Khi những chiếc ô tô lên tiếng

Từ một vụ tai nạn kinh hoàng

5 giờ sáng ngày 20/3/2022, đám rước kiệu của Công ty Boute-en-train đang diễu hành vui vẻ trên một con phố nhỏ ở làng Strépy-Bracquegnies (Bỉ) thì bất chợt một chiếc BMW 5 Series màu đen lao tới với tốc độ phi mã trên làn đường bị hạn chế vận tốc dưới 50km/h. Paolo Falzone, người điều khiển chiếc xe vừa đi chơi cùng anh họ về, khai đã không nhìn thấy gì dẫu rằng trên thực tế người đàn ông ba mươi tuổi này đã lái chiếc xe lao vào đám đông, kéo lê một trong những nạn nhân dưới gầm xe của mình hàng mét.

Vụ tai nạn khiến 6 người chết và khoảng 30 người bị thương, biến con đường làng trở thành một hiện trường hỗn loạn và đẫm máu khủng khiếp. Nhưng giờ đây, một mẫu xe được kết nối mạng như chiếc BMW này sẽ có rất nhiều dữ liệu để cung cấp và cho phép có thể phục dựng lại gần như hoàn chỉnh bối cảnh thực của những sự kiện bi thảm loại này: hệ thống liên kết với túi khí sẽ phản hồi khi được kích hoạt, sẽ cung cấp các dữ liệu trước và sau tai nạn.

Sau đó, chúng ta có thể biết khá rõ rằng vào lúc xảy ra tai nạn chiếc xe đang phanh hay đang tăng tốc, và trong trường hợp tai nạn ở làng Strépy-Bracquegnies, nơi camera giám sát cũng quay được một phần cảnh tượng, có thể thấy rõ rằng sau khi cán qua người một trong số các nạn nhân, Paolo Falzone không hãm phanh. Đây chính là điều khiến anh ta bị kết tội giết người. Tháng 6/2022, khi xem xét lại toàn bộ các kết quả của cuộc điều tra sắp hoàn thành này, công tố viên Damien Verheyen đã đề cập đến việc phân tích dữ liệu điện tử của chiếc xe, giải thích rằng những điều tra viên đã có nhiều cuộc trao đổi sâu với Công ty BMW ở Đức.

Trong tương lai gần, một chiếc ôtô tự lái sẽ được trang bị tới 12 camera, 20 chiếc máy tính.

Chiếc ô tô có thể hỗ trợ điều tra sơ bộ trong trường hợp khẩn cấp

Ngày nay, tất cả những ai ngồi vào một chiếc xe đời mới sẽ dính líu đến nhiều thứ thiết bị mà đôi khi, trong một số trường hợp lại là những vật chứng để tố cáo các hành vi của chính anh ta. Trong một nghiên cứu do một nhà sản xuất ôtô đặt hàng, Giáo sư Pierre Duysinx, Phó hiệu trưởng Đại học ULìege, đứng đầu Nhóm nghiên cứu kỹ thuật ôtô của trường đại học này, đã có thể tiếp cận sâu thông tin được thu thập: “Một chiếc ôtô sẽ cho biết rất nhiều thứ. Ví dụ, từ điều hòa không khí, chúng ta có thể thu thập nhiều dữ liệu như dấu hiệu nhiễm virus Corona, dấu hiệu báo trước của bệnh ung thư hoặc thậm chí các yếu tố cho phép chúng ta biết rằng người lái xe đã bị đột quỵ hoặc đang mắc các vấn đề về tim. Camera bên trong xe có thể ghi lại nhịp tim và nhiệt độ của người lái xe; chúng ta có thể biết liệu anh ấy đã ăn gì chưa, anh ấy có vẻ hơi buồn ngủ hay không, liệu anh ấy có đủ khả năng lái xe hay không. Chúng tôi cũng đang nghiên cứu cách mà một chiếc xe có thể đưa ra chẩn đoán ban đầu cho các trường hợp khẩn cấp trong trường hợp bị bệnh hoặc xác định tiền sử bệnh lý có thể dẫn đến lỗi của người lái xe...".

