Khung pháp lý mới cho cây trồng chỉnh sửa gen tại châu Âu

Khung pháp lý mới sẽ hỗ trợ doanh nghiệp giống, giảm đáng kể gánh nặng thủ tục hành chính, nhưng vẫn duy trì các tiêu chuẩn an toàn cao của EU

Thông cáo phát hành ngày 4/12/2025 của Ủy ban châu Âu (EC) nhấn mạnh, đây là bước tiến mang tính bước ngoặt, mở đường cho đổi mới sáng tạo trong ngành chọn tạo giống, đồng thời góp phần tăng năng lực cạnh tranh và thúc đẩy nông nghiệp bền vững tại châu lục.

Hai lộ trình pháp lý cho cây trồng NGT

EC cho biết thỏa thuận đạt được giữa Nghị viện châu Âu và Hội đồng EU sẽ tạo điều kiện để các giống cây trồng có khả năng chống chịu tốt hơn trước biến đổi khí hậu, giúp nông dân tiếp cận nhanh hơn các tiến bộ giống mới, đồng thời giảm nhu cầu sử dụng phân bón và thuốc bảo vệ thực vật.

Bên cạnh đó, khung pháp lý mới sẽ hỗ trợ doanh nghiệp giống, giảm đáng kể gánh nặng thủ tục hành chính, nhưng vẫn duy trì các tiêu chuẩn an toàn cao của EU đối với cây trồng và sản phẩm có nguồn gốc từ NGT.

Ủy viên phụ trách Y tế và Phúc lợi động vật của EC, ông Olivér Várhelyi, khẳng định thỏa thuận là “dấu mốc quan trọng trong việc ứng dụng đổi mới vào nông nghiệp”, giúp ngành giống và thực phẩm châu Âu cạnh tranh tốt hơn toàn cầu, đồng thời hỗ trợ EU ứng phó hiệu quả trước các thách thức ngày càng gia tăng như sâu bệnh và dịch hại mới.

Khung pháp lý mới phân loại cây trồng NGT thành hai nhóm:

NGT nhóm 1: gồm các giống được đánh giá tương đương với giống tự nhiên hoặc giống tạo ra qua phương pháp lai tạo truyền thống. Các giống này được áp dụng quy trình pháp lý đơn giản, miễn trừ khỏi các quy định dành cho sinh vật biến đổi gen (BĐG).

NGT nhóm 2: gồm các giống không đáp ứng tiêu chí nhóm 1 và tiếp tục tuân thủ quy trình quản lý như cây trồng BĐG - bao gồm đánh giá rủi ro, cấp phép trước thương mại hóa, truy xuất nguồn gốc và ghi nhãn bắt buộc.

Như vậy, những giống cây trồng chỉnh sửa gen có đột biến nhỏ, định hướng hoặc chèn vật chất di truyền từ cùng loài/sinh vật có khả năng lai chéo (cisgenesis, intragenesis) sẽ được quản lý tương tự giống truyền thống và không theo quy trình BĐG.

Tăng cường minh bạch về sở hữu trí tuệ

Song song với quy định về kỹ thuật, EU cũng siết chặt minh bạch đối với bằng sáng chế liên quan đến giống cây trồng NGT.

Doanh nghiệp khi đăng ký cây trồng hoặc sản phẩm NGT nhóm 1 phải cung cấp đầy đủ thông tin về các bằng sáng chế hiện có hoặc đang xem xét. Dữ liệu này sẽ được công khai trong một cơ sở dữ liệu chung của EU. Các đơn vị cũng có thể tự nguyện công bố điều kiện cấp phép khai thác giống để đảm bảo tính công bằng.

Hội đồng và Nghị viện EU cũng thống nhất thành lập nhóm chuyên gia liên quan đến bằng sáng chế, với đại diện từ các quốc gia thành viên, Văn phòng Sáng chế châu Âu và Văn phòng Bảo hộ giống cây trồng cộng đồng.

Trong vòng một năm sau khi quy định có hiệu lực, EC sẽ đánh giá tác động của hệ thống bằng sáng chế đối với khả năng đổi mới, tiếp cận hạt giống của nông dân và sức cạnh tranh của ngành giống, từ đó đề xuất điều chỉnh nếu cần thiết.

Quy định mới sẽ được Hội đồng EU và Nghị viện châu Âu chính thức thông qua trước khi trở thành luật. Văn bản dự kiến công bố trong Công báo EU năm 2026 và có hiệu lực sau đó hai năm.

Quá trình triển khai sẽ đi kèm một chương trình giám sát chặt chẽ nhằm đánh giá tác động kinh tế, môi trường và xã hội của các giống cây trồng NGT, đặc biệt trong bảo đảm an toàn và thúc đẩy phát triển bền vững.

Thỏa thuận này được kỳ vọng tạo bước chuyển lớn trong chính sách nông nghiệp châu Âu, mở rộng cơ hội đổi mới cho các nhà chọn tạo giống và hỗ trợ nông dân trước những thách thức ngày càng lớn của biến đổi khí hậu.

Đỗ Hương