Kịch bản nào cho tương lai Gaza hậu xung đột?

Gaza bị tàn phá trong chiến tranh. Ảnh: AP

Trong một thông báo bằng video cuối tuần qua, Bộ trưởng Quốc phòng Israel Yoav Gallant cho biết lực lượng quân đội nước này đã thực hiện các cuộc tấn công trên bộ và dưới lòng đất, nơi mà phong trào Hamas xây dựng các đường hầm quân sự. Ông Gallant nêu rõ chiến dịch sẽ tiếp diễn cho tới khi có mệnh lệnh mới.

Hiện Israel đã huy động khoảng 350.000 quân dự bị, trong đó có một lực lượng không nhỏ trong tình trạng sẵn sàng ở biên giới Lebanon. Những người khác chờ đợi ở rìa Gaza, sẵn sàng tham gia một cuộc tấn công trên bộ. Mục tiêu cuối cùng của việc đưa quân vào Gaza là nhằm đánh bật Phong trào Hamas.

Tuy nhiên, có một câu hỏi liên tục được đặt ra. Tương lai của Gaza sẽ được quản lý như thế nào nếu Israel đạt được mục tiêu của mình là đánh bật Hamas, lực lượng đang nắm quyền kiểm soát Gaza, ra khỏi mảnh đất này?

Chắc chắn sẽ không thể sớm có một câu trả lời cho câu hỏi trên. Tuy nhiên, theo ông Milshtein, cựu thành viên cơ quan tình báo quân sự Israel và hiện là nhà nghiên cứu tại Trung tâm Nghiên cứu Trung Đông và Châu Phi Moshe Dayan tại Đại học Tel Aviv, có một điều rõ ràng, không thể để khoảng trống quyền lực ở Gaza sau chiến tranh bởi bất kỳ một khoảng trống quyền lực nào sẽ tạo điều kiện cho các nhóm Hồi giáo cực đoan và vô Chính phủ bén rễ.

Vậy, trật tự sẽ được thiết lập như thế nào ở Dải Gaza sau khi cuộc xung đột này kết thúc? Theo ông Milshtein, có một số kịch bản nhưng chúng đều kèm theo thách thức. Một số chuyên gia khác như Giáo sư Stephan Stetter tại Đại học Lực lượng Vũ trang Liên bang Đức ở Munich, cũng nhận thấy điều tương tự.

Kịch bản 1: Israel nắm quyền kiểm soát Dải Gaza

Cho đến năm 2005, Israel đã kiểm soát về mặt quân sự ở Dải Gaza và có khả năng kịch bản này có thể lặp lại một lần nữa. Nhưng bước đi như vậy có thể kích động các cuộc tấn công quân sự mới. Giáo sư Stetter nhận định với kênh DW của Đức rằng điều này cũng sẽ tác động đến cán cân quyền lực trong khu vực.

Ông nói: “Có những ý kiến ở Israel đang gợi ý rằng nước này nên chiếm đóng Dải Gaza một lần nữa. Và đó sẽ là cái cớ cho bất kỳ lực lượng nào muốn đổ thêm dầu vào chảo lửa Trung Đông và thổi bùng hơn nữa cuộc xung đột Israel-Palestine”.

Hơn nữa, theo luật nhân đạo quốc tế, chính quyền chiếm đóng phải có trách nhiệm đối với người dân nơi họ đang chiếm giữ. Ông Stetter phân tích: “Israel khi đó sẽ phải tự mình đảm nhận nhiệm vụ này. Về mặt tài chính, điều đó sẽ vượt quá khả năng của họ”.

Ngoài ra, nếu các đồng minh phương Tây, bao gồm Mỹ phản đối, Israel sẽ không thể thực hiện ý định chiếm đóng Gaza. Động thái như vậy cũng sẽ tác động tiêu cực đến mối quan hệ của Israel với các quốc gia khác ở Trung Đông, những quốc gia mà Israel đang cố gắng bình thường hóa quan hệ, chẳng hạn như Ảrập Xêút. Ông Stetter nói: “Đó là lý do tại sao tôi nghĩ một kịch bản như vậy khó có thể xảy ra”.

Kịch bản 2: Chính quyền Palestine kiểm soát Gaza

Theo ông Milshtein, một giải pháp thay thế khác là Chính quyền Palestine quay trở lại Gaza và nắm quyền kiểm soát ở đó.

