Kinh tế toàn cầu nửa cuối năm 2025 có yên ắng?

Ô tô nhập khẩu tại cảng Long Beach, California (Mỹ).

“Giải lao giữa thương chiến”

Tuyên bố chung giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới đã nhấn mạnh tầm quan trọng của mối quan hệ kinh tế và thương mại bền vững, lâu dài và cùng có lợi.

Ông Matthew Shay từ Liên đoàn Bán lẻ quốc gia Mỹ gọi sự tạm dừng áp thuế này là khoảng nghỉ ngắn hạn, nhưng việc khởi động lại dòng chảy thương mại vẫn sẽ gặp khó khăn do thời gian cần thiết để vận chuyển sản phẩm bằng đường biển. 90 ngày là thời gian quá ngắn để đạt được tiến triển đáng kể trong danh sách dài các xung đột thương mại giữa hai nước, bao gồm thặng dư thương mại. Trong khi đó, tờ New York Times dẫn lời bà Wendy Cutler - Phó chủ tịch Viện Chính sách xã hội châu Á cho rằng các cuộc đàm phán tương tự thường mất hơn một năm.

Một bình luận trên tờ Asia Times thì cho rằng, dẫu sao đó cũng là một thông điệp mới mẻ với thương mại và đầu tư toàn cầu và liệu Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore cũng như các quốc gia châu Á khác có thể vượt qua chính sách thuế của Mỹ như Trung Quốc hay không?

Nói như ông Rorry Daniels - Giám đốc điều hành ASPI thì kết quả đàm phán Mỹ - Trung ít nhiều cũng đã mở ra cơ hội giao thương nhưng vẫn còn quá sớm để nói rằng việc Mỹ tạm giảm thuế nhập khẩu đối với hàng hóa Trung Quốc từ mức 145% xuống còn 30%, trong khi Trung Quốc sẽ hạ mức thuế đối với hàng Mỹ từ 125% xuống 10% đã “làm vừa lòng hai bên”.

Phát biểu tại cuộc họp báo ngày 12/5 tại Geneva (Thụy Sĩ) sau đàm phán thương mại Mỹ - Trung (diễn ra trong 2 ngày 10 và 11/5. Phái đoàn Trung Quốc do Phó Thủ tướng Quốc vụ viện Hà Lập Phong dẫn đầu và phái đoàn Mỹ do Bộ trưởng Tài chính Scott Bessent cùng Đại diện thương mại Mỹ Jamieson Greer dẫnđầu); Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent nói: "Chúng tôi đi đến kết luận rằng hai bên có nhiều lợi ích chung. Còn Đại diện Thương mại Mỹ Jamieson Greer nhận định: "Hai bên đã kết thúc đàm phán với một kết quả tốt. Tuy thế hết 90 ngày (tính từ 14/5), nếu chưa có thêm thỏa thuận nào, mức thuế đối ứng sẽ được phục hồi.”

Trong khi đó, CNN dẫn lời người phát ngôn của Bộ Thương mại Trung Quốc gọi tuyên bố chung là "bước đi quan trọng của cả hai bên nhằm giải quyết bất đồng thông qua đối thoại và tham vấn bình đẳng, từ đó đặt nền móng và tạo điều kiện để thu hẹp khoảng cách cũng như tăng cường hợp tác sâu rộng".

Tại buổi họp báo thường kỳ ngày 12/5, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc, ông Lâm Kiếm, cũng khẳng định lập trường lâu dài của Trung Quốc trong việc giải quyết các bất đồng thương mại thông qua đối thoại trên cơ sở bình đẳng và tôn trọng lẫn nhau. Trước câu hỏi về mức độ hài lòng của Trung Quốc đối với kết quả đàm phán thuế quan giai đoạn đầu, ông Lâm Kiếm không đưa ra đánh giá cụ thể hay định lượng, song nhấn mạnh rằng những nội dung trọng yếu đã được nêu rõ trong tuyên bố chung giữa hai bên, điều này gián tiếp cho thấy Bắc Kinh coi kết quả của đàm phán lần này là một bước tiến tích cực.

Container ở Cảng Nam Kinh (tỉnh Giang Tô, Trung Quốc).

Mở đầu cho hy vọng nhưng phía trước còn nhiều chông gai

Nhận định về tuyên bố chung thương mại Mỹ - Trung, giới quan sát cảnh báo tuy cuộc chiến thương mại giữa hai cường quốc hàng đầu thế giới đã hạ nhiệt nhưng còn cách rất xa một thỏa thuận thương mại thật sự và chỉ mới là khởi đầu cho các vòng đàm phán tiếp theo. Theo tờ Washington Post, thỏa thuận này không phải là giải pháp. Nó chỉ làm dịu tác động của sự phân tách để quá trình này diễn ra chậm và ít tốn kém hơn.

