Không phải ai trong hộ gia đình cũng bị kê biên tài sản để cưỡng chế xử phạt

Hai điều kiện để kê biên tài sản thành viên hộ kinh doanh

Nghị định 296/2025 quy định về cưỡng chế thi hành quyết định xử phạt vi phạm hành chính, có hiệu lực từ ngày 1/1/2026 và thay thế Nghị định 166/2013, trong đó có quy định về nguồn tiền khấu trừ và tài sản kê biên đối với tổ chức, hộ kinh doanh, hộ gia đình, tổ hợp tác, cộng đồng dân cư bị áp dụng biện pháp cưỡng chế.

Đối với hộ kinh doanh, hộ gia đình, tổ hợp tác thì khấu trừ tiền, kê biên tài sản, trả chi phí cho hoạt động cưỡng chế từ tiền, tài sản chung của hộ kinh doanh, hộ gia đình, tổ hợp tác.

Trường hợp tài sản chung không đủ để thi hành quyết định cưỡng chế thì khấu trừ tiền, kê biên tài sản của các thành viên trong hộ kinh doanh, hộ gia đình, tổ hợp tác, trừ trường hợp hợp đồng hợp tác hoặc pháp luật có liên quan quy định khác.

Vậy hiểu sao cho đúng quy định này?

Chia sẻ với PV VietNamNet, Luật sư Trương Thanh Đức, Giám đốc Công ty Luật ANVI, hai điều kiện cần và đủ để thực hiện việc khấu trừ tiền, kê biên tài sản của các thành viên trong hộ kinh doanh, hộ gia đình và tổ hợp tác.

Thứ nhất, chỉ những người là thành viên của hộ kinh doanh, hộ gia đình hoặc tổ hợp tác theo quy định của pháp luật mới thuộc diện chịu sự ràng buộc về trách nhiệm. Việc áp dụng biện pháp khấu trừ tiền, kê biên tài sản không căn cứ vào khái niệm thành viên hộ gia đình theo nghĩa chung, như đăng ký hộ khẩu điện tử, mà chỉ áp dụng đối với các trường hợp pháp luật xác định rõ hộ gia đình là chủ thể của quan hệ pháp luật cụ thể.

Tuy nhiên, trên thực tế hiện nay, hộ gia đình hầu như không còn là chủ thể của phần lớn quan hệ pháp luật liên quan đến tiền bạc.

Chuyên gia cho hay, đối với các thành viên trong gia đình không tham gia hoạt động kinh doanh thì không có căn cứ để khấu trừ tiền của họ. Ảnh: Nam Khánh

Cụ thể, theo các luật hiện hành, từ năm 2017, hộ gia đình đã không còn là chủ thể pháp lý trong giao dịch dân sự và hợp đồng theo quy định tại Điều 101 Bộ luật Dân sự năm 2015. Từ tháng 8/2024, hộ gia đình cũng không còn là chủ thể sử dụng đất theo quy định tại khoản 25 Điều 3 Luật Đất đai năm 2024.

Đến nay, chỉ còn quy định về “quyền, nghĩa vụ của chủ hộ và thành viên hộ gia đình về cư trú” tại Điều 10 Luật Cư trú năm 2020. Đặc biệt, trong trường hợp hộ gia đình hoặc hộ kinh doanh chỉ có một người thì không phát sinh trách nhiệm của các thành viên khác.

Thứ hai, thành viên của hộ gia đình, hộ kinh doanh, tổ hợp tác chỉ phải chịu trách nhiệm liên đới trong các quan hệ liên quan đến tiền bạc nếu cùng ký kết hoặc ủy quyền cho người khác ký kết các giao dịch, hợp đồng, thỏa thuận, cam kết.

Khác với trước đây, chỉ cần chủ hộ kinh doanh, chủ hộ gia đình hoặc tổ trưởng tổ hợp tác ký kết thì các thành viên còn lại mặc nhiên phải chịu trách nhiệm, từ năm 2017 trở đi, để giao dịch có giá trị pháp lý, phải có sự ký kết của tất cả thành viên. Người không đồng ý ký kết sẽ không phải chịu trách nhiệm đối với nghĩa vụ của hộ hoặc tổ hợp tác.

Trường hợp chỉ có chủ hộ hoặc tổ trưởng tổ hợp tác ký kết thì giao dịch không có hiệu lực, các thành viên còn lại không phải chịu trách nhiệm. Vì vậy, không thể kê biên hay khấu trừ phần tài sản chung và càng không có căn cứ xử lý đối với phần tài sản riêng của những người không tham gia giao dịch.

