Khuyến nghị tích hợp công cụ truy xuất nguồn gốc trên thương mại điện tử

Trong bối cảnh người tiêu dùng ngày càng quan tâm tới sức khỏe và môi trường, xu hướng tiêu dùng xanh, tiêu dùng an toàn đang dần định hình lại thị trường nội địa. Tuy nhiên, việc quản lý chất lượng, nhận diện sản phẩm tiêu dùng xanh, an toàn, minh bạch về nguồn gốc vẫn còn là thách thức lớn đối với cả cơ quan quản lý và người tiêu dùng.

Để làm rõ những khó khăn, vướng mắc và những giải pháp để thúc đẩy tiêu dùng xanh, tiêu dùng an toàn, phóng viên Báo Công Thương đã có cuộc trao đổi với ông Bùi Nguyễn Anh Tuấn, Phó Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương).

Nghiên cứu, xây dựng các quy định chi tiết hơn về sản phẩm xanh

Tiêu dùng xanh, tiêu dùng an toàn đang dần trở thành những xu hướng dẫn dắt thị trường hiện tại. Tuy nhiên, người tiêu dùng vẫn đang gặp những khó khăn nhất định trong việc nhận diện, lựa chọn các sản phẩm. Từ góc độ cơ quan quản lý nhà nước, ông đánh giá như thế nào về vấn đề này?

Ông Bùi Nguyễn Anh Tuấn: Thời gian qua, thông qua công tác quản lý, chúng tôi cũng nhận được nhiều câu hỏi liên quan tới những băn khoăn của người tiêu dùng về tiêu dùng xanh, tiêu dùng an toàn. Cụ thể như việc người tiêu dùng thắc mắc về việc như thế nào được gọi là sản phẩm xanh? Tiêu chí nhận diện sản phẩm xanh là gì? Việc truy xuất nguồn gốc, ghi nhãn sản phẩm xanh sẽ được thực hiện ra sao? Người dùng có thể căn cứ vào đâu để nhận diện, lựa chọn các sản phẩm xanh, an toàn cho sức khỏe?

Dư luận cũng quan tâm tới việc phân biệt giữa các sản phẩm được ghi nhãn với cụm từ "sản xuất tại Việt Nam", "đóng gói tại Việt Nam", và "có thành phần nhập khẩu".

Riêng đối với vấn đề ghi nhãn cho sản phẩm, hàng hóa, pháp luật hiện hành đã có quy định rất rõ ràng, đặc biệt là tại Nghị định 43/2017/NĐ-CP về nhãn hàng hóa và các văn bản hướng dẫn của Bộ Khoa học và Công nghệ.

Bên cạnh đó, hiện có nhiều doanh nghiệp đã áp dụng hệ thống truy xuất nguồn gốc với mã định danh sản phẩm, giúp minh bạch thông tin và tạo niềm tin cho người tiêu dùng. Từ năm 2023 đến nay, đã có hơn 3.000 sản phẩm nông sản được xác thực nguồn gốc qua các hệ thống như vậy. Đây là công cụ hữu hiệu không chỉ để tuân thủ pháp luật, mà còn giúp doanh nghiệp tiếp thị sản phẩm minh bạch và hiệu quả hơn.

Còn về lâu dài, cơ quan quản lý nhà nước có thể sẽ nghiên cứu, xây dựng các quy định chi tiết hơn về các sản phẩm xanh để thuận tiện cho công tác quản lý nhà nước, cũng như phục vụ nhu cầu tìm hiểu thông tin, lựa chọn sản phẩm, hàng hóa từ phía người tiêu dùng.

Ông Bùi Nguyễn Anh Tuấn, Phó Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương). Ảnh: Nam Nguyễn

Thưa ông, hiện nay, hệ thống các quy định pháp luật để bảo vệ người tiêu dùng trước vấn nạn hàng giả, hàng nhái, hàng không rõ nguồn gốc xuất xứ ra sao?

Ông Bùi Nguyễn Anh Tuấn: Trước hết, chúng tôi đánh giá, thời gian qua đã ghi nhận sự tham gia tích cực của các cơ quan quản lý nhà nước từ Trung ương đến địa phương, cũng như các lực lượng thực thi pháp luật trong việc đấu tranh ngăn chặn hàng giả, hàng kém chất lượng để bảo vệ người tiêu dùng.