Trong khi đó, nhà kinh tế trưởng Alicia Garcia Herrero phụ trách khu vực châu Á - Thái Bình Dương tại Ngân hàng đầu tư Natixis (Pháp) cho rằng, về cơ bản, cần ghi nhận đó là một nỗ lực và hy vọng sẽ thành công “vì nó giúp chúng ta tránh được một cuộc suy thoái toàn cầu". Tờ South China Morning Post dẫn lời Giám đốc điều hành Dan Ives tại Công ty chứng khoán Wedbush (New York, Mỹ) đánh giá thỏa thuận tạm hoãn thuế là kết quả tốt và "chúng tôi hy vọng các mức thuế này sẽ giảm đáng kể trong vài tháng tới khi các cuộc đàm phán diễn ra". Còn Phó giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Mỹ tại Đại học Phúc Đán (Trung Quốc) Song Guoyou cho rằng, thỏa thuận là một bước ngoặt kể từ khi Washington khơi mào cuộc chiến thuế quan với Trung Quốc ở nhiệm kỳ thứ hai của ông Trump, đem lại tin vui cho hai nền kinh tế lớn nhất thế giới, từ đó sẽ có tác động lan tỏa.

Sàn giao dịch chứng khoán New York sau thỏa thuận tạm dừng 90 ngày áp thuế mức cao giữa Mỹ và Trung Quốc.

Với nước Mỹ, giới chuyên gia kinh tế nhận định, việc giảm thuế quan không chỉ giúp giảm nguy cơ suy thoái mà còn có tác động tích cực đến tăng trưởng GDP của nước này. Tổ chức Oxford Econom-ics đã điều chỉnh giảm xác suất suy thoái trong 6 tháng tới từ 45% xuống 35% và nâng dự báo tăng trưởng GDP năm 2025 lên 1,3%, tăng 0,1 điểm phần trăm so với dự báo trước đó. Nhà kinh tế trưởng Ryan Sweet của Oxford Economics nhấn mạnh rằng việc trì hoãn áp thuế mức cao sẽ kích thích tài khóa và giảm bớt bất ổn chính sách, mang lại nhiều hy vọng hơn.

Đồng quan điểm, các nhà kinh tế từ UBS ước tính rằng việc tạm giảm thuế quan có thể đóng góp thêm khoảng 0,4 điểm phần trăm vào tăng trưởng kinh tế Mỹ trong năm nay. Bà Kathy Bostjancic - nhà kinh tế trưởng của Nationwide, cũng lạc quan hơn khi cho rằng Mỹ sẽ kết thúc năm với mức tăng trưởng “khiêm tốn”, thay vì tình trạng trì trệ kinh tế như đã từng dự đoán. Chuyên gia kinh tế Samuel Toombs của Pantheon Macroeconomics cũng điều chỉnh giảm tỷ lệ dự báo suy thoái của kinh tế Mỹ từ 1/3 xuống còn 1/5.

Nói như bà Jane Foley - Trưởng bộ phận chiến lược ngoại hối tại Rabobank (London), thì "một làn sóng lạc quan mới đã xuất hiện, thuế quan không gây ra tác động tàn phá như chúng ta từng lo ngại, thị trường đang thở phào nhẹ nhõm". Trong khi đó, từ châu Âu - Giám đốc nghiên cứu Arne Petimezas tại AFS Group (Amsterdam, Hà Lan) lại tỏ thái độ nghi ngờ khi đặt câu hỏi "không ai biết liệu ông Trump có thể tăng thuế trở lại sau thời gian tạm hoãn 90 ngày hay không?".

Châu Âu ở đâu trong cuộc chiến thuế quan?

Theo Wall Street Journal, trong khi Tổng thống Mỹ Donald Trump tích cực thúc đẩy các thỏa thuận thương mại với Vương quốc Anh và với Trung Quốc, thì “Liên minh châu Âu (EU) với 27 quốc gia thành viên lại bị bỏ rơi một cách đáng ngạc nhiên”. Mỹ và EU cùng Vương quốc Anh là đối tác truyền thống hai bên bờ đại dương, những tưởng quyền lợi gắn bó hữu cơ.

