Khơi dậy tình yêu tiếng Tày - Nùng trong trường học vùng Công viên địa chất non nước Cao Bằng

Năm học 2025 - 2026, các trường vùng Công viên địa chất (CVĐC) đã tổ chức hàng loạt hoạt động sinh động, trong đó nổi bật là sinh hoạt dưới cờ với chủ đề “Nét đẹp văn hóa và ngôn ngữ Tày trong trường học” và chương trình của Câu lạc bộ (CLB) “Cùng em khám phá CVĐC”. Đây được xem như bước khởi động mạnh mẽ cho hành trình giữ gìn tiếng Tày - Nùng trong môi trường giáo dục.

Một sáng thứ Hai đầu tuần, sân trường ở các xã vùng lõi CVĐC như Trùng Khánh, Quảng Uyên, Hạ Lang, Thạch An… rộn ràng hơn thường lệ. Trong buổi sinh hoạt dưới cờ đầu tiên của năm học, chủ đề “Nét đẹp văn hóa và ngôn ngữ Tày trong trường học” được triển khai như một lời nhắc nhở đầy tự hào về căn cước văn hóa của học sinh nơi đây.

Trên sân trường, học sinh trình diễn trang phục áo chàm, giới thiệu họa tiết hoa văn và ý nghĩa của từng bộ trang phục bằng chính tiếng Tày. Những đoạn thuyết minh mộc mạc nhưng rành rọt giúp các em thêm tự tin khi sử dụng tiếng mẹ đẻ trước đám đông. CLB “Cùng em khám phá CVĐC” - lực lượng nòng cốt của phong trào, chính là đơn vị đảm nhiệm vai trò tổ chức, dẫn chương trình và biên tập nội dung song ngữ cho buổi sinh hoạt.

Trường THPT Thạch An tổ chức sinh hoạt dưới cờ với chủ đề “Nét đẹp văn hóa và ngôn ngữ Tày trong trường học”.

Cô giáo Nông Thị Thuyền, giáo viên Trường THPT Thạch An chia sẻ: Khi các em được trình diễn, được nói tiếng Tày theo cách tự nhiên như vậy, chúng tôi thấy rõ niềm vui hiện lên trên gương mặt các em. Đó chính là động lực để nhà trường kiên trì với mục tiêu bảo tồn ngôn ngữ.

Buổi sinh hoạt dưới cờ không chỉ là hoạt động tuyên truyền, mà trở thành “điểm chạm” đầu tiên trong năm học, tạo không khí hào hứng để học sinh bước vào chuỗi hoạt động bảo tồn tiếng Tày - Nùng.

Cùng với buổi sinh hoạt dưới cờ, CLB “Cùng em khám phá CVĐC” còn tổ chức hàng loạt hoạt động trải nghiệm nhằm đưa tiếng Tày - Nùng trở lại gần gũi, tự nhiên trong đời sống học sinh. Các thành viên được phân nhóm để đảm nhiệm từng mảng: trình diễn, thuyết minh, tìm hiểu ngữ nghĩa, sưu tầm câu tục ngữ, thu âm giọng đọc, hoặc xây dựng video ngắn. Không khí hoạt động của CLB vì vậy trở nên sôi nổi, thu hút cả những em ban đầu còn rụt rè, chưa tự tin nói tiếng mẹ đẻ.

Một trong những hoạt động hấp dẫn là trình diễn trang phục áo chàm kết hợp thuyết minh bằng tiếng Tày. Tại sân trường, những bộ áo chàm được may thủ công, những chiếc khăn piêu, thắt lưng dệt tay… được học sinh giới thiệu với niềm tự hào. Việc thuyết minh bằng tiếng Tày giúp các em làm chủ ngôn ngữ và hiểu sâu hơn giá trị văn hóa của trang phục truyền thống.

Song song với đó, chương trình tìm hiểu văn hóa ứng xử của người Tày được tổ chức theo hình thức trao đổi, thảo luận. Học sinh được nghe các nghệ nhân giải thích về những câu ca dao, tục ngữ gắn với cuộc sống lao động, ứng xử gia đình, tình nghĩa cộng đồng. Từ những kiến thức này, các em viết lại bằng tiếng Tày - Việt song ngữ, một cách học giúp ghi nhớ lâu và phát triển vốn từ.

Hoạt động đố vui về tiếng Tày được các em chờ đợi nhất. Những câu hỏi về từ ngữ cổ, địa danh, cách đặt tên, cách chào hỏi, các loại bánh truyền thống… khiến sân trường rộn rã. Học thông qua trò chơi, các em tiếp thu tự nhiên mà không cảm thấy nặng nề như học lý thuyết.

