Kinh tế toàn cầu trước chu kỳ bất ổn mới: 'Hãy thắt dây an toàn'

Tổng Giám đốc Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) Kristalina Georgieva mới đây phát đi một lời cảnh báo mạnh mẽ: “Bất định là trạng thái bình thường mới. Hãy thắt dây an toàn”. Lời cảnh báo này phản ánh thực tế rằng kinh tế toàn cầu đang đối mặt với nhiều mối đe dọa cùng lúc: từ chủ nghĩa bảo hộ thương mại gia tăng với các đòn thuế quan của Mỹ, nguy cơ bong bóng trong lĩnh vực công nghệ - đặc biệt là trí tuệ nhân tạo (AI), cho tới mức nợ công toàn cầu leo thang kỷ lục.

Đây sẽ là những chủ đề bao trùm cuộc họp của các nhà hoạch định chính sách trên thế giới tại Hội nghị thường niên Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) và Ngân hàng Thế giới (WB) đang diễn ra tại Washington.

Những tín hiệu lạc quan từ tăng trưởng và thị trường tài chính đang bị thử thách bởi một loạt sức ép tích tụ. Nguồn: The Economist

Nguy cơ từ đòn thuế quan

Lần gần nhất khi các nhà hoạch định chính sách toàn cầu tập trung tại Washington hồi tháng 4, triển vọng kinh tế rất u ám. Khi đó, thông báo áp thuế “Ngày Giải phóng” của Tổng thống Donald Trump đã khiến thị trường tài chính chao đảo, lo ngại về một cuộc suy thoái hiển hiện rõ ràng trong bất kỳ dự đoán nào.

Lần này, chỉ chưa đầy 48 giờ sau lời cảnh báo “thắt dây an toàn” của Tổng Giám đốc IMF, thế giới chứng kiến một diễn biến càng củng cố luận điểm về “kỷ nguyên bất định”: Tổng thống Mỹ Donald Trump khơi mào một làn sóng biến động mới khi đe dọa áp thuế 100% đối với hàng hóa Trung Quốc, nhằm đáp trả việc Bắc Kinh hạn chế xuất khẩu đất hiếm; động thái của người đứng đầu nền kinh tế số một thế giới cho thấy các cú sốc địa chính trị và thương mại sẽ tiếp tục phủ bóng lên triển vọng kinh tế toàn cầu.

Phản ứng của thị trường tài chính đã cho thấy mức độ nhạy cảm với các tuyên bố chính sách. Việc Tổng thống Donald Trump nhắm vào Trung Quốc bằng gói thuế trừng phạt mới đã ngay lập tức kéo chứng khoán toàn cầu đi xuống trong phiên cuối tuần. Các nền kinh tế mới nổi - vốn phụ thuộc vào xuất khẩu và dòng vốn quốc tế - tiếp tục nằm trong nhóm chịu thiệt hại nặng nhất. Một lần nữa, thương mại toàn cầu bị kéo vào vòng xoáy mạo hiểm bởi những quyết định đơn phương và khó lường từ Washington.

Ngòi nổ nợ công toàn cầu

Trong khi đó, bức tranh nợ công toàn cầu đang trở nên đáng lo ngại. Theo Viện Tài chính Quốc tế (IIF), nợ toàn cầu đã tăng hơn 21.000 tỷ USD trong nửa đầu năm nay, lên mức kỷ lục gần 338.000 tỷ USD - tương đương mức gia tăng thời kỳ đại dịch.

IMF hiện đang chịu áp lực đặc biệt trong xử lý những điểm nóng tài chính, nổi bật nhất là Argentina. Dù Quỹ đã đồng ý hỗ trợ thêm vào tháng 4, quyết định này được cho là vấp phải nhiều tranh luận nội bộ. Tổng Giám đốc IMF Kristalina Georgieva đã tham gia các cuộc đàm phán trực tiếp với giới chức Mỹ và Argentina nhằm ngăn chặn nguy cơ khủng hoảng tiền tệ lan rộng, bởi bất kỳ cú sốc nào tại Nam Mỹ đều có thể gây hiệu ứng dây chuyền.

Xu hướng suy giảm của nhiều nền kinh tế lớn tại châu Âu và châu Á càng làm tăng rủi ro. Đức - đầu tàu công nghiệp của EU - ghi nhận mức co hẹp kinh tế lớn hơn dự báo trong quý II, ngành ô tô xuất khẩu truyền thống chịu áp lực mạnh. Tại Trung Quốc, chỉ số hoạt động sản xuất tiếp tục giảm tháng thứ sáu liên tiếp, chuỗi giảm dài nhất kể từ năm 2019. Những dấu hiệu này báo hiệu sự lan rộng của suy thoái cục bộ, tiệm cận suy thoái toàn diện.

