Kiến tạo thành phố đa tầng, hiện đại với quy hoạch không gian ngầm

Hầm vượt sông Sài Gòn, công trình ngầm mang tính biểu tượng của Thành phố Hồ Chí Minh. (Ảnh: CTV)

Khi bài toán này được giải sẽ mở ra những giải pháp bền vững để giải quyết tình trạng quá tải của mặt đất, đồng thời tăng thêm những không gian mới để thành phố vươn mình một cách đúng nghĩa, trở thành là một đô thị xứng tầm quốc tế.

Đô thị dưới lòng đất của thành phố sẽ như thế nào?

Trên cơ sở thực hiện Quyết định 1125/QĐ-TTg, ngày 11/6/2025 về Đồ án điều chỉnh quy hoạch chung Thành phố Hồ Chí Minh đến năm 2040, tầm nhìn đến năm 2060 được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt có định hướng quy hoạch phát triển không gian ngầm, Sở Quy hoạch Kiến trúc thành phố đã có dự thảo về công tác lập quy hoạch không gian ngầm cho thành phố trong những năm tiếp theo.

Về định hướng, thành phố khuyến khích tổ chức không gian ngầm tại các khu vực phát triển đô thị, đặc biệt là các khu vực trung tâm và khu đô thị hiện hữu có kết nối với cơ sở hạ tầng giao thông để tạo thành hệ thống hạ tầng không gian ngầm hoàn chỉnh.

Công viên Lê Văn Tám từng có dự án triển khai công trình ngầm bên dưới nhưng đến nay vẫn chưa triển khai. (Ảnh: CTV)

Việc xây dựng không gian ngầm bảo đảm các quy định về an toàn, hệ số sử dụng đất; việc xây dựng không gian ngầm tại các khu đô thị hiện hữu cần thiết kế phù hợp, khoa học để bảo đảm việc điều tiết nước, lưu giữ nước nhằm hỗ trợ công tác quản lý ngập lụt đô thị.

Theo Sở Quy hoạch Kiến trúc Thành phố Hồ Chí Minh: Trong giai đoạn đầu, quy hoạch không gian ngầm sẽ được tổ chức lập trong phạm vi khu vực thành phố trước đây. Ở giai đoạn sau, khi quy hoạch chung của thành phố được công bố, sở, ngành sẽ tiếp tục triển khai quy hoạch không gian ngầm trên toàn thành phố (gồm khu vực Bình Dương và Bà Rịa-Vũng Tàu).

Theo các chuyên gia, hiện nay, tại một số đồ án quy hoạch phân khu (khu vực Thủ Thiêm, khu trung tâm,…) đều có phần quy hoạch không gian ngầm. Mục tiêu của các quy hoạch này nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế-xã hội khi các không gian này giúp khai thác hiệu quả đối với các hoạt động kinh tế, thương mại, dịch vụ, đồng thời giảm áp lực về một số lĩnh vực đang bị quá tải như: giao thông, ngập lụt,…

Tháo gỡ nhiều rào cản lớn

Tuy nhiên, thực tế, việc triển khai các công trình không gian ngầm tại thành phố hiện đang trong tình trạng kết nối rời rạc, vướng quy hoạch, pháp lý nên vẫn chưa thể triển khai. Đơn cử như dự án ngầm tại trường đua Phú Thọ (quận 11 cũ); dự án Bãi đậu xe ngầm sân khấu Trống Đồng, dự án bãi đậu xe ngầm công viên Lê Văn Tám;…

Vấn đề phát triển không gian ngầm dù đã được đề cập từ nhiều năm trước song đến nay, thành phố cũng chỉ có một vài công trình ngầm để lại dấu ấn, các công trình vẫn ở dạng đơn lẻ, thiếu kết nối về các yếu tố: Giao thông, hạ tầng kỹ thuật và không gian thương mại-dịch vụ ngầm.

Để phát huy hiệu quả và khơi thông các nguồn lực từ không gian ngầm, các chuyên gia cho rằng: Thành phố cần có một quy hoạch bài bản, đánh giá đúng thực trạng, điều kiện của từng khu vực.

Bên cạnh các quy hoạch theo chiều ngang, chiều cao, Thành phố Hồ Chí Minh đang hoàn thiện quy hoạch ngầm để tạo dư địa cho sự phát triển của thành phố.

Kiến trúc sư Khương Văn Mười, nguyên Phó Chủ tịch Hội Kiến trúc sư Việt Nam cho rằng: Không gian ngầm khi được quy hoạch bài bản, được khai thác hiệu quả sẽ mang lại nhiều lợi ích về kinh tế, phục vụ người dân tốt hơn. Ngoài khu trung tâm hiện hữu, thành phố sau hợp nhất vẫn còn nhiều dư địa để thực hiện công tác này nhằm mở ra một “đô thị mới trong lòng đất”.

Để quy hoạch bền vững không gian ngầm, thành phố cũng cần ý kiến, đánh giá từ các nhà địa chất, bởi mỗi vùng sẽ có những khó khăn, thuận lợi khác nhau. Với những thuận lợi từ công nghệ, nguồn lực như hiện nay, nếu quyết tâm, các công trình ngầm sẽ sớm hình thành trong tương lai. Trong đó, những dự án lớn đã hoàn thành như: Hầm Thủ Thiêm vượt sông Sài Gòn; nhà ga Bến Thành,… đều đã và đang mang lại những lợi ích về kinh tế-xã hội cho thành phố.

Tuy nhiên, để đẩy nhanh tiến độ quy hoạch cũng như triển khai, thành phố phải giải quyết những khó khăn, trở ngại như: Tình trạng xung đột công năng và chồng chéo dự án ngầm; chi phí đầu tư lớn và những bài toán tài chính khi vốn đầu tư công trình ngầm ước tính tốn gấp rưỡi đến gấp đôi so với trên mặt đất, trong khi thời gian thu hồi vốn dài khiến nhà đầu tư ngại tham gia. Ngoài ra, rào cản về rào cản kỹ thuật và địa chất phức tạp, hành lang pháp lý chưa hoàn thiện,… cũng khiến dư địa của lĩnh vực này vẫn đang ở dạng tiềm năng.

QUANG QUÝ