Khúc ca ngây thơ và từng trải: Việt hóa kiệt tác thơ William Blake

Khúc ca thơ ngây và từng trải (Songs of Innocence and of Experience) là tác phẩm tiêu biểu của thiên tài văn học nước Anh cuối thế kỷ 18: William Blake (1757-1827). Lần đầu tiên bạn đọc Việt Nam được thưởng thức bản Việt ngữ do Nguyễn Tuấn Bình dịch.

Tập sách tiếng Việt được tuyển chọn và giới thiệu cụm tác phẩm tiêu biểu song ngữ, giữ nguyên thứ tự gốc và bổ sung lời bình phân tích với kỳ vọng có thể làm cầu nối truyền tải “phong cách “sách thơ minh họa” (illuminated book) không lẫn vào đâu được của William Blake”, theo lời dịch giả Tuấn Bình.

Bậc thi nhân đột phá

William Blake có quá trình sáng tạo nghệ thuật độc đáo trong lịch sử nghệ thuật phương Tây. Lúc sinh thời, ông không được giới tinh hoa nghệ thuật đương thời thừa nhận và đi trên dây xiếc hai lằn ranh đánh giá giữa một thiên tài và… “gã mất trí bất hạnh”.

Từ năm 1863, Blake mới bắt đầu được coi là một vĩ nhân quan trọng đối với nền thi ca và nghệ thuật Anh. Ngày nay, ông được người đời công nhận là nhà thơ vĩ đại với những đột phá tiên phong, cá tính sáng tạo trong văn chương, hội họa và hoạt động in ấn.

Sách do Nhà xuất bản Văn học và Book Hunter ấn hành tháng 6-2025.

Độc giả Việt Nam từng biết đến tác phẩm Cái vô hạn trong lòng bàn tay - Từ Bigbang đến giác ngộ của giáo sư Matthieu Ricard và Trịnh Xuân Thuận. Ý niệm “cái vô hạn trong lòng bàn tay” là dẫn từ câu thơ William Blake. Giáo sư Trịnh Xuân Thuận đánh giá: “Wiliam Blake là nhà thơ nhưng ông có trực giác và sự tưởng tượng phong phú, sự am hiểu triết học và quy luật của sự tồn tại. Chính vì thế, dù chẳng cần phải là nhà thiên văn học, ông vẫn có thể diễn tả một cách hoàn hảo tính tổng thể của vũ trụ trong một hạt cát”.

Tự nhận mình là “gã thợ gieo vần”, dịch giả Nguyễn Tuấn Bình nói: “Tôi đã gắng hết sức dịch thơ William Blake dù tất nhiên chẳng thể truyền tải lời thơ kinh điển của tác giả sang một ngôn ngữ khác mà không làm rơi rớt tư tưởng và tính nhạc trong đó. Xin bạn đọc lượng thứ”.

Trẻ thơ ngây, già chiêm nghiệm

Dấu ấn riêng của William Blake đó là bản giao hòa giữa thi ca và hội họa mà lúc sinh thời, ông đã miệt mài khắc chạm nổi từng vần thơ và nét vẽ lên mặt kim loại hay giấy. Những trang sách của Blake giữ nguyên thể độc bản giữa chữ và tranh như thế, mang đến cho người thưởng thức một trải nghiệm “tác phẩm nghệ thuật” đích thực. Chính thi nhân đa tài (họa sĩ, nghệ sĩ chạm khắc, thiết kế, in ấn, xuất bản) này cho hay ông thường “viết và vẽ đồng thời điểm để trí tưởng tượng không gián đoạn”.

Những vần thơ, nét vẽ của William Blake thấm đẫm sự ngây thơ, hân hoan của trẻ thơ lẫn niềm vui nỗi buồn của kiếp nhân sinh từng đi qua nhiều trải nghiệm. Ông mang đến những “khúc ca ngây thơ” lẫn sự chiêm nghiệm siêu hình. Ông có vẻ ngậm ngùi trước sự hữu hạn của đời người lẫn thảng hoặc trước sự vô hạn của vũ trụ.

Tư tưởng chủ đạo trong thi ca William Blake là hành trình đối thoại nội tâm, lại có tính tưởng tượng, lời tiên tri phát triển qua nhiều giai đoạn nên hàm chứa nhiều biểu tượng phức tạp và đa nghĩa. Song sự tương phản sắc nét trên trong thơ William Blake không quá khó hiểu. Bởi người đọc cảm nhận rõ được “chính mình trong thơ” của ông.

Đó phải chăng là hai trạng thái đối lập trong mỗi chúng ta: một tinh khiết, mộng mơ, lãng mạn được gieo từ thuở ấu thơ và một ý thức đủ đầy về thực tại khắc nghiệt của cuộc sống. Dẫu cô độc hay rực rỡ, con người có thể tìm đến đức tin thánh thiện, tình yêu thương và sự gắn kết với thiên nhiên làm nơi nương tựa cho những khát khao:

“Hỡi ôi Kiếp Người là như thế;

Hạnh Phúc, Khổ Đau dệt lối về;

Rồi khi thấu hiểu đời dâu bể

Bình yên lặng ngắm cõi Trần Mê...".

Cẩm Điệp