Kiểm soát tác hại của thuốc lá: Phòng bệnh hơn chữa bệnh

Hiện ngành y tế đang hướng đến việc đổi mới tư duy, tập trung vào phòng bệnh và nâng cao sức khỏe cộng đồng. Việc áp dụng phương án này vào kiểm soát tác hại của thuốc lá được kỳ vọng sẽ giúp giảm đáng kể chi phí điều trị và gánh nặng y tế.

Chú trọng phòng bệnh từ sớm

PGS.TS. Nguyễn Huy Nga, nguyên Cục trưởng Cục Y tế dự phòng (Bộ Y tế), nhấn mạnh, việc ứng dụng y tế dự phòng giúp chủ động ngăn ngừa bệnh từ sớm. Khi kết hợp với lối sống lành mạnh, điều này không chỉ giúp giảm nguy cơ mắc bệnh mà còn hạn chế mức độ nghiêm trọng của bệnh. Bên cạnh đó, chế độ sinh hoạt và dinh dưỡng hợp lý cũng đóng vai trò quan trọng trong việc phòng ngừa các bệnh không lây nhiễm như ung thư, tim mạch, cao huyết áp, phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD)…

PGS.TS Nguyễn Huy Nga, nguyên Cục trưởng Cục Y tế dự phòng (Bộ Y tế).

Về vấn đề phòng chống tác hại thuốc lá, PGS. Nga cho rằng, cần áp dụng các biện pháp chế tài mạnh thay vì cấm hoàn toàn, bởi thuốc lá dù có gây nghiện nhưng không phải là ma túy. Theo đó, việc phòng chống tác hại của sản phẩm này cần hướng đến từng nhóm đối tượng cụ thể. Bên cạnh đó, cần tuyên truyền và định hướng từ gia đình, nhà trường, đặc biệt đối với nhóm trẻ em và thanh thiếu niên.

Ngoài ra, ông cũng nhấn mạnh vào tính thực tiễn, bền vững và lâu dài đối với các chính sách dự phòng, thay vì quá cực đoan. Việc thay đổi hành vi tiêu dùng hay lối sống của người dân cần phải có thời gian để thích nghi.

Theo báo cáo từ tổng đài tư vấn cai thuốc do Quỹ Phòng chống tác hại của thuốc lá phối hợp với Bệnh viện Bạch Mai thực hiện, giai đoạn 2015-2018, chỉ 670 trong tổng 7.087 bệnh nhân cai nghiện thuốc lá thành công, tương đương 9,5%. Với tỷ lệ còn khiêm tốn, việc đẩy mạnh các chính sách y tế dự phòng để giảm thiểu tác hại của thuốc lá là cần thiết.

Từng bước đưa y tế dự phòng vào chính sách phòng chống tác hại thuốc lá

Để giảm thiểu tác hại của thuốc lá và hạn chế tỷ lệ bệnh tật, tử vong do hút thuốc, y tế dự phòng đóng vai trò tiên quyết trong việc xây dựng các biện pháp phòng ngừa.

Tham khảo hướng tiếp cận của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Mỹ (CDC) - cơ quan y tế dự phòng cấp quốc gia và ảnh hưởng trên toàn cầu về y tế dự phòng cho thấy, để giảm thiểu tác hại thuốc lá, các biện pháp được áp dụng như: giáo dục cộng đồng, thúc đẩy các chương trình cai nghiện, hạn chế quảng cáo và cấm bán cho người dưới 18 tuổi.

Với các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới, y tế dự phòng tập trung vào giáo dục và nâng cao nhận thức cộng đồng, cung cấp thông tin khoa học về rủi ro của thuốc lá và tiềm năng của các sản phẩm thay thế ít tác hại hơn. Các biện pháp gồm có tuyên truyền tác hại của hút thuốc, công bố nghiên cứu về các sản phẩm giảm hại như thuốc lá làm nóng hay các sản phẩm không đốt cháy khác. Tuy nhiên, dù có hàm lượng các chất gây hại thấp hơn so thuốc lá truyền thống, nhưng các sản phẩm này vẫn tiềm ẩn nguy cơ sức khỏe, do đó các đối tượng chưa đủ tuổi trưởng thành hoặc người không hút thuốc không nên tiếp cận.

CDC công bố tỷ lệ sử dụng thuốc lá trong giới trẻ năm 2024 đã giảm thấp nhất trong 25 năm qua, nhờ các biện pháp truyền thông, nâng cao nhận thức. Nguồn: CDC.

Ngoài ra, y tế dự phòng còn đóng vai trò then chốt trong xây dựng các chính sách kiểm soát thuốc lá toàn diện, đưa ra mức cảnh báo. Chẳng hạn, trong đợt bùng phát ca tổn thương phổi do thuốc lá điện tử (EVALI) tại Mỹ năm 2019, CDC đã tiến hành các bước điều tra để tìm ra nguyên nhân. Kết quả cho thấy, nguyên nhân chính là tinh dầu lậu chứa THC (chất kích thích thần kinh của cần sa). Sau công bố này, Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) đã siết chặt kiểm định, cấm pha trộn và biến tướng các chất khác vào dung dịch thuốc lá điện tử, đồng thời đẩy mạnh tuyên truyền về rủi ro của hàng lậu và việc tự pha chế tinh dầu. Cuối cùng, số ca mắc EVALI giảm mạnh và gần như biến mất sau một năm.

Việt Nam hiện đang thay đổi toàn diện trên nhiều lĩnh vực, kể cả đổi mới cách tiếp cận y tế, nhấn mạnh vai trò của y tế dự phòng trong việc giảm thiểu bệnh tật. Với tác hại từ thuốc lá điếu, chiến lược phòng bệnh tại nhiều quốc gia tiên tiến như Anh, Canada, Mỹ, Nhật… không chỉ dừng lại ở việc ngăn chặn mà còn cần mở rộng sang các biện pháp phòng chống tác hại, tìm kiếm các sản phẩm thay thế khác nhằm giảm tác hại, xây dựng những giải pháp linh hoạt phù hợp với từng nhóm đối tượng, nhằm hướng đến việc hạn chế tiêu thụ thuốc lá điếu và giảm thiểu hệ lụy sức khỏe liên quan đến thuốc lá.

Tại một sự kiện tháng 12/2024, Giám đốc Liên minh Bảo vệ Người đóng thuế (TPA) Lindsey Stroud cho rằng, sự hiện diện của thuốc lá điếu ngày càng kéo theo gánh nặng bệnh tật và ung thư. Việc mở rộng hệ thống bệnh viện chỉ là tiếp tục lao vào việc chật vật điều trị hệ lụy, không giải quyết được tận gốc vấn đề.

Hiện nay, thế giới đang đối diện với hai hướng tiếp cận khác nhau: nhiều quốc gia chủ động chuyển đổi dần người hút thuốc lá điếu sang các sản phẩm thuốc lá thay thế không khói trong vòng một thập kỷ; trong khi một số nước khác vẫn tiếp tục đổ nguồn lực vào việc giảm nhu cầu sử dụng thuốc lá điếu, nhưng trên thực tế chỉ giảm tỷ lệ tiêu thụ các sản phẩm hợp pháp, trong khi người hút thuốc tìm đến thị trường chợ đen. Do đó, xã hội tiếp tục chịu gánh nặng y tế đã được báo trước, với hàng triệu ca thương vong hàng năm do hút thuốc lá điếu.

Nguyễn Nguyễn