Giáo sư Bruno Dumas, Phó chủ tịch Viện Kỹ thuật số Namur (NADI) và là một chuyên gia về tương tác giữa người và máy, tóm tắt: “Ôtô đang trở thành một loại điện thoại thông minh đi kèm với bốn bánh và một vô lăng. Các phương tiện giao thông hiện nay đã dần trở thành một cỗ máy tin học và người ta đang nói đùa nói rằng trong tương lai thợ sửa ô tô sẽ phải là những nhà cơ khí kiêm nhà khoa học máy tính bởi sẽ có từ 16- 20 chiếc máy tính trong một phương tiện như những chiếc ôtô do General Motors sản xuất... Có cảm biến tốc độ, vị trí và đường nét, cảm biến động cơ để bảo trì dự đoán”.

Theo GS Bruno Dumas, chúng được phân chia thành 5 cấp độ (theo tiêu chuẩn SAE, Hiệp hội lái xe tự động Mỹ):

Cấp độ 1 để hỗ trợ người lái, chẳng hạn như kiểm soát hành trình chẳng hạn.

Cấp độ 2 là lái xe bán tự động có chế độ phanh khẩn cấp (độc lập với người lái) trong trường hợp xe tự phát hiện thấy nguy hiểm.

Cấp độ 3 là lái xe tự động có điều kiện, khi phương tiện được trang bị đầy đủ để lái tự động nhưng vẫn yêu cầu người lái vẫn phải làm nhiệm vụ.

Cấp độ 4 và 5 là những phương tiện lái hoàn toàn độc lập. Để đạt đến cấp độ 3, 4, 5 cần rất nhiều cảm biến, camera, radar.

Chức năng “Autopilot” cho phép xe duy trì quỹ đạo, tăng tốc và phanh tự động trên làn đường của mình. Người lái xe có thể giao phó hoàn toàn cho chiếc ôtô chọn lựa cách để đi đến cuộc hẹn tiếp theo đã ghi trong nhật ký, chiếc xe sẽ truy cập dữ liệu này và quyết định lộ trình phù hợp nhất. Nó cũng có thể, sau khi đến đích, tự chọn một chỗ thích hợp ở bãi đỗ xe. “Chúng ta không thể tưởng tượng được rằng chúng ta đã có thể tiếp nhận một lượng thông tin khổng lồ đến thế nào chỉ bằng cách sử dụng ứng dụng GPS. GPS biết nhà bạn, nơi làm việc, giờ làm việc, cuộc hẹn hàng tuần, thời lượng các cuộc họp của bạn…”.

Đối với các nhà điều tra, những hệ thống như thế này có khả năng cung cấp rất nhiều thông tin vô giá. Như trường hợp Alexia Daval, một phụ nữ trẻ bị chồng là Jonathann giết chết vào năm 2017. Người đàn ông đã cố gắng che giấu sự thật bằng cách khai rằng vơ å anh ta đã ra khỏi nhà để chạy bộ trong rừng nhưng GPS của anh ta đã bóc trần sự thật: anh ta đã vận chuyển xác chết trong chiếc xe của mình để mang nó đi giấu trong rừng...

Dữ liệu thu được từ chiếc ôtô của thủ phạm gây ra vụ tai nạn ngày 20/3/2022 tại làng Strépy (Bỉ) chứng minh người này phạm tội giết người.

“Trí tuệ nhân tạo không xử lý tốt những tình huống bất ngờ”

Nếu như cho đến thời điểm hiện tại, Châu Âu đã đạt đến cấp độ tối đa là 3 trong tiêu chuẩn SAE thì Volkswagen hiện đang thử nghiệm một loại xe tiện ích cấp 4, có tên là “ID Buzz AD” (Lái xe tự động) có thể đi lang thang trên đường phố Munich với nhiều khả năng ra những quyết định khác nhau, một lý do mà nhà sản xuất hy vọng sẽ quyến rũ được khách hàng. Trong giai đoạn thử nghiệm này một người lái vẫn sẽ có mặt trên xe để bảo đảm an toàn vì phương tiện không có người điều khiển hiện chưa được phép sử dụng.

