Khi hoạt động của hợp tác xã tập trung ở ban giám đốc
Nhiều ý kiến cho rằng hoạt động của HTX chủ yếu nằm ở ban giám đốc, HĐQT, các thành viên còn lại khá thờ ơ. Thực tế cho thấy, tại nhiều HTX, thành viên còn không biết mình có góp vốn cho HTX. Một phần vì vốn góp quá ít hoặc vốn góp được thừa hưởng lại từ cha mẹ tham gia HTX từ thời bao cấp và cha mẹ đã mất từ lâu. Nhiều thành viên chỉ biết tới sự tồn tại của HTX ở địa phương mình khi chạy nước vô ruộng gặp khó hay sản xuất có vấn đề.
Câu chuyện tại HTX Nông nghiệp An Nghiệp (huyện Tuy An) cách nay khoảng 15 năm cho thấy vai trò quan trọng của ban giám đốc đối với việc duy trì và phát triển HTX. Đó là giám đốc và phó giám đốc HTX này dùng sổ đỏ giấy tờ nhà đất của gia đình đi thế chấp ngân hàng, vay vốn mua máy móc trang thiết bị mở dịch vụ phục vụ sản xuất cho HTX. Ông Trần Tấn Khoa, Giám đốc HTX từng chia sẻ: Làm vậy rủi ro tôi có thể gặp là tự mình gánh khoản vay khi HTX hoạt động không hiệu quả. Nhưng lúc đó tôi không nghĩ nhiều tới rủi ro mà chỉ nghĩ làm sao có vốn cho HTX hoạt động. Hơn hết tôi tin bà con cần dịch vụ, HTX cũng cần mở dịch vụ để hoạt động tốt hơn. Hiện HTX hoạt động hiệu quả mảng dịch vụ phục vụ sản xuất và món nợ ngân hàng đó cũng đã được thanh toán từ lâu.
Câu chuyện này là thời điểm các HTX chưa thực hiện quy định về vốn góp thành viên nên cũng không có cơ sở để huy động vốn từ thành viên HTX. Từ năm 2013 trở lại đây, vốn góp thành viên trở thành vốn điều lệ tại HTX và HTX nào huy động càng nhiều thành viên góp vốn thì tính đồng thuận cộng đồng của HTX đó càng cao.
Quay lại vấn đề hoạt động của HTX chủ yếu nằm ở ban giám đốc, ở góc độ quản lý, điều này tiềm ẩn nguy cơ doanh nghiệp hóa HTX. Khi ấy nguồn vốn chính sách hỗ trợ đưa về HTX sẽ chỉ có thành viên sáng lập được thụ hưởng.
Thấy rõ được nguy cơ này, Luật HTX năm 2023 có những quy định mới. Một trong số đó là quy mô HTX và tùy vào quy mô lớn nhỏ, HTX được hỗ trợ phù hợp. Cùng với đó, luật cũng quy định, giám đốc và thành viên ban kiểm soát, kế toán trưởng, thủ quỹ trong cùng đơn vị không có quan hệ gia đình; giám đốc HTX không được kiêm nhiệm thành viên ban kiểm soát, kế toán trưởng, thủ quỹ của HTX...
