhiều lần. Vì vậy, đầu tư ở Việt Nam có tiềm năng phát triển và nhiều cơ hội hơn trong cuộc đua đường dài.

Với góc nhìn của một doanh nhân có thế mạnh về tiếp thị và truyền thông, bà Linh cho rằng, bí quyết để thành công bền vững của một doanh nghiệp nằm ở các bước: tạo ra sản phẩm và bán được sản phẩm. Các doanh nghiệp ở Việt Nam có tiềm năng công nghệ cao nhưng chưa nắm rõ khả năng tiếp thị, khả năng tạo thông điệp và khả năng truyền đạt thông tin đến khách hàng. Vì vậy, khi muốn chiếm lĩnh thị trường khu vực hay quốc tế, các kỹ năng mềm bị thiếu sót đã trở thành một rào cản cho doanh nghiệp Việt. Để làm rõ về sức mạnh truyền thông và tiếp thị, bà Linh cũng nhắc đến câu chuyện của hai “người khổng lồ” là Samsung và Apple.

Phương Uyên