Không có nền tảng AI, giới trẻ sẽ bị gạt ra khỏi chuỗi giá trị toàn cầu

Về vấn đề phát triển năng lực AI cho người học, ông Trần Văn Tùng khẳng định, trong thế kỷ 21, AI không còn là kỹ năng chuyên biệt dành cho kỹ sư công nghệ, mà đã trở thành “năng lực nền” như ngoại ngữ hay tin học trước đây.

Theo ông, năng lực AI quyết định khả năng học tập, làm việc, sáng tạo và cạnh tranh của mỗi cá nhân trong môi trường kinh tế – xã hội đang số hóa mạnh mẽ:

"Lực lượng trẻ là nhóm có khả năng học nhanh, thích nghi nhanh và tạo ra đột phá. Nếu được trang bị năng lực AI sớm, họ không chỉ là người ‘tham gia’ mà còn có thể trở thành lực lượng ‘dẫn dắt’ trong chuỗi giá trị số – từ phát triển sản phẩm, quản lý dữ liệu đến hoạch định chính sách”, ông Tùng nhấn mạnh.

Ông Trần Văn Tùng – Chủ tịch Hội Thông tin Khoa học và Công nghệ Việt Nam cho rằng không có nền tảng AI, giới trẻ sẽ bị gạt ra khỏi chuỗi giá trị toàn cầu.

Ông Tùng nhìn nhận, đối với các quốc gia đang phát triển như Việt Nam, AI chính là cơ hội “đi tắt, đón đầu” để rút ngắn khoảng cách công nghệ, không đi theo con đường công nghiệp hóa truyền thống mà tiến thẳng tới nền kinh tế tri thức.

“Phát triển tư duy phản biện, tư duy hệ thống và năng lực giải quyết vấn đề dựa trên dữ liệu là những yêu cầu cốt lõi để thế hệ trẻ Việt Nam bước vào kỷ nguyên AI”, ông nói.

Thiếu năng lực AI – nguy cơ tụt hậu và phụ thuộc

Theo ông Trần Văn Tùng, việc thiếu hụt kiến thức và kỹ năng AI trong giới trẻ có thể dẫn đến những hệ lụy nghiêm trọng. Trước hết là nguy cơ đánh mất cơ hội trong cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư. “Khi lực lượng lao động trẻ không có nền tảng AI, chúng ta sẽ bị gạt ra khỏi chuỗi giá trị toàn cầu đang tái cấu trúc mạnh mẽ theo hướng tự động hóa, dữ liệu hóa”, ông cảnh báo.

Ông cũng cho rằng, khoảng cách giữa nhóm có năng lực AI và nhóm không có sẽ ngày càng lớn, kéo theo bất bình đẳng xã hội, từ cơ hội việc làm đến khả năng tiếp cận dịch vụ công và tri thức số.

Hơn thế, phụ thuộc vào nền tảng công nghệ nước ngoài khiến Việt Nam dễ trở thành “người tiêu dùng thụ động”, ảnh hưởng tới chủ quyền dữ liệu và an ninh công nghệ.

“Nếu không nhanh chóng bồi dưỡng năng lực AI cho người học, chúng ta không chỉ thua thiệt về kinh tế mà còn yếu thế trong quản trị xã hội số – nơi mọi quyết sách đều dựa trên dữ liệu”, ông Tùng nhận định.

Đề cập đến nguyên nhân khiến nguồn nhân lực AI tại Việt Nam còn thiếu và yếu, ông Trần Văn Tùng cho rằng: “Chương trình đào tạo của nhiều trường vẫn chậm cập nhật, nặng lý thuyết, thiếu giảng viên có kinh nghiệm thực tế, trong khi hạ tầng tính toán và dữ liệu lại hạn chế”. Ngoài ra, chính sách đãi ngộ và cơ chế thu hút nhân tài AI còn thiếu sức hấp dẫn, khiến sinh viên giỏi chưa mặn mà theo đuổi lĩnh vực này.

Để khắc phục hạn chế kể trên, chuẩn đầu ra cần được cập nhật gắn với kỹ năng thực hành và nhu cầu doanh nghiệp, đồng thời phải đầu tư hạ tầng AI, mở dữ liệu công phục vụ học tập – nghiên cứu. Đặc biệt, cần thúc đẩy hợp tác “ba nhà”: Nhà nước – Nhà trường – Doanh nghiệp, nhằm đảm bảo tính ứng dụng và bền vững trong đào tạo.

“Người học phải được thực hành qua dự án, làm việc trong phòng lab AI, xử lý dữ liệu thật, và tiếp cận mentor (người cố vấn - PV) từ doanh nghiệp. Chỉ khi đó, năng lực AI mới trở thành năng lực thực thụ, chứ không dừng ở khái niệm lý thuyết”, ông khẳng định.

Hình thành hệ sinh thái nhân lực AI

Theo ông Trần Văn Tùng, để tạo nền tảng vững chắc, Việt Nam cần triển khai đồng bộ 4 nhóm giải pháp:

Đổi mới giáo dục

, tích hợp tư duy tính toán, khoa học dữ liệu và đạo đức AI vào chương trình từ phổ thông đến đại học.

Gắn kết thực tiễn

, xây dựng mô hình “học đi đôi với hành”, hợp tác cùng doanh nghiệp để người học được cọ xát.

Phát triển hạ tầng và dữ liệu

, đầu tư trung tâm tính toán hiệu năng cao, kho dữ liệu tiếng Việt mở cho cộng đồng nghiên cứu.

Xây dựng hệ sinh thái nhân lực

, hình thành mạng lưới chuyên gia, quỹ học bổng, chương trình thực tập quốc tế để thu hút và giữ chân nhân tài.

Ông cũng cảnh báo nguy cơ thế hệ trẻ trở thành “người sử dụng thụ động” nếu chỉ dừng lại ở việc khai thác công cụ nước ngoài mà không làm chủ công nghệ.

“Để thay đổi, chúng ta phải đầu tư phát triển mô hình AI nội địa, khuyến khích các doanh nghiệp – viện nghiên cứu – trường đại học cùng sáng tạo sản phẩm mang dấu ấn Việt Nam, đồng thời thúc đẩy các dự án mã nguồn mở và vườn ươm khởi nghiệp AI".

Trước thềm hội thảo “Nâng cao năng lực trí tuệ nhân tạo cho người học” diễn ra vào ngày 28.10, ông Trần Văn Tùng thể hiện quan điểm: “Đây không chỉ là vấn đề của giáo dục, mà là một chiến lược quốc gia về nhân lực cho tương lai. Phát triển năng lực AI cho người học hôm nay chính là đầu tư cho năng lực cạnh tranh của đất nước ngày mai".

Ông kỳ vọng, từ các hội thảo khoa học như lần này, sẽ có thêm các kiến nghị, mô hình, chính sách cụ thể để hình thành khung năng lực AI quốc gia, hướng tới một xã hội học tập, sáng tạo và làm chủ công nghệ.

Trang Trần