Tuy nhiên, kịch bản này có một điểm yếu. Chính quyền Palestine, do Tổng thống Mahmoud Abbas lãnh đạo và do đảng Fatah thống trị, quản lý các khu vực bán tự trị ở Bờ Tây do Israel chiếm đóng. Nhưng trên thực tế, Chính quyền Palestine chỉ kiểm soát một phần nhỏ Bờ Tây, còn hầu hết khu vực này thực sự nằm dưới sự kiểm soát của Israel.

Điều này khiến Chính quyền Palestine và phong trào Fatah của ông không được lòng người dân địa phương. Trong khi bản thân ông lại bị phương Tây chỉ trích vì đưa ra những tuyên bố chống Do Thái và không tạo đủ khoảng cách với phong trào Hamas, thì người Palestine địa phương lại chỉ trích ông không đủ cứng rắn và quyết đoán đối với thế lực chiếm đóng Israel.

Ông Stetter cho biết, Chính quyền Palestine có thể đóng một vai trò quan trọng trong tương lai của Dải Gaza, nhưng có một yếu tố khác cần xem xét, một yếu tố có thể làm suy yếu thêm tính hợp pháp của nó. Ông giải thích: “Nếu Chính quyền Palestine tiến vào Dải Gaza sau chiến thắng của Israel trước Hamas, thì một số người có thể coi đó là kẻ trục lợi chiến tranh ”.

Kịch bản 3: Chính quyền của dân thường Palestine

Theo ông Milshtein, một viễn cảnh khác là chính quyền dân sự hỗn hợp của người Palestine. Một cơ quan có thẩm quyền như vậy có thể được tạo thành từ các đại diện khác nhau của xã hội Palestine, chẳng hạn như các thị trưởng địa phương. Nó cũng có thể có mối quan hệ chặt chẽ với Chính quyền Palestine. Một mô hình lãnh đạo như vậy có thể được Ai Cập, Saudi Arabia, Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE) và Mỹ ủng hộ.

Kịch bản 4: Vùng đất ủy nhiệm do LHQ tiếp quản

Theo ông Stetter, về mặt lý thuyết, LHQ có thể tiếp quản khu vực xung đột sau khi một bên tham gia bị đánh bại. Ông đề cập đến các ví dụ trước đó như Kosovo và Đông Timor. “Nhưng điều đó không thực tế ở Dải Gaza. Sẽ khó hơn nhiều trong trường hợp này, nếu không muốn nói là không thể vì cuộc xung đột là tâm điểm của dư luận toàn cầu”, ông nhấn mạnh. Ông Stetter nói thêm rằng việc nhận được sự ủy nhiệm của LHQ về vấn đề như vậy cũng sẽ khó khăn.

Kịch bản 5: Gaza do các nước Ảrập quản lý

Ông Stetter gợi mở một kịch bản khác, trong đó, các quốc gia Ảrập cùng với Chính quyền Palestine sẽ quản lý Dải Gaza. Ông nói: “Điều này thực sự có thể có lợi cho một số quốc gia Ảrập, đặc biệt là những nước không chấp nhận Tổ chức Anh em Hồi giáo”. Lực lượng Hamas được coi là chi nhánh của Tổ chức Anh em Hồi giáo mà Ai Cập, Ảrập Xêút và UAE phản đối.

Hiện tại, các quốc gia này tập trung vào tình đoàn kết với người Palestine và những tội ác chiến tranh có thể xảy ra ở Gaza. Người dân ở các quốc gia Ảrập này cũng bày tỏ quan điểm tương tự.

Trên hết, một kịch bản như thế này có nghĩa là người Palestine có thể bị thuyết phục rằng lợi ích của họ sẽ được đại diện chứ không chỉ bị gạt sang một bên. Tuy nhiên, theo ông Stetter, điều đó sẽ đòi hỏi "một số lực lượng đoàn kết tham gia, cũng như sự hợp tác với phương Tây và LHQ".

Bên cạnh hỗ trợ chính trị, cũng cần có hỗ trợ tài chính để bất kỳ mô hình nào như vậy có thể tồn tại về mặt kinh tế. Ông Stetter lập luận rằng một mô hình như vậy không chỉ mang lại cho người Palestine những triển vọng tốt hơn mà còn mang lại an ninh tốt hơn cho Israel.

Thật không may, cuộc xung đột đang diễn ra hiện nay cho thấy, không rõ liệu các quốc gia Ảrập khác, ngay cả những quốc gia có liên hệ ngoại giao với Israel, có sẵn sàng đầu tư vốn chính trị vào một kế hoạch như vậy hay không. Các chuyên gia cho rằng mô hình như vậy chỉ có thể thực hiện được trong trung hạn.

Quỳnh Vũ