“Trường hợp các thành viên đã ký vào văn bản hoặc ủy quyền thì đương nhiên phải chịu trách nhiệm, dám làm thì dám chịu. Ngược lại, nếu không trực tiếp ký kết hoặc không ủy quyền cho người khác ký thì không có căn cứ pháp luật để khấu trừ, kê biên tài sản. Nghĩa vụ thuế cũng phải được phân định rõ phạm vi nghĩa vụ của từng thành viên và được xem xét trên cơ sở nguyên lý này”, Luật sư Trương Thanh Đức nhấn mạnh.

Không có căn cứ khấu trừ tiền với thành viên gia đình không kinh doanh

Trong khi đó, ông Nguyễn Ngọc Tịnh, Phó Chủ tịch Hội Tư vấn và Đại lý thuế TPHCM, cho biết, hộ kinh doanh hiện nay có thể do một cá nhân hoặc nhiều thành viên trong gia đình cùng đăng ký thành lập.

Theo ông Tịnh, về bản chất quản lý từ trước đến nay, hộ kinh doanh chịu trách nhiệm như thế nào vẫn còn nhiều điểm chưa rõ ràng do phần lớn không có hệ thống sổ sách kế toán đầy đủ, cũng không bắt buộc phải có tài khoản ngân hàng riêng phục vụ hoạt động kinh doanh.

Thực tế này dẫn đến khó khăn trong việc phân biệt giữa tài khoản của hộ kinh doanh với tài khoản cá nhân, cũng như giữa tài khoản của các thành viên trong gia đình. Đối với những người không đứng tên trên giấy phép đăng ký và không tham gia hoạt động kinh doanh, họ không phải là chủ thể chịu sự điều tiết trực tiếp của các quy định liên quan đến hộ kinh doanh.

Trường hợp nhiều thành viên trong gia đình cùng tham gia đăng ký hộ kinh doanh, pháp luật yêu cầu phải ủy quyền cho một người đứng tên làm chủ hộ. Tuy nhiên, vấn đề đặt ra là cơ chế hiện hành chưa làm rõ sự khác biệt giữa thành viên được ủy quyền và nghĩa vụ cụ thể của từng thành viên trong hộ.

Ông Tịnh nêu ví dụ, nếu có 4 thành viên trong gia đình cùng tham gia trên giấy phép đăng ký hộ kinh doanh thì về nguyên tắc, các thành viên này đều có nghĩa vụ liên quan đến hộ kinh doanh nếu phát sinh rủi ro hoặc trách nhiệm bồi thường. Khi đó, cần phải xác định rõ tài sản, cũng như tỷ lệ quyền lợi thụ hưởng và nghĩa vụ của từng người thì mới có căn cứ áp dụng chế tài tương ứng.

Việc xác định giá trị góp vốn của các thành viên không thể căn cứ trên giấy phép kinh doanh, mà cần dựa trên giá trị thực góp mới biết được quyền và nghĩa vụ của các thành viên trong hộ. Tỷ lệ góp vốn cũng chính là căn cứ xác định quyền lợi hưởng và nghĩa vụ phải chịu. Do vậy, khi tổ chức thi hành án hoặc cưỡng chế, việc xác định khấu trừ tiền của ai là vấn đề không đơn giản.

Theo ông Tịnh, trình tự xử lý trong trường hợp cưỡng chế có thể được thực hiện theo các bước. Thứ nhất, nếu hộ kinh doanh có mở tài khoản kinh doanh riêng thì thực hiện phong tỏa tài khoản của hộ. Thứ hai, nếu hộ kinh doanh hình thành tài sản chung từ hoạt động kinh doanh thì tiến hành thanh lý tài sản này để thực hiện nghĩa vụ hành chính. Thứ ba, trường hợp cần thiết, có thể phong tỏa tài khoản cá nhân của chủ hộ hoặc các thành viên trong hộ. Riêng các thành viên trong gia đình không tham gia hoạt động kinh doanh thì không có căn cứ để khấu trừ tiền của họ.

Ông Tịnh cho rằng, quy định mới về cưỡng chế thi hành quyết định xử phạt vi phạm hành chính đối với hộ kinh doanh có thể mang tính răn đe, tuy nhiên việc thực thi trên thực tế sẽ gặp nhiều khó khăn.

Đó là do hộ kinh doanh không bắt buộc phải mở tài khoản ngân hàng riêng như doanh nghiệp. Trước đây, cơ chế quản lý không yêu cầu hộ kinh doanh phải có tài khoản riêng, nhiều hộ vẫn thu tiền mặt hoặc sử dụng tài khoản cá nhân. Điều này khiến việc xác định và phong tỏa tài khoản phục vụ cưỡng chế trở nên rất phức tạp.

Nguyễn Lê