Kịch bản sân khấu đề tài đương đại: Lép vế, chỉ chiếm 10% tổng số kịch bản sân khấu

Hội thảo vừa diễn ra sáng ngày 13/10 tại Hà Nội với sự tham dự của các nhà biên kịch, các đạo diễn, diễn viên thuộc Hội Sân khấu Hà Nội.

NSND Thanh Trầm, nguyên Chủ tịch Hội Sân khấu Hà Nội nhận định, sân khấu vẫn "chìm đắm" trong quá khứ dù cuộc sống hiện thực đang thay đổi từng ngày. Dẫu đề tài lịch sử, dã sử, dân gian, huyền thoại… là mảng nội dung quan trọng nhưng cũng không thể bỏ qua nhịp đập đương đại, bởi khán giả vẫn cần đến những vở diễn phản ánh trực tiếp cuộc sống của chính họ trên sân khấu. Bởi vì người xem đang cần nghệ thuật sân khấu đưa ra những thông điệp định hướng và mang đến dự báo từ thực tiễn đời sống; phản ánh chân thực những phát sinh trong xã hội, trong con người để lý giải và góp phần cho cuộc sống tốt đẹp hơn.

Hội thảo có sự góp mặt của các nhà lý luận phê bình sân khấu, các nhà biên kịch, đạo diễn sân khấu Hà Nội.

NSND Thanh Trầm đưa ra con số thống kê cụ thể. Trong năm 2024 đã diễn ra 5 cuộc liên hoan nghệ thuật chuyên nghiệp gồm: Liên hoan các tác phẩm sân khấu toàn quốc dành cho thiếu niên nhi đồng, Liên hoan kịch nói toàn quốc, Liên hoan cải lương toàn quốc, Liên hoan sân khấu Hà Nội mở rộng và Liên hoan sân khấu kịch TP Hồ Chí Minh lần thứ nhất. Theo thống kê, trong 109 vở diễn tham dự 5 cuộc Liên hoan nghệ thuật trên thì chỉ có khoảng hơn 10% số vở diễn đề cập về đời sống xã hội và con người đương đại. Đây là thực tế đáng buồn trong bối cảnh sân khấu đang đứng trước thách thức phát triển, thu hút khán giả và cạnh tranh cùng nhiều loại hình nghệ thuật, giải trí khác.

Cụ thể, Liên hoan sân khấu kịch nói toàn quốc 2024 có sự tham gia tranh tài của 19 đơn vị nghệ thuật kịch nói chuyên nghiệp trong và ngoài công lập, với 23 vở diễn. Thế nhưng, hầu hết kịch bản được viết từ khá lâu, kịch bản của tác giả trẻ càng hiếm. Đặc biệt, ít kịch bản khai thác những vấn đề nóng bỏng của xã hội hôm nay.

Liên hoan Sân khấu Hà Nội mở rộng diễn ra cuối năm 2024, với sự tham gia của 12 vở diễn, đa phần là những tác phẩm khắc họa các nhân vật lịch sử hoặc các câu chuyện dân gian xưa.

NSND Thanh Trầm, nguyên Chủ tịch Hội Sân khấu Hà Nội phát biểu.

Tiến sĩ Cao Ngọc cho rằng, lý do của thực trạng này là bởi vấn đề của ngày hôm nay không dễ nhận ra nếu thiếu đi sự nhanh nhạy, tinh tế của người biên kịch. Nhà viết kịch dễ rơi vào tình trạng bị “tự trói”, tự ràng buộc bởi chính người viết, của người thẩm định. Hơn nữa, các vấn đề, những con người của ngày hôm nay có thể được tôn vinh nhưng dễ bị đánh giá lại theo kiểu sáng đúng chiều sai…