Trong số những mẫu xe đang đi đầu trong việc nghiên cứu thử nghiệm về lái xe tự động, những chiếc xe của Tesla hiện nay cho phép buông tay lái trong thời gian rất dài, một hệ thống cảm biến sẽ kiểm tra thời lượng mở mắt của người lái, hệ thống điều khiển trung tâm sẽ phát ra lệnh lái tự động cho xe nếu dấu hiệu buồn ngủ được phát hiện. Cái được gọi là "tầm nhìn của Tesla" được xây dựng dựa trên "một bộ công cụ xử lý hình ảnh mạnh mẽ, giống như một mạng lưới thần kinh", nó cho phép phân tích môi trường của xe "với độ chính xác cao vượt xa tất cả các công cụ hiện có trên thị trường”.

Những hình ảnh này cho phép lái xe bán tự động và chúng cũng được sử dụng để huấn luyện máy học lái xe mà không cần sự trợ giúp của con người. Lần đầu tiên bạn khi ngồi vào sau tay lái, chiếc Tesla của bạn sẽ hỏi xem bạn có đồng ý chia sẻ dữ liệu của mình không. Bạn có quan tâm đến việc cải thiện chất lượng… đến lần thứ 100 trong ngày bạn khi được yêu cầu chấp nhận cookie, bạn sẽ nhấn vào chữ chấp nhận mà không buồn nhìn nó. Với một cú nhấn đơn giản đó, người lái xe đã giao phó cho nhà sản xuất nhiều hình ảnh được quay từ ôtô của mình và những hình ảnh này về nguyên tắc được phép sử dụng để huấn luyện AI. Tuy nhiên, tháng 4/2022, một đơn kiện tập thể về hành vi xâm phạm quyền riêng tư đã được đệ trình tại California nhằm chống lại Tesla sau khi xuất hiện một bài báo về việc nhân viên Tesla chia sẻ những hình ảnh nhạy cảm do khách hàng của họ ghi lại hoặc những vụ tai nạn ngoạn mục – Hiện Tesla chưa đưa ra bình luận nào.

Tháng 3/ 2018, tại Arizona, một người lái chiếc xe tự hành do Uber thử nghiệm đã bị phân tâm khi xem The Voice trên chiếc điện thoại thông minh. Chiếc xe của anh ta được điều khiển bằng trí tuệ nhân tạo đã không lường trước được sự xuất hiện của người đi bộ bên ngoài làn đường dành riêng cho họ, đã tông chết một phụ nữ 40 tuổi đang đang dắt một chiếc xe đạp và AI, dẫu đã phát hiện ra nạn nhân 6 giây trước khi va chạm, đã nhầm lẫn khi coi bà ta là một “vật thể” nên không đưa ra cảnh báo kịp thời...

Giáo sư Bruno Dumas giải thích: “Đây là vấn đề kỹ thuật lớn mà các nhà sản xuất phải đối mặt: trường hợp người đi bộ len lỏi giữa những chiếc ôtô vẫn là cơn ác mộng đối với xe tự hành, bởi trí tuệ nhân tạo không xử lý tốt những tình huống bất ngờ. Đúng là AI được đào tạo về lượng dữ liệu khổng lồ, nhưng nếu bạn đang quen làm việc với những dữ liệu liên quan tới các dặm đường ở vùng sâu Nebraska, bạn sẽ không sẵn sàng để di chuyển trên những con đường ở Brussels đầy ùn tắc giao thông với vô số người đi bộ ngoằn ngoèo, hoặc đi lang thang trên những con đường hẹp của một ngôi làng nhỏ tại vùng đồi núi của nước Ý”.

Dương Thắng