Kiến tạo không gian phát triển phù hợp cho di sản Hội An

Di sản văn hóa thế giới Hội An

Di sản văn hóa thế giới Hội An

Đây là cơ hội mở rộng không gian phát triển, đồng thời cũng là thách thức trong điều phối lợi ích giữa khu di sản và vùng vệ tinh. Việc xây dựng một quy hoạch tổng thể nhằm bảo tồn và phát huy bền vững nhất các giá trị di sản văn hóa thế giới đô thị cổ Hội An cho giai đoạn tiếp theo sau sáp nhập là yêu cầu mang tính chiến lược và cấp bách.

Thực tế, thời gian qua, công tác bảo tồn di sản ở Hội An cũng gặp phải nhiều khó khăn, thách thức. Những nguy cơ, áp lực mà di sản đang phải đối diện và được các nhà nghiên cứu, các chuyên gia chỉ ra, cảnh báo như hòa tan bản sắc; quá tải, tác động tiêu cực từ du lịch dẫn đến biến đổi giá trị văn hóa trong từng di tích, trong lối sống, nếp sống, các mối quan hệ cộng đồng, suy giảm trải nghiệm.

Ngày càng có nhiều người từ các thành phố, địa phương khác di cư đến, mua nhà, sinh sống trong khu phố cổ, trong khi đó, cư dân bản địa bán hoặc cho thuê dài hạn nhà cổ và dần di dời ra sinh sống ngoài khu phố cổ. Việc dịch chuyển dân cư ít nhiều “phai nhạt” bản sắc “di sản sống”, suy yếu cộng đồng địa phương.

Tình trạng nước lũ dâng, biến đổi khí hậu dẫn đến bão, lụt ngày càng diễn biến khó lường; sạt lở bờ sông, bờ biển, thủy triều dâng diễn ra ngày càng ở mức cao và phức tạp; ô nhiễm môi trường sống, nguy cơ mối mọt, vi sinh vật gây hại di tích, hỏa hoạn đe dọa thường trực trong khu di sản sống,…

Theo ThS.KTS Đặng Khánh Ngọc, Viện trưởng Viện Bảo tồn di tích, trong quá trình tồn tại của một khu di sản văn hóa, các vấn đề mới không ngừng nảy sinh, xuất hiện, đặt ra các yêu cầu, nhiệm vụ cho các nhà quản lý và bảo tồn. Công tác bảo tồn di sản luôn tồn tại và song hành cùng với di sản, có nhiệm vụ xử lý và giải quyết các vấn đề nảy sinh đó với mục đích bảo vệ, duy trì sự tồn tại “khỏe mạnh” của di sản.

Ông Phạm Phú Ngọc, Phó Giám đốc Trung tâm Bảo tồn Di sản Văn hóa thế giới Hội An cho biết, trong bối cảnh mới, TP Đà Nẵng xác định quan điểm bảo tồn và phát huy giá trị di sản Hội An trong thời gian tới phải không làm phá vỡ tính tổng thể của không gian lịch sử, văn hóa, sinh thái của đô thị cổ Hội An trên địa bàn các địa phương liên quan; bảo tồn và phát huy giá trị các làng nghề truyền thống, di tích lịch sử, văn hóa; các không gian sông nước, biển đảo…

Các nhà quản lý, chuyên gia, nhà nghiên cứu văn hóa, hoạch định chính sách cũng đưa ra nhiều đề xuất định hướng chiến lược phát triển phù hợp với mong muốn bảo tồn và phát huy di sản Hội An trong bối cảnh mới.

Theo ThS.KTS Đỗ Thị Thanh Mai, nguyên Phó giám đốc Phân viện Khoa học và Công nghệ Xây dựng, trong bối cảnh tái cấu trúc hành chính - không gian đô thị, cấu trúc mới đòi hỏi quy hoạch tổng thể mới hướng tới “di sản thông minh”, cần phải tích hợp bảo tồn với đô thị thông minh và chuyển đổi số trong quản lý di sản, phát triển du lịch bền vững.

Tại Hội nghị lần thứ 5 của Tổ chức các Thành phố Di sản Thế giới khu vực châu Á - Thái Bình Dương (OWHC - AP) tổ chức tại Huế hồi tháng 10.2025, dự án NUP - New Urban Project được giới thiệu như một sáng kiến toàn cầu mới, nhằm định hình tư duy phát triển bền vững của các đô thị di sản trong kỷ nguyên hậu công nghiệp và chuyển đổi số.

Theo đó, Hội An với vai trò là một trong những di sản sống tiêu biểu của khu vực được khuyến nghị phát triển theo bốn hướng chính: Tích hợp bảo tồn di sản vào phát triển đô thị. Hội An có thể tiên phong xây dựng “bộ chỉ số” đánh giá “khả năng đáng sống” cho đô thị di sản theo nhóm tiêu chí mà OWHC - AP đề xuất.

Trong đó, đánh giá không chỉ bằng số lượng khách du lịch hay công trình bảo tồn, mà bằng mức độ hạnh phúc, an cư và tham gia của cư dân, yếu tố cốt lõi của một đô thị đáng sống. Tạo cơ sở giao lưu, học hỏi giữa các đô thị di sản thế giới, qua đó, xây dựng nền tảng hợp tác quốc tế về di sản đô thị, du lịch bền vững, chuyển đổi số và giáo dục di sản.

Chiến lược “lấy con người làm trung tâm”, cân bằng giữa bảo tồn và phát triển. Hội An cần chú trọng phát triển các chương trình giáo dục cộng đồng, đào tạo nghề di sản, sáng tạo trẻ, và du lịch có trách nhiệm, đảm bảo rằng mỗi cư dân đều là người thụ hưởng và đồng kiến tạo giá trị di sản.

Theo ThS Phạm Thị Thanh Hường, Trưởng Văn phòng đại diện UNESCO tại Việt Nam, những thay đổi trong quá trình sắp xếp lại bộ máy và địa giới hành chính hiện nay đang đặt ra cả những cơ hội và rủi ro, thách thức đối với việc quản lý và bảo tồn di sản Hội An bởi sự đối ngẫu mạnh mẽ: Tiềm năng rộng mở cho quản trị tích hợp và huy động nguồn lực của một thành phố thuộc Trung ương trọng điểm miền Trung, bên cạnh rủi ro về nguy cơ phân mảnh do cấu trúc vùng lõi, ngoại vi nay thuộc về ba phường và một xã mới.

KHÁNH CHI