Không chủ quan với sốc nhiệt

Sốc nhiệt là tình trạng nguy kịch khi nhiệt độ cơ thể tăng vọt vượt ngưỡng 40 độ C, gây tổn thương nghiêm trọng cho não và các cơ quan nội tạng.

Theo nghiên cứu của Thư viện Y khoa Quốc gia Mỹ (NLM), tỷ lệ tử vong do sốc nhiệt trong các đơn vị hồi sức tích cực (ICU) có thể lên tới 26,5%, trong đó các ca sốc nhiệt điển hình và sốc nhiệt do gắng sức chiếm hơn 60%.

“Đây không phải hiện tượng mệt mỏi như một cơn say nắng thông thường mà là tình huống cấp cứu cần xử trí ngay. Tuy nhiên, không ít người lại dễ dàng bỏ qua các dấu hiệu nguy hiểm hoặc nhầm lẫn với trạng thái say nắng nhẹ”, bác sỹ CKI Lý Gia Cường, Khoa Cấp cứu Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM nhấn mạnh.

Theo nghiên cứu của Thư viện Y khoa Quốc gia Mỹ (NLM), tỷ lệ tử vong do sốc nhiệt trong các đơn vị hồi sức tích cực (ICU) có thể lên tới 26,5%, trong đó các ca sốc nhiệt điển hình và sốc nhiệt do gắng sức chiếm hơn 60%.

Trong hai thập kỷ qua, những đợt nắng nóng đạt mức kỷ lục ngày càng xuất hiện nhiều hơn, khiến tỷ lệ bệnh lý liên quan đến nhiệt tăng từ 9% đến 37%. Thanh niên hoạt động ngoài trời và trẻ em dễ bị ảnh hưởng nghiêm trọng nhất, bên cạnh những người bị bỏ lại trong xe đóng kín giữa thời tiết nắng gắt.

Theo WHO, nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng trong giai đoạn từ năm 2000 đến 2019, trung bình có khoảng 489.000 ca tử vong liên quan đến nhiệt mỗi năm, với 45% số ca xảy ra tại châu Á và 36% tại châu Âu. Một ví dụ điển hình là mùa hè năm 2022 ở châu Âu, khi ước tính có tới 61.672 ca tử vong vượt mức bình thường do nắng nóng.

Các đợt nắng nóng cực độ cũng đã khiến hàng chục nghìn người thiệt mạng; vào năm 2003, nắng nóng kéo dài từ tháng Sáu đến tháng Tám đã cướp đi sinh mạng của khoảng 70.000 người chỉ riêng tại châu Âu, trong khi vào năm 2010, Liên bang Nga ghi nhận 56.000 ca tử vong vượt mức trong suốt 44 ngày nắng nóng liên tiếp.

Bác sỹ CKI Lý Gia Cường, Khoa Cấp cứu Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM, cho biết, nhiều trường hợp gặp người bị sốc nhiệt nhưng không gọi cấp cứu ngay, loay hoay đắp khăn lạnh, tìm nước uống, bỏ qua bước quan trọng nhất là kiểm tra ý thức, nhịp thở và thực hiện ép tim nếu cần thiết. Điều này vô tình làm mất thời gian vàng cứu sống người bệnh.

Những biểu hiện cảnh báo tình trạng sốc nhiệt nặng bao gồm: mất ý thức hoặc bất tỉnh sau khi vận động ngoài trời, không thở hoặc thở yếu, thở ngắt quãng, da nóng ran nhưng không tiết mồ hôi, mạch nhanh hoặc rất chậm, cơ thể có thể co giật, lú lẫn, nói nhảm… “Khi gặp người có các dấu hiệu trên, ưu tiên gọi cấp cứu 115 ngay lập tức”, bác sĩ Cường nói.

Hoạt động thể chất ngoài trời trong bối cảnh thời tiết nắng nóng tiềm ẩn nhiều rủi ro sức khỏe. Theo bác sỹ Cường, thời điểm chưa có thiết bị y tế chuyên dụng hay sự có mặt của nhân viên y tế, các bước sơ cứu đúng cách có thể giữ lại cơ hội sống cho nạn nhân.

Trước hết, cần đưa người bệnh vào nơi râm mát, cởi bỏ bớt quần áo, dùng nước mát (không quá lạnh) dội lên người kết hợp quạt tay hoặc quạt điện để làm mát cơ thể. Có thể dùng khăn ướt lau toàn thân để hỗ trợ hạ nhiệt.

Nếu phát hiện nạn nhân ngừng thở, người sơ cứu cần lập tức thực hiện ép tim ngoài lồng ngực. Đặt nạn nhân nằm ngửa trên bề mặt cứng, hai tay chồng lên nhau, dùng gốc bàn tay ấn mạnh vào giữa ngực theo nhịp khoảng 100-120 lần/phút, độ sâu từ 5-6 cm ở người lớn.

Khi không được đào tạo bài bản, tuyệt đối không thổi ngạt vì thao tác sai có thể gây hại. Khi chỉ có một người ở hiện trường, cần gọi cấp cứu trước, sau đó mới tiến hành ép tim. Tuyệt đối không rời nạn nhân cho tới khi có nhân viên y tế đến hoặc họ tỉnh lại.

Nếu người bị sốc nhiệt vẫn còn tỉnh táo, người hỗ trợ có thể cho uống từng ngụm nhỏ nước mát hoặc nước điện giải, lau người bằng khăn ướt, đảm bảo không gian thông thoáng và tránh nhiệt độ cao. Tuy nhiên, cần lưu ý không dội nước đá lạnh trực tiếp, không ngâm người trong nước lạnh hoặc đắp đá lạnh lên da quá lâu vì dễ gây co mạch, rối loạn nhịp tim và làm trầm trọng thêm tình trạng.

“Một sai lầm phổ biến là cố gắng cho người lơ mơ, không tỉnh táo uống nước, điều này cực kỳ nguy hiểm vì dễ gây sặc, tắc đường thở”, bác sỹ Cường lưu ý.

Trong một số trường hợp, người bị sốc nhiệt có thể co giật hoặc mất kiểm soát. Lúc này, cần đặt họ nằm nghiêng, đỡ đầu tránh va đập, không nhét bất cứ vật gì vào miệng vì sẽ gây nguy cơ tổn thương đường thở. Nếu phát hiện ngừng thở, cần chuyển sang ép tim ngoài lồng ngực ngay.

Để chủ động ứng phó với các tình huống nguy hiểm, bác sỹ Cường khuyến cáo các nhóm, đơn vị hoạt động ngoài trời nên trang bị “túi sơ cứu” bao gồm: nước điện giải dạng gói hoặc chai nhỏ, khăn lạnh hoặc khăn ướt, bình xịt nước mát, quạt mini, túi chườm lạnh và thuốc hạ sốt.

Bác sỹ Cường lưu ý, người cao tuổi, trẻ nhỏ, người mắc bệnh tim mạch, tiểu đường, người béo phì, đang sử dụng thuốc lợi tiểu hoặc thuốc an thần… có nguy cơ cao sốc nhiệt cần thận trọng khi hoạt động ngoài trời.

“Từ 10 giờ sáng đến 16 giờ chiều là khoảng thời gian nguy hiểm nhất, cần hạn chế tối đa các hoạt động thể chất ngoài nắng. Nên mặc quần áo sáng màu, thoáng mát, uống nước trước, trong, sau vận động và nghỉ ngơi để cơ thể có thời gian hồi phục”, bác sỹ Cường nói.

D.Ngân