Không có kịch bản hay thì không có vở diễn hay

Sự sống còn của sân khấu chính là khán giả

- Nhìn vào số lượng vở diễn được trao Giải thưởng sân khấu năm 2022, ông nhận xét như thế nào về sự phát triển của nghệ thuật sân khấu thời gian qua?

Nhà viết kịch Nguyễn Đăng Chương

- Năm 2022, chúng ta có 3 vở diễn đoạt Giải Xuất sắc, 27 vở diễn đạt Huy chương Vàng, 32 vở diễn đoạt Huy chương Bạc trong tổng số 130 vở diễn tham dự 8 cuộc thi, Liên hoan nghệ thuật. Đó là con số, còn thực tế lại khác. Nhiều vở diễn đoạt giải nhưng khi biểu diễn phục vụ công chúng lại không có người xem, đành phải để vào kho. Theo tôi, có lẽ nhiều đơn vị nghệ thuật đang đưa ra công chúng những sản phẩm nghệ thuật mà đơn vị có chứ chưa phải là những sản phẩm mà khán giả cần. Hay cũng có thể đội ngũ sáng tạo chưa tìm được chìa khóa để mở cánh cổng nhận thức và tâm hồn của khán giả ngày hôm nay…

- Nguyên nhân của tình trạng này là do đâu, thưa ông?

- Qua hơn ba mươi năm đổi mới, đất nước ta đã đạt được nhiều thành tựu to lớn song nghệ thuật sân khấu dường như ít đề cập hoặc né tránh thực tiễn đang diễn ra sôi động hàng ngày, tác động mọi mặt đến con người, xã hội và làm mới các hệ giá trị. Nói cách khác, sân khấu đang thiếu vắng những tác phẩm đề cập về đề tài đương đại, về những vấn đề nóng bỏng làm thay đổi con người và đời sống xã hội trong thời kỳ hội nhập.

Tôi nghĩ, có thể đội ngũ sáng tạo của sân khấu chưa lý giải được mâu thuẫn xung đột của thời đại và con người hôm nay nên phải tạm khoanh tay trước hiện thực đời sống đang ngồn ngộn chất liệu và vẫn cuồn cuộn trôi đi từng ngày. Đây là bài toán khó cần sớm có lời giải, bởi vì sự sống còn của nghệ thuật sân khấu chính là khán giả, và để chinh phục được khán giả, kéo khán giả tới các nhà hát thì chỉ có con đường duy nhất là chất lượng tác phẩm.

Hơn nữa, vì người xem đang cần nghệ thuật sân khấu đưa ra những thông điệp định hướng và mang tính dự báo từ thực tiễn đời sống; phản ánh chân thực những phát sinh trong con người, trong xã hội để lý giải và góp phần cho cuộc sống tốt đẹp hơn, cho nên sân khấu phải diễn tả sinh động mọi hỷ, nộ, ái ố; dùng thủ pháp nghệ thuật để truyền tải niềm vui, nỗi buồn, hạnh phúc, đắng cay của con người trong đời sống hiện đại, nhân rộng những điều đẹp đẽ, nhân văn, gạt bớt chướng ngại vật cho sự phát triển.

Xin lấy ví dụ, trong 27 vở diễn tham gia Liên hoan Chèo toàn quốc, tháng 10.2022, chỉ có một vở diễn phản ánh cuộc sống đương đại, 26 tác phẩm còn lại khai thác lịch sử, dân gian, dã sử, truyền thuyết và danh nhân. Những mảng đề tài thuộc về quá khứ là đáng tôn trọng, là tài sản vô giá của dân tộc, là mảnh đất màu mỡ cho sáng tạo nghệ thuật sân khấu. Thế nhưng, chúng ta cứ cày xới gieo trồng mãi trên mảnh đất màu mỡ ấy, ắt sẽ nhận được sự bạc màu trong tác phẩm. Tại sao chúng ta cứ mãi mượn chuyện xưa để nói nay mà lại không trực diện đối mặt để lý giải hiện thực sinh động đang chảy cuồn cuộn từng ngày, từng giờ giữa cuộc sống mênh mông rực rỡ sắc màu?

Cảnh trong vở "Thượng Thiên thánh Mẫu" của Liên đoàn Xiếc Việt Nam và Nhà hát Cải lương Việt Nam

Sớm đào tạo đội ngũ tác giả

- Có vẻ sân khấu truyền thống đang ít vở diễn hay vì vô cùng khan hiếm kịch bản hay?

- Với tôi, không có kịch bản hay thì không thể có vở diễn hay. Cũng bởi lẽ đó mà mỗi lần tham dự liên hoan, các đơn vị nghệ thuật phải chấp nhận dàn dựng lại những kịch bản cũ, thậm chí còn sử dụng những kịch bản đã dàn dựng cách đây khoảng ba bốn chục năm. Thực trạng này cũng bộc lộ rõ nền sân khấu của chúng ta đang bị khủng hoảng lớn lực lượng tác giả, một thành phần sáng tạo quan trọng của nghệ thuật sân khấu. Đội ngũ tác giả sân khấu hiện tại thiếu về lượng, yếu về chất.

Vấn đề này đã diễn ra nhiều năm, các cơ quan quản lý nhà nước, các đơn vị nghệ thuật, Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam đều biết nhưng chưa tìm được giải pháp khắc phục. Hơn 10 năm qua, hai cơ sở đào tạo nghệ thuật lớn nhất cả nước là Trường Đại học Sân khấu - Điện ảnh Hà Nội, Trường Đại học Sân khấu - Điện ảnh thành phố Hồ Chí Minh không tuyển được học viên theo học chuyên ngành Biên kịch sân khấu.

- Để trở thành một tác giả sân khấu thành danh, theo ông, đòi hỏi những yếu tố cơ bản nào?

- Trước hết là năng khiếu bẩm sinh, kỹ năng trong nghệ thuật biên kịch, tình yêu nghề và khát vọng, đam mê sáng tạo. Rồi sự trải nghiệm thực tế để tích lũy vốn sống, bản lĩnh nghề nghiệp và lòng dũng cảm. Qua công tác thẩm định xét giải hàng năm, thông qua tác phẩm, Hội đồng nghệ thuật nhận thấy còn nhiều khoảng trống thuộc các yếu tố nêu trên trong đội ngũ biên kịch hiện có của sân khấu hôm nay.

Để nghệ thuật sân khấu những năm tới xuất hiện nhiều tác phẩm sống mãi với thời gian cũng cần sự đồng lòng tháo gỡ điểm nghẽn của cơ quan quản lý nhà nước, các đơn vị nghệ thuật, Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam và đội ngũ trực tiếp tham gia sáng tạo. Nhìn lại quá khứ, tôi có một đề nghị, Ban Chấp hành Hội Nghệ sĩ sân khấu Việt Nam khẩn trương báo cáo cơ quan chức năng, xin cơ chế đặc thù để nhà nước tài trợ thực hiện Đề án bồi dưỡng, đào tạo đội ngũ tác giả sân khấu khi còn chưa quá muộn.

- Xin cảm ơn ông!

Hương Sen thực hiện