"Có một trong những nguyên nhân mà chúng ta chưa nhắc đến nhiều song lại là xuất phát điểm, nền tảng cho kịch bản hay, là điều kiện tiên quyết cần phải có: phải trên cơ sở một nền văn học phát triển tốt, ổn định với đội ngũ người viết đông đảo. Chỉ trên một nền tảng phát triển tốt, lành mạnh, nhiều tác phẩm, nhiều cơ hội chọn lựa và chính từ sự chọn lọc đó, sẽ xuất hiện các nhà làm nghề, các tác phẩm đỉnh cao. Vả lại, kịch bản chính là một thể loại văn học, thành tựu văn học những năm đổi mới, giai đoạn đầu thế kỉ XXI ở Việt nam là không thể phủ nhận được song nó chưa đủ đà để bật lên tác phẩm đỉnh cao, có được hình tượng nhân vật thời đại của mình. Tựu chung lại, với nền văn học còn nhiều phân vân, nhiều vấn đề cần được giải quyết như hiện nay thì việc thiếu vắng kịch bản hay vẫn là bài toán chưa có lời giải", Tiến sĩ Cao Ngọc nói.

Tác giả Phạm Ngọc Dương bổ sung lý do khiến cho kịch bản sân khấu đương đại còn ít ỏi là bởi tính sáng tạo ở đề tài đương đại cao hơn các mảng đề tài khác. Bởi lẽ đây là sự sáng tạo từ đầu, tức là từ khi bắt đầu hình thành cốt truyện đến nguyên mẫu hình tượng nhân vật trong đời sống. Đa phần các tác giả hiện nay thường chọn ở các mảng đề tài an toàn, vững trãi hơn như, lịch sử, hay các câu chuyện và nguyên mẫu hình tượng đã có sẵn …. Điều này thể hiện rõ thông qua các trại sáng tác và các kỳ hội diễn chuyên nghiệp toàn quốc ở các loại hình sân khấu. Các tác giả ngại va chạm với đề tài đương đại bởi nhiều lý do chứ không riêng gì cái khó khi viết đề tài này.

Tại hội thảo, nhiều ý kiến, tham luận cũng đã đề xuất các giải pháp nhằm đưa sân khấu trở về đúng vai trò là tấm gương phản chiếu xã hội, trong đó nhấn mạnh trách nhiệm dấn thân của người viết kịch, xây dựng cơ chế đặt hàng cho đề tài đương đại, tổ chức các trại sáng tác, tạo diễn đàn phản biện mở, tăng cường sự gắn kết giữa tác giả - nhà hát - khán giả, đồng thời khuyến khích đội ngũ trẻ nhập cuộc.

Tác giả, đạo diễn Trịnh Quang Khanh đề xuất: “Hội Sân khấu Hà Nội nên làm “bà đỡ” để các đơn vị nghệ thuật chuyên nghiệp của Thành phố thực hiện đặt hàng với các tác giả đang sung sức để có những kịch bản đề tài đương đại, tạo nên những vở diễn hay phục vụ nhân dân”.

Nhà báo Thúy Hiền nhấn mạnh thêm: “Khi có đặt hàng rõ ràng, tác giả mới có điều kiện dấn thân, nhà hát mới mạnh dạn dựng". Bởi thế không thể chỉ trông chờ vào nhiệt huyết cá nhân mà cần cơ chế khuyến khích cụ thể, thiết thực.

Một số ý kiến cũng đề nghị tổ chức thường xuyên các chuyến đi thực tế, khảo sát các vùng nông thôn, khu công nghiệp, doanh nghiệp, cơ sở sản xuất để tác giả có thêm chất liệu sáng tác, khắc phục tình trạng “xa rời hiện thực”.

“Khán giả của xã hội đương đại đã quá quen với những cái cũ kỹ, nhàm chán. Họ khao khát một sự đổi thay, những câu chuyện phản ánh chính họ. Nếu sân khấu không bắt kịp, nó sẽ tự đánh mất vai trò của mình”, tác giả Phạm Ngọc Dương bày tỏ.

Thanh Xuân