Khoa học báo thù: Đằng sau sự hưng phấn và 'cơn nghiện'

Minh họa. Ảnh: The Independent.

Nhà triết học Francis Bacon từng nói: "Báo thù là một dạng công lý hoang dã". Cũng theo Bacon, cả tìm về công lý và báo thù đều là hành động chúng ta trừng phạt những người chúng ta tin rằng đã làm hại mình. Tuy nhiên, có sự khác nhau rất lớn.

Với hành động đòi công lý, kẻ làm sai nhận ra sự sai trái và hiểu lý do cho việc bị trừng phạt. Với báo thù, trong khi người bị hại cảm thấy mình đã báo được thù thì bản thân kẻ làm sai, nếu trong trường hợp một tên khủng bố bị truy đuổi và giết chết trong chớp mắt, không phải lúc nào cũng nhận thức được sai lầm của mình.

Hưng phấn trả thù

Trong The Science of Revenge, James Kimmel Jr. giải thích tâm lý của các nạn nhân khi họ vật lộn với việc trả thù. Kimmel vừa là giáo sư tâm thần học tại Đại học Yale và vừa từng là một luật sư nhiều năm kinh nghiệm.

Chính trong thời gian làm luật sư, ông nhận ra nhiều điều. Mặc dù nhà nước có trách nhiệm trừng phạt những kẻ làm sai theo luật hình sự và nạn nhân có thể đòi bồi thường theo luật dân sự, thì những thân chủ giàu có của ông Kimmel không tìm kiếm các khoản bồi thường đó.

Ông nhận ra rằng mục tiêu chính khi khởi kiện của họ là để có được "niềm vui khi kéo đối thủ của mình vào quá trình kiện tụng đầy đau thương". Kimmel nhận ra rằng mình đang tham gia vào hành vi "trả thù hợp pháp".

Cuốn sách ra mắt ngày 27/5. Ảnh: Wall Street Journal.

Thất vọng, ông rời bỏ nghề luật sư và dành nhiều năm nghiên cứu nguồn cơn của tâm lý trả thù. Kimmel nhận ra rằng ham muốn khiến những kẻ làm tổn thương mình chịu sự tổn thương tương tự nằm sâu trong trí não.

Khi con người tin rằng ai đó đã làm điều sai với mình, "mạng lưới đau đớn" của não bộ ở thùy trước sẽ được kích hoạt. Bất kỳ ý nghĩ trả thù nào sẽ giải phóng dopamine và kích hoạt “mạng lưới đau đớn” này, bộ phận tạo nên khoái cảm. Nói cách khác, ý nghĩ trả thù mang lại cảm giác hưng phấn.

Kimmel nói rằng, cảm giác đó khiến con người say mê đến mức tất cả chúng ta đều "thường xuyên tự dàn dựng, tự tạo ra và tự tưởng tượng ra những kịch bản bất công để có được những cảm giác trả thù thú vị như vậy".

Giống như việc sử dụng ma túy cũng giải phóng dopamine, trả thù thậm chí có thể gây nghiện. Nếu ai đó lập trình tinh thần của họ để cảm thấy vui vẻ khi khiến những kẻ đã gây ra đau khổ cho họ phải trả giá, thì họ sẽ muốn duy trì cảm giác đó.

Kiểm soát nỗi hận thù

Khi tìm hiểu thêm về hệ lụy của những đòn thù, tác giả Kimmel thấy rằng sự hưng phấn trả thù là nhu cầu về mặt tinh thần nên nó cũng có thể được kiềm chế lại nếu có một tâm trí vững vàng.

Trong những chương cuối của cuốn sách, ông mô tả một kỹ thuật mới, được ông gọi là hệ thống phi công lý, nhằm kiểm soát ham muốn trả thù của con người.

Theo tác giả, bất cứ khi nào chúng ta thấy mình bị ám ảnh bởi những suy nghĩ trả thù, chúng ta nên đưa những kẻ đó ra xét xử "trong tâm trí". Phiên tòa bắt đầu bằng việc chúng ta đưa ra lập luận chống lại họ và sau đó tưởng tượng họ đang đưa ra lời bào chữa. Tiếp theo là tưởng tượng về một thẩm phán tuyên án và chúng ta được trở thành cai ngục thi hành án. Kimmel cho biết hình thức tự can thiệp bằng tinh thần này đã cho thấy hiệu quả trong việc giải tỏa "cơn thèm khát trả thù".

Một người đàn ông, khi kết thúc phiên tòa tâm lý được Kimmel đề xuất, đã hình dung ra cảnh kẻ giết cha mình xin lỗi mình. "Hắn ta nói với tôi rằng hắn ta xin lỗi. Điều đó đã giúp ích rất nhiều", người đàn ông nói về trải nghiệm của mình.

Một số người sẽ không bị lay chuyển với lập luận về hệ thống phi công lý của Kimmel vì nó đòi hỏi phải tưởng tượng ra những điều không đúng sự thật.

Tuy nhiên còn một lựa chọn khác, như điều nhiều người vẫn luôn làm. Đó là lựa chọn tin vào vận mệnh, nỗ lực sống tốt cho bản thân và chờ xem điều bất hạnh xảy đến với những người đã làm hại mình. Vũ trụ sẽ tự thanh toán nợ nần.

Trong Đồi Gió Hú, Catherine không làm gì để trả thù Heathcliff. Thay vào đó, Catherine chọn chờ đợi sự giằng xé và đau khổ sẽ đến và tàn phá Heathcliff sau khi mình ra đi. Đây được coi là một cách trả thù nhân từ khi người bị hại không mong chờ nhận được điều gì và trông đợi số phận có sự sắp xếp riêng.

Minh Hoa