Bên cạnh đó, Câu lạc bộ triển khai giờ học song ngữ Tày - Việt trong hoạt động ngoại khóa. Các chủ đề như môi trường, lễ hội, ẩm thực, địa danh trong CVĐC được giản lược, chuyển thành đoạn hội thoại, giúp học sinh luyện nói trong các tình huống cụ thể. Cách làm này khiến tiếng Tày trở nên gần gũi, dễ áp dụng và phù hợp với tâm lý lứa tuổi.

Không thể thiếu là các tiết mục văn nghệ tiếng Tày, những điệu then, sli, lượn, hát giao duyên…được trình diễn bởi chính học sinh, dưới sự hướng dẫn của nghệ nhân địa phương. Không gian sân trường nhờ đó mang đậm hơi thở văn hóa bản địa, tạo cảm hứng mạnh mẽ cho cả thầy và trò.

CLB duy trì sinh hoạt định kỳ hằng tháng, mỗi tháng một chuyên đề khác nhau: tên gọi địa danh cổ, cây thuốc trong tiếng Tày, phong tục cưới hỏi, lễ hội Lồng tồng… Các chuyên đề kết hợp thảo luận, diễn xướng, ứng dụng công nghệ như thu âm giọng đọc, làm video giới thiệu di sản bằng tiếng Tày.

Nhiều nghệ nhân tại địa phương cũng tham gia hướng dẫn. Bà Hà Thị Phòng, nghệ nhân then - tính xã Đông Khê kể lại: Có từ các cháu chưa bao giờ nghe, nhưng khi chúng tôi hát lên, các cháu hỏi ngay: “Từ này nghĩa là gì?”, “Ngày xưa ông bà dùng trong dịp nào?”. Bạn trẻ quan tâm như vậy là tín hiệu rất vui.

Việc bảo tồn tiếng Tày - Nùng không tách rời quá trình dạy học trong lớp. Tại nhiều trường, giáo viên tích hợp tiếng Tày - Nùng vào các môn như Lịch sử, Ngữ văn, Hoạt động trải nghiệm. Các giờ học kể chuyện dân gian, đọc thơ cổ, tìm hiểu địa danh bằng tiếng bản địa giúp học sinh hiểu sâu về ngữ nghĩa và nguồn gốc của ngôn ngữ. Thư viện trường cũng được mở rộng góc tài liệu song ngữ, nơi học sinh có thể tìm đọc truyện cổ Tày - Nùng, tài liệu về CVĐC, danh sách cây thuốc, tri thức bản địa…

Học sinh tham gia trả lời các câu hỏi trong hoạt động đố vui về tiếng Tày.

Hoạt động giáo dục gắn với di sản - đặc trưng của CVĐC trở thành “bệ đỡ” để bảo tồn tiếng nói bản địa. Nhiều chuyến trải nghiệm mô hình “học từ di sản” được tổ chức: học sinh tìm hiểu thác Bản Giốc, làng đá Khuổi Ky, tuyến trải nghiệm Pác Bó, các nghề truyền thống… và ghi chép, thuyết minh bằng tiếng Tày - Việt.

Em Quỳnh Như, thành viên CLB “Cùng em khám phá CVĐC” Trường THPT Thạch An, tâm sự: Khi em giới thiệu về các di tích lịch sử trên địa bàn xã Đông Khế bằng tiếng Tày, du khách rất thích và hỏi thêm nhiều câu. Lúc đó, em thấy tự hào vì tiếng mẹ đẻ của mình không chỉ đẹp mà còn có thể giúp quảng bá quê hương.

Những hoạt động sôi nổi của CLB đã tạo ra thay đổi rõ rệt trong môi trường trường học, như: Học sinh tự tin sử dụng tiếng Tày trong giao tiếp thường ngày; các cuộc thi nhỏ bằng tiếng Tày xuất hiện thường xuyên trong giờ ra chơi. Những tiết mục văn nghệ mang âm hưởng dân tộc được chọn biểu diễn trong lễ kỷ niệm, hội thi nhiều hơn cùng với đó nhiều lớp tự làm bảng “câu nói hay bằng tiếng Tày”, treo tại lớp học… Không gian học đường từ đó mang màu sắc văn hóa rõ nét hơn, mộc mạc, gần gũi, tươi tắn và giàu bản sắc dân tộc.

Từ sân trường, từ những mẫu chuyện nhỏ, từ câu hát then, lời chào buổi sáng, một dòng chảy ngôn ngữ đang được khơi thông. Và CLB “Cùng em khám phá CVĐC” chính là điểm nhấn quan trọng, là “ngọn lửa” lan tỏa cảm hứng để các em yêu, hiểu và gìn giữ tiếng nói của dân tộc mình. Trong không gian địa chất toàn cầu, nơi giá trị tự nhiên và văn hóa hòa quyện, hành trình bảo tồn tiếng Tày - Nùng trong trường học không chỉ là trách nhiệm giáo dục, mà còn là cách để thế hệ trẻ hiểu mình, tự hào về mình và đóng góp cho sự bền vững của quê hương.

Khánh Đan