Nhưng vào thời điểm này, nói như tiến sĩ Agathe Demarais - thành viên chính sách cấp cao tại Hội đồng Quan hệ Đối ngoại châu Âu, thì “EU không phải là ưu tiên của Mỹ. Và tất nhiên, đó là một điều bất ngờ. Khi Washington đạt được thỏa thuận với một số quốc gia đồng minh cũng như đối thủ, lời kêu gọi giảm thuế từ Brussels vẫn chưa được lắng nghe. Khối này và mối quan hệ thương mại xuyên Đại Tây Dương trị giá 1,6 nghìn tỷ euro có vẻ như đang bị đẩy xuống hàng cuối trong danh sách ưu tiên của Mỹ”.

Chuyên gia Josh Lipsky - Giám đốc cấp cao tại tổ chức tư vấn Atlantic Council có trụ sở tại Washing-ton D.C., nhận xét, các quốc gia châu Á như Ấn Độ, Nhật Bản, Hàn Quốc... hiện đang được Mỹ ưu tiên hơn EU.

Để tìm cách phá vỡ bế tắc, Ủy ban châu Âu (EC) đã đưa ra một danh sách các nhượng bộ tiềm năng, đồng thời cho biết EC cũng áp dụng mức thuế trả đũa đối với hàng hóa trị giá 95 tỷ euro của Mỹ nếu các cuộc đàm phán thất bại. Tuy nhiên, con số này thấp hơn nhiều so với ước tính của EC về mức thuế hiện tại và mức thuế mà Nhà Trắng đe dọa áp dụng là gần 550 tỷ euro.

Trong tình thế đó, Văn phòng Đại diện Thương mại Mỹ (USTR) cho biết, tổ chức này cũng đã có các cuộc tham vấn thường xuyên với EC và các chính phủ quốc gia thành viên EU về cách thức làm việc hướng tới một mối quan hệ thương mại công bằng và có đi có lại hơn.

Đáng chú ý, Chủ tịch EC (cơ quan chịu trách nhiệm về chính sách thương mại của 27 quốc gia thành viên EU), bà Ursula von der Leyen cho biết bà chỉ sẵn sàng gặp Tổng thống Trump nếu có một gói thương mại cụ thể có thể đàm phán được.

Nhìn chung, nếu EU và Mỹ không đạt được thỏa thuận thương mại, mức thuế quan cao được áp dụng rất có khả năng sẽ dẫn đến một cuộc chiến thương mại gây tổn hại nghiêm trọng cho châu Âu. Kinh tế châu Âu đã trong tình trạng trì trệ trong 2 năm, đặc biệt là do chi phí năng lượng tăng cao sau cuộc xung đột tại Ukraine. Mới đây, Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF) đã hạ dự báo tăng trưởng hằng năm đối với Eurozone xuống còn 0,8% vào năm 2025, giảm 0,2 điểm phần trăm so với dự báo trước đó, do lo ngại căng thẳng thương mại với Mỹ sẽ gây tổn hại cho châu Âu.

Kinh tế toàn cầu nửa cuối năm 2025 sẽ ra sao?

Trong cuộc gặp Thủ tướng Nhật Bản Shigaru Ishiba, ngày 13/5, Tổng Giám đốc WTO cho rằng, thương mại tự do toàn cầu vẫn đang trong trạng thái khủng hoảng. Bà Ngozi nhấn mạnh: “Thương mại đang đối mặt với thời điểm rất thách thức và khó khăn” và cho rằng với tư cách là một nước ủng hộ hệ thống thương mại đa phương, Nhật Bản cần giúp duy trì, củng cố và cải cách WTO.

Khi mà cuộc chiến thuế quan đe dọa, nhiều ý kiến cho rằng thế giới đang đứng trước “mùa Đông kinh tế” năm 2025. Trong tháng 4, kinh tế toàn cầu đã phải đối mặt với những cú sốc bất ổn nghiêm trọng bắt nguồn từ chính sách thuế quan cứng rắn của Mỹ. Các mức thuế nhập khẩu cao kỷ lục, đặc biệt với hàng hóa Trung Quốc, đã gây ra biến động mạnh trên thị trường tài chính, làm xói mòn niềm tin kinh doanh và đẩy nền kinh tế thế giới đến gần hơn nguy cơ suy thoái.

Theo khảo sát của Reuters thực hiện từ ngày 1/4 đến 30/4, có tới 60% trong số 167 nhà kinh tế được hỏi đánh giá nguy cơ suy thoái toàn cầu ở mức “cao” hoặc “rất cao”. 92% cho rằng các biện pháp thuế quan “cứng rắn”y sẽ để lại tác động tiêu cực. Nhiều tập đoàn đa quốc gia đã phải điều chỉnh hoặc cắt giảm dự báo doanh thu do chi phí sản xuất tăng và chuỗi cung ứng toàn cầu bị gián đoạn.