Một điều đáng mừng nữa là vừa qua, Quốc hội đã chính thức thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tổ chức Viện Kiểm sát nhân dân. Luật có hiệu lực thi hành kể từ ngày 01/7/2025.

Trong Luật có quy định về việc Viện Kiểm sát nhân dân được trao quyền khởi kiện dân sự nhằm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Tôi cho rằng, đây là một bước tiến rất quan trọng và nếu được tuyên truyền, phổ biến tốt thì đây sẽ là một kênh mới, rất hữu hiệu để người tiêu dùng có thể được bảo vệ thông qua các vụ kiện dân sự.

Về vấn đề cơ chế truy xuất nguồn gốc, đảm bảo chất lượng và hỗ trợ phân phối sản phẩm theo xu hướng xanh và bền vững, trong kỳ họp này, Quốc hội đã thông qua Luật Tiêu chuẩn và Quy chuẩn kỹ thuật sửa đổi và Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa sửa đổi. Đây là nền tảng để tổ chức triển khai hệ thống các tiêu chuẩn phục vụ cho công tác truy xuất nguồn gốc, đặc biệt với nhóm sản phẩm liên quan đến an toàn thực phẩm và sức khỏe người dân.

Là cơ quan đầu mối về quản lý thị trường trong nước, trong thời gian qua, Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước đã có những hoạt động nào nhằm thúc đẩy phát triển hệ sinh thái tiêu dùng xanh, tiêu dùng an toàn?

Ông Bùi Nguyễn Anh Tuấn: Trước tiên, chúng ta cần nhìn nhận rằng hiện nay đang là giai đoạn cao điểm trong công tác kiểm tra, kiểm soát, xử lý vi phạm, đặc biệt là các hành vi buôn bán hàng giả, hàng không rõ nguồn gốc, xuất xứ. Trong đợt cao điểm vừa qua, Cục Quản lý Thị trường trong nước đã phối hợp với Cục C03 của Bộ Công an triển khai các đợt kiểm tra quy mô lớn.

Riêng lực lượng quản lý thị trường đã tiến hành kiểm tra trên 4.000 vụ việc, trong đó phát hiện hơn 3.000 trường hợp vi phạm, chuyển cơ quan điều tra xử lý hàng chục vụ nghiêm trọng. Các vi phạm chủ yếu tập trung vào an toàn thực phẩm và chất lượng hàng hóa, nhất là nhóm hàng thực phẩm chức năng, thuốc, sữa, vốn có ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe người tiêu dùng.

Thời gian tới, chúng tôi cùng với các cơ quan liên quan sẽ phối hợp trong việc siết chặt công tác kiểm tra, giám sát chất lượng hàng hóa lưu thông trên thị trường bởi điều này tác động trực tiếp đến quyền lợi và niềm tin của người tiêu dùng.

Đối với việc ứng dụng công nghệ trong truy xuất nguồn gốc hàng hóa, mới đây, Thứ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Sinh Nhật Tân đã ký phê duyệt đề án mới, nhằm tăng cường ứng dụng công nghệ hiện đại trong công tác truy xuất nguồn gốc.

Đây là đề án quy mô lớn của Bộ Công Thương, do Cục Quản lý và Phát triển kinh tế trong nước chủ trì, phối hợp với các đơn vị liên quan nghiên cứu các giải pháp công nghệ cao, kỹ thuật số, để từng bước triển khai hệ thống truy xuất nguồn gốc đồng bộ và hiệu quả.

Cục Phát triển thị trường trong nước cũng đang nghiên cứu giải pháp ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) để nâng cao hiệu quả chính sách truy xuất nguồn gốc trong thời gian tới.

Bên cạnh đó, Cục đang phối hợp xây dựng cơ chế chính sách hỗ trợ tiêu thụ sản phẩm theo hướng "xanh" và bền vững, nghiên cứu áp dụng các tiêu chí phát triển bền vững trong lĩnh vực phân phối, bán lẻ, đặc biệt là đối với nhóm hàng tiêu dùng nhanh. Các tiêu chuẩn mới này sẽ được điều chỉnh để phù hợp với đặc thù của lĩnh vực bán lẻ hiện đại.

Ngoài ra, Cục cũng đang đẩy mạnh các hoạt động kết nối cung cầu, xúc tiến thương mại giữa các địa phương, tạo điều kiện để các sản phẩm trong nước, nhất là nông sản và hàng tiêu dùng đặc thù vùng miền, tham gia hiệu quả vào chuỗi cung ứng hiện đại, góp phần hình thành hệ sinh thái tiêu thụ hàng hóa nội địa theo hướng phát triển nhanh, bền vững, đảm bảo hài hòa lợi ích các bên liên quan.

