Không thể 'sống chung' mãi với ngập

Triều cường gây ngập nặng tuyến đường Đào Sư Tích, xã Nhà Bè, làm đảo lộn cuộc sống của người dân. (Ảnh THẾ ANH)

Số liệu của cơ quan khí tượng thủy văn trong một tháng qua cho thấy, mực nước triều tại một số khu vực có thể lên đến hơn 4m. Đặc biệt trong đợt triều đầu tháng 11 có điểm đo dự báo vượt 4,25m. Những con số này không chỉ là dữ liệu kỹ thuật, mà đã và đang là thực tế tác động trực tiếp, sâu rộng đến đời sống người dân.

Đợt triều cường cuối tháng 10 vừa qua cho thấy mức độ ảnh hưởng nặng nề của ngập úng. Nhiều phường, xã như Bình Quới, Phú An, Bình Hòa, An Phú Đông, Bình Mỹ, Đông Thạnh… chìm sâu trong nước. Đáng lo ngại, tại các khu vực trũng thấp như phường Bình Quới, Bến Cát, lực lượng chức năng đã phải tổ chức di dời khẩn cấp hàng trăm hộ dân để bảo đảm an toàn. Việc “tự thích ứng” mà các hộ dân áp dụng, như: đắp bao cát, dựng ván chắn, nâng nền nhà… chỉ là giải pháp tình thế, càng cho thấy sự bị động và bế tắc khi ngập úng vẫn lặp đi lặp lại mỗi mùa mưa, mỗi đợt triều dâng.

Tình trạng này không chỉ xuất phát từ yếu tố triều cường hay mưa lớn bất thường. Những nghiên cứu khoa học gần đây của Trường đại học Tài nguyên và Môi trường Thành phố Hồ Chí Minh chỉ ra rằng, Thành phố đang đối diện nguy cơ sụt lún đất với tốc độ đáng báo động. Mỗi năm nước biển dâng khoảng 1 cm, trong khi nền đất tại nhiều khu vực của thành phố đang lún trung bình từ 2-5 cm. Những khu vực phát triển đô thị mạnh, có nhiều công trình cao tầng, mức lún lên đến 7-8 cm/ năm. Có nghĩa là chỉ trong một thập kỷ, nhiều khu vực có thể thấp đi đến nửa mét so với hiện trạng.

Sự cộng hưởng giữa biến đổi khí hậu và sụt lún nền đất tạo nên thách thức kép, đẩy Thành phố vào nguy cơ “chìm dần”. Các phường, xã dọc sông Sài Gòn tại khu Tân Cảng, Thảo Điền được xác định có tốc độ lún nhanh. Nguyên nhân là do: Nền đất yếu, tốc độ đô thị hóa quá nhanh, xây dựng công trình lớn, khai thác nước ngầm kéo dài. Trong đó, việc khai thác nước ngầm quy mô lớn trong thời gian dài đã và đang làm rỗng tầng địa chất, khiến mặt đất sụt lún nhanh hơn. Rõ ràng, ngập úng tại Thành phố Hồ Chí Minh không còn là vấn đề đơn lẻ, càng không thể tiếp tục xử lý bằng những biện pháp ngắn hạn.

Câu hỏi đặt ra là: Thành phố cần làm gì khi bài toán chống ngập đang trở thành thách thức chiến lược liên quan đến an ninh môi trường, phát triển bền vững và chất lượng sống của hàng triệu cư dân? Trước hết, cần sớm tháo gỡ các vướng mắc để hoàn thành và vận hành các dự án chống ngập trọng điểm, đặc biệt là công trình ngăn triều gần 10.000 tỷ đồng đã hoàn thành hơn 90% nhưng vẫn chưa đưa vào khai thác.

Đây là dự án có khả năng kiểm soát ngập do triều cho khu vực trung tâm và phía nam Thành phố. Việc chậm trễ khiến người dân tiếp tục chịu thiệt hại, làm giảm hiệu quả đầu tư công và kéo dài tình trạng bất ổn môi trường đô thị. Song song đó, Thành phố cần triển khai các giải pháp dài hạn theo hướng quản lý tổng hợp tài nguyên nước và quy hoạch đô thị thích ứng biến đổi khí hậu. Bao gồm: xây dựng hệ thống đê bao và kè ven sông quy mô đủ lớn; đầu tư các cống ngăn triều và trạm bơm công suất cao; nạo vét hệ thống cống rãnh; khơi thông dòng chảy kênh rạch; phát triển mạng lưới hồ điều tiết để giảm áp lực nước mặt khi mưa lớn.

Đây là những giải pháp không mới, nhưng điều quan trọng là phải được triển khai đồng bộ, có lộ trình, có ưu tiên và có giám sát hiệu quả. Đối với sụt lún, giải pháp căn cơ là giảm dần và tiến tới chấm dứt khai thác nước ngầm, đồng thời đẩy nhanh việc cung cấp nước sạch từ hệ thống cấp nước tập trung. Thành phố cần xây dựng hệ thống quan trắc sụt lún liên tục, sử dụng công nghệ địa không gian và ảnh vệ tinh để dự báo xu hướng lún theo từng khu vực, qua đó phục vụ điều chỉnh quy hoạch và kế hoạch phát triển đô thị.

Tình trạng ngập úng và sụt lún không chỉ là vấn đề kỹ thuật, mà là bài toán quản trị đô thị. Thành phố Hồ Chí Minh, trung tâm kinh tế, văn hóa, khoa học lớn của cả nước cần chuyển từ tư duy “đối phó” sang tư duy “thích ứng thông minh” với biến đổi khí hậu. Khi đó, phát triển bền vững và an toàn cho người dân mới thật sự được bảo đảm.

QUÝ HIỀN