Reuters cảnh báo rằng hơn 65% trong số 29 ngân hàng trung ương lớn nhiều khả năng không đạt mục tiêu lạm phát trong năm 2025. Nguyên nhân chủ yếu là do thuế quan đẩy giá cả tăng vọt, khiến nền kinh tế toàn cầu có nguy cơ rơi vào tình trạng lạm phát đình trệ.

Chính sách áp thuế đối ứng của Mỹ đã trở thành tâm điểm tại Hội nghị mùa Xuân của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) và Ngân hàng Thế giới (WB), kéo dài 5 ngày cuối tháng 4 ở Washington. Tại đây, các bộ trưởng tài chính và thương mại đã bày tỏ quan ngại sâu sắc và kêu gọi Mỹ làm rõ định hướng chính sách thương mại; không để xảy ra các biện pháp áp thuế trả đũa khiến thương mại song phương rơi vào tình thế “đóng băng”.

Trong Báo cáo Triển vọng Kinh tế Thế giới tháng 4/2025, Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF) dự báo tăng trưởng kinh tế toàn cầu sẽ giảm còn 2,8% trong năm nay, so với mức 3,3% của năm 2024, chủ yếu do tác động từ thuế quan của Mỹ. Tăng trưởng của nền kinh tế Mỹ được dự báo giảm từ 2,8% xuống còn 1,8%, trong khi Trung Quốc và Nga có thể đạt mức tăng lần lượt là 4,5% và 1,7%. Các nền kinh tế láng giềng của Mỹ như Mexico và Canada chịu ảnh hưởng nặng nề, với dự báo tăng trưởng chỉ đạt 0,2% và 1,2%.

Ngân hàng Thế giới (WB) cũng lên tiếng cảnh báo về làn sóng nợ đang gia tăng tại các thị trường mới nổi, khi thương mại và dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) suy giảm rõ rệt. Nhà kinh tế trưởng của WB, Indermit Gill, cho biết các quốc gia đang phát triển, đặc biệt ở Nam bán cầu, đang gặp khó khăn trong việc tiếp cận nguồn tài chính phát triển. WB kêu gọi các nước nhanh chóng dỡ bỏ rào cản thuế quan và thúc đẩy cải cách tài khóa để hỗ trợ các nền kinh tế dễ tổn thương.

Ông Josh Lipsky - chuyên gia thuộc Hội đồng Đại Tây Dương, nhận xét rằng sự suy giảm niềm tin vào chính sách kinh tế của Mỹ thông qua việc áp thuế đối ứng rất cứng rắn có thể thúc đẩy các quốc gia khác tìm cách giảm dần sự phụ thuộc vào USD, tuy rằng đây là tiến trình khó có thể diễn ra trong ngắn hạn, do quy mô và tầm ảnh hưởng của nền kinh tế Mỹ. Tuy nhiên, nếu niềm tin vào USD tiếp tục suy yếu, trật tự tài chính toàn cầu vốn được thiết lập từ hội nghị Bretton Woods năm 1944 tổ chức tại New Hampshire (Mỹ) có thể đối mặt với nguy cơ đổ vỡ.

Cả IMF và WB đều cho rằng, nhìn về triển vọng cả năm 2025, kinh tế toàn cầu vẫn được dự báo sẽ tiếp tục tăng trưởng chậm và đối mặt với bất ổn tài chính. Theo Tổng Giám đốc IMF, bà Kristalina Georgieva, các mức thuế quan đối ứng của Mỹ đã gây ra "rủi ro đáng kể" đối với kinh tế toàn cầu khi làm trầm trọng thêm giao thương giữa các nền kinh tế, làm gia tăng nguy cơ suy thoái toàn cầu và thúc đẩy lạm phát. Còn theo đại diện Ngân hàng JPMorgan thì đây là đợt tăng thuế lớn nhất của Mỹ kể từ năm 1968. Từ đó JPMorgan đã nâng ước tính nguy cơ suy thoái toàn cầu từ 40% lên 60%, do lo ngại các biện pháp trả đũa từ các đối tác thương mại, sự gián đoạn chuỗi cung ứng và tâm lý bất ổn trên thị trường.

Mặc dù vậy, JPMorgan vẫn cho rằng nền kinh tế Mỹ và toàn cầu nói chung hiện vẫn đủ mạnh để chịu đựng cú sốc “ở mức vừa phải”. Tuy nhiên, các diễn biến trong thời gian tới sẽ đóng vai trò quyết định trong việc xác định mức độ ảnh hưởng thực sự của chính sách thuế quan đối với kinh tế thế giới.

Phan Quang Vũ