Kiến tạo đô thị xanh:Giải pháp kiến trúc bền vững cho Hà Nội

Không gian xanh trên tuyến đường Đỗ Xuân Hợp (phường Từ Liêm). Ảnh: Nguyễn Quang

3 thách thức lớn

Thiếu không gian xanh, ô nhiễm không khí và ngập úng đô thị là 3 thách thức lớn mà Hà Nội đang đồng thời đối mặt. Tại khu vực nội đô, diện tích cây xanh hầu như không đạt chuẩn; vùng ven có tỷ lệ khá hơn nhưng phân bố không đồng đều. Nồng độ bụi mịn PM2.5 thường xuyên vượt giới hạn an toàn, kéo theo nhiều rủi ro sức khỏe cho cư dân. Ngập úng cục bộ tái diễn sau các trận mưa lớn do diện tích không thấm cao và hệ thống thoát nước quá tải.

“Những hạn chế này không chỉ suy giảm chất lượng môi trường mà còn ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng, năng suất lao động và công bằng trong tiếp cận không gian xanh. Trong điều kiện đất đai hạn chế, yêu cầu cấp thiết là phát triển các giải pháp kiến trúc vi mô, vừa tiết kiệm diện tích, vừa cải thiện vi khí hậu và chất lượng sống”, Tiến sĩ, kiến trúc sư Phan Đăng Sơn, Chủ tịch Hội Kiến trúc sư Việt Nam nêu vấn đề.

Về cơ sở pháp lý, Quy hoạch Thủ đô Hà Nội giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 đã nhấn mạnh phát triển đô thị xanh - thông minh, mở rộng diện tích cây xanh, công viên, hồ điều hòa và không gian công cộng, đồng thời chú trọng ứng dụng khoa học - công nghệ và chuyển đổi số trong quản lý đô thị.

Bên cạnh đó, chiến lược Chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030 đặt mục tiêu xây dựng chính quyền số và đô thị thông minh, là cơ sở để Hà Nội ứng dụng công nghệ hệ thống thông tin địa lý (GIS), dữ liệu lớn (big data) và Internet vạn vật (IoT) trong quản lý đất đai, giám sát chất lượng không khí, nước, năng lượng, từ đó nâng cao hiệu quả sử dụng tài nguyên đô thị.

Đồng thời, Nghị quyết số 68-NQ/TƯ ngày 4-5-2025 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân đã mở ra cơ chế khuyến khích doanh nghiệp tham gia đầu tư vào hạ tầng xanh...

“Sự gắn kết đồng bộ giữa 4 định hướng sẽ giúp Hà Nội có cơ sở chính trị, pháp lý và kinh tế để triển khai đô thị xanh một cách hiệu quả. Trong đó, công nghệ và chuyển đổi số là công cụ, kinh tế tư nhân là động lực, hội nhập quốc tế là bệ đỡ, còn bản sắc văn hóa và phát triển bền vững là nền tảng xuyên suốt”, Chủ tịch Hội Kiến trúc sư Việt Nam Phan Đăng Sơn nêu quan điểm.

Huy động ngân sách, nguồn lực tư nhân và cộng đồng

Cây xanh, hồ nước và không gian công cộng tạo môi trường sống trong lành tại Khu đô thị Vinhomes Ocean Park. Ảnh: Đỗ Tâm

Kiến tạo đô thị xanh trong bối cảnh hạn chế quỹ đất bằng kiến trúc bền vững từ các dự án nhà trường học, nhà ở và không gian công cộng tại Hà Nội là vấn đề được nhiều chuyên gia quan tâm.

Tiến sĩ, kiến trúc sư Nguyễn Việt Huy (Đại học Xây dựng Hà Nội) cho biết, các nghiên cứu quốc tế về đô thị gắn kết xã hội chứng minh rằng các giải pháp cải tạo nhanh như tạo không gian xanh nhỏ (parklet xanh), đô thị chiến thuật (tactical urbanism), vườn mưa và ghế ngồi cộng đồng có thể giúp giảm nhiệt độ bề mặt 5-10°C, tăng mức độ sử dụng không gian 20-30% và khôi phục chức năng xã hội cho các khu phố.

Tại Hà Nội, những mô hình này không chỉ góp phần giảm hiệu ứng đảo nhiệt đô thị và ô nhiễm không khí, mà còn tạo nên bản sắc riêng, từ những phố đi bộ quanh Hồ Gươm tới các ngõ xóm được cải tạo thành sân chơi cộng đồng. Đây là nền tảng quan trọng để xây dựng đô thị xanh - giàu bản sắc văn hóa, trong đó không gian công cộng trở thành hạt nhân gắn kết con người, văn hóa và thiên nhiên.

Với nhà ở đô thị, đặc biệt là nhà ống và chung cư cũ, chính quyền cần ban hành quy chuẩn bắt buộc về tỷ lệ diện tích thấm, mái xanh và tường xanh, đồng thời khuyến khích ứng dụng công nghệ mô phỏng khí hậu để tối ưu thông gió và giảm hiệu ứng đảo nhiệt. Còn với các trường học nội đô, chính quyền có trách nhiệm đưa tiêu chí cây xanh, sân chơi thấm nước vào thiết kế chuẩn, đồng thời triển khai hệ thống cảm biến thông minh để giám sát môi trường học đường.

“Cuối cùng, cơ chế hợp tác công - tư và huy động nguồn lực xã hội là yếu tố quan trọng, phù hợp với Nghị quyết của Đảng về phát triển kinh tế tư nhân thành động lực quan trọng của nền kinh tế, đồng thời gắn với kinh nghiệm quốc tế cho thấy những đô thị như Medellín (Colombia) hay Seoul (Hàn Quốc) chỉ có thể thành công trong cải tạo không gian công cộng khi huy động được cả ngân sách nhà nước lẫn nguồn lực tư nhân và cộng đồng”, Tiến sĩ, kiến trúc sư Nguyễn Việt Huy nêu.

Để bảo đảm các giải pháp quy hoạch - kiến trúc đô thị xanh có thể triển khai hiệu quả, còn cần xác định rõ trách nhiệm và vai trò của từng nhóm đối tượng liên quan. Theo kiến trúc sư Bùi Thị Minh Nguyệt (Đại học Mở Hà Nội), hiện nay, thực trạng xây cất và cải tạo công trình tự phát, vô tội vạ gây ô nhiễm tiếng ồn, phá vỡ hình thái kiến trúc, cùng với tình trạng xử lý rác thải kém hiệu quả dẫn đến ô nhiễm nguồn nước và bãi rác tràn lan, phản ánh khoảng trống trong quản lý và phối hợp.

Còn theo Chủ tịch Hội Kiến trúc sư Việt Nam Phan Đăng Sơn, để các giải pháp quy hoạch - kiến trúc đô thị xanh có thể triển khai rộng rãi và bền vững, Hà Nội cần xây dựng một chiến lược tiếp cận theo lộ trình và phân kỳ thời gian rõ ràng. Cách tiếp cận này cũng giúp bảo đảm sự phối hợp nhịp nhàng giữa nhà quản lý, nhà chuyên môn và cộng đồng, tránh tình trạng triển khai manh mún, thiếu đồng bộ. Hơn nữa, việc có một lộ trình cụ thể cho phép đánh giá tiến độ, điều chỉnh chính sách kịp thời và từng bước nâng cao vai trò của Hà Nội như một mô hình đô thị xanh - thông minh, gắn kết với bản sắc văn hóa và công nghiệp sáng tạo.

Bảo Hân