Tăng cường ứng dụng công nghệ trong truy xuất nguồn gốc

Trong bối cảnh người tiêu dùng ngày càng có yêu cầu cao hơn về thực phẩm sạch, an toàn, Cục có đề xuất gì về việc hoàn thiện cơ chế truy xuất nguồn gốc, giám sát chất lượng và hỗ trợ phân phối hàng hóa theo tiêu chuẩn “xanh, an toàn” tại thị trường trong nước?

Ông Bùi Nguyễn Anh Tuấn: Đầu tiên, chúng tôi đề xuất, trong thời gian tới, cần thiết lập các bộ tiêu chuẩn quốc gia riêng cho từng nhóm ngành hàng, đặc biệt là nhóm hàng thực phẩm, sản phẩm hữu cơ - hiện nay chúng ta vẫn còn gặp rất nhiều câu hỏi như: Thế nào là sản phẩm xanh? Có thực sự xanh không? Sản xuất trong nước hay chỉ đóng gói tại Việt Nam? Những thắc mắc đó sẽ được giải quyết khi có bộ tiêu chuẩn quốc gia rõ ràng và thống nhất.

Như vậy, để triển khai hiệu quả, đòi hỏi phải có sự đồng hành của tất cả các chủ thể, từ cơ quan quản lý nhà nước, hiệp hội, doanh nghiệp, nhà phân phối, hợp tác xã, hộ nông dân, cho đến người tiêu dùng.

Nhóm giải pháp thứ hai là tăng cường ứng dụng công nghệ trong truy xuất nguồn gốc. Đây không chỉ là yêu cầu pháp lý mà còn là xu thế tất yếu, giúp tiết kiệm chi phí, nâng cao tính cạnh tranh và minh bạch hóa thị trường.

Đối với nhóm giải pháp thứ ba, chúng tôi kêu gọi sự hợp tác tích cực từ các kênh phân phối, bao gồm hệ thống bán lẻ hiện đại, các sàn thương mại điện tử và chuỗi cung ứng. Cần thiết phải hình thành cơ chế phối hợp giữa cơ quan quản lý, doanh nghiệp phân phối và nhà cung ứng. Từ đó, thống nhất về tiêu chuẩn thông tin, cam kết chất lượng và truy xuất nguồn gốc.

Đặc biệt, chúng tôi khuyến nghị tích hợp công cụ truy xuất trực tuyến ngay trên các nền tảng thương mại điện tử, nhằm đảm bảo tính minh bạch, dễ tiếp cận và dễ kiểm chứng cho người tiêu dùng.

Cuối cùng, đẩy mạnh tuyên truyền, phổ biến kiến thức và nâng cao nhận thức cho cộng đồng doanh nghiệp để nắm rõ các quy định pháp lý và ứng dụng các công cụ truy xuất, tăng cường hợp tác quốc tế, đào tạo, nâng cao kiến thức về truy xuất nguồn gốc.

Nếu triển khai đồng bộ các giải pháp trên, tôi tin rằng, trong thời gian tới, sẽ có sự chuyển biến rõ nét trong toàn chuỗi cung ứng. Các sản phẩm an toàn, sản phẩm xanh và minh bạch ngày càng chiếm lĩnh thị trường, nhất là trong các lĩnh vực liên quan trực tiếp đến sức khỏe và an toàn của người dân.

Xin cảm ơn ông!

Theo thống kê của Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số, giai đoạn 2021 - 2025, lĩnh vực thương mại điện tử đã ghi nhận tốc độ tăng trưởng trung bình khoảng 20%/năm, riêng năm 2024 đạt 22%, đưa quy mô thị trường lên mức 25 tỷ USD, chiếm khoảng 9% tổng mức bán lẻ hàng hóa và dịch vụ tiêu dùng cả nước.Thành tích này đã đưa Việt Nam vươn lên nhóm quốc gia có tốc độ phát triển thương mại điện tử hàng đầu thế giới. Thương mại điện tử không chỉ tạo ra hàng triệu việc làm mới, mở rộng thị trường tiêu thụ cho doanh nghiệp, mà còn thúc đẩy mạnh mẽ tiêu dùng nội địa và hội nhập quốc tế thông qua xuất nhập khẩu.

Phong Lâm