Thương mại toàn cầu bị bóp nghẹt

Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) cảnh báo rằng, tăng trưởng thương mại hàng hóa toàn cầu sẽ giảm mạnh trong những năm tới. Khối lượng thương mại dự kiến chỉ tăng 0,5% vào năm 2026, thấp hơn hẳn mức 2,4% của năm nay, phản ánh tác động muộn từ các rào cản thương mại mà Mỹ đã khởi xướng.

“Cơn gió ngược đối với kinh tế toàn cầu đang mạnh lên”, ông Frederic Neumann, nhà Kinh tế trưởng châu Á của HSBC tại Hong Kong nhận xét. “Dù nhiều người hy vọng thương mại toàn cầu không bị ảnh hưởng bởi thuế quan của Mỹ, nhưng tác động chậm trễ từ giai đoạn đầu có vẻ là điều không thể tránh khỏi”.

Một trong những câu hỏi lớn nhất vẫn là liệu giá cả tăng cao cuối cùng có làm ảnh hưởng đến người tiêu dùng Mỹ, kéo theo những hậu quả dây chuyền cho cả thế giới hay không. Mặc dù tác động của thuế quan của Tổng thống Donald Trump đối với hoạt động kinh tế toàn cầu nhỏ hơn và ngắn hạn hơn so với những lo ngại hồi đầu năm nay, nhưng ông Nathan Sheets, nhà Kinh tế trưởng toàn cầu của Citigroup dự báo: “Các mức thuế quan đang dần siết lại, nhiều khả năng sẽ khiến tiêu dùng và nhu cầu nhập khẩu của Mỹ suy yếu hơn nữa”.

Citigroup ước tính tăng trưởng toàn cầu có thể giảm xuống dưới 2% trong nửa cuối năm nay, trước khi phục hồi nhẹ lên 2,5% vào năm sau. Trong khi đó theo Bloomberg Economics, tăng trưởng GDP thực toàn cầu dự kiến chỉ đạt 3,2% trong năm 2025 và giảm còn 2,9% trong năm kế tiếp, phản ánh tác động trễ của các cú sốc thương mại và chính sách tiền tệ thắt chặt.

Sau giai đoạn phục hồi đầy nỗ lực, nền kinh tế thế giới lại bước vào quỹ đạo nhiều biến động mới. Nguồn: The Economist

Lo ngại bong bóng công nghệ và cơn sốt AI

Làn sóng đầu tư vào AI đang là nguồn động lực lớn nhất của thị trường tài chính toàn cầu. Theo Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), có tới 20% tăng trưởng thương mại hàng hóa toàn cầu trong sáu tháng đầu năm đến từ các sản phẩm liên quan đến AI. Dòng vốn đầu tư đổ mạnh vào lĩnh vực này đã thúc đẩy nhu cầu về chip bán dẫn, máy chủ và hạ tầng dữ liệu. Tuy nhiên, tâm lý hưng phấn thị trường đang khiến nhiều nhà phân tích lo ngại.

“Mức định giá hiện tại đang tiến tới mức mà chúng ta từng thấy trong giai đoạn hưng phấn về Internet cách đây 25 năm”, Tổng Giám đốc IMF Kristalina Georgieva cảnh báo. “Nếu xảy ra điều chỉnh mạnh, điều kiện tài chính thắt chặt có thể kéo tăng trưởng toàn cầu đi xuống, phơi bày các điểm dễ tổn thương và đặc biệt khiến các nước đang phát triển gặp khó khăn”.

Oxford Economics xây dựng một kịch bản bi quan: Nếu Mỹ chứng kiến sự chững lại trong lĩnh vực công nghệ, nền kinh tế lớn nhất thế giới có thể sát ngưỡng suy thoái, kéo tăng trưởng toàn cầu xuống còn 2% vào năm 2026 - thấp hơn nhiều so với mức cơ sở 2,5%.

Ông Alexis Crow, nhà Kinh tế trưởng tại PwC US nhận định thận trọng: “Cơn sốt AI hiện nay chưa chắc sẽ trở thành động lực tăng trưởng dài hạn; phán quyết cuối cùng vẫn còn bỏ ngỏ”.

Một thế giới trong trạng thái “bất thường mới”

Trước nhiều nhận định bi quan, một số chuyên gia vẫn khẳng định: Bức tranh hiện tại dù không được vẽ bằng các gam màu tươi sáng, song cũng không hoàn toàn bao phủ bởi gam xám. Đó là bức tranh của chuyển động: một nền kinh tế thế giới đang tái cấu trúc, tìm trật tự mới sau những cú sốc liên tiếp.

Khi những nguy cơ lớn như thuế quan, nợ công đang thách thức khả năng điều hành của các chính phủ và tổ chức tài chính, các cuộc họp tại Washington sẽ không chỉ là nơi đưa ra giải pháp, mà còn là phép thử cho năng lực hợp tác toàn cầu. Những quyết sách được đưa ra, từ cải cách tài khóa, củng cố hệ thống tài chính đến ứng xử với các cú sốc công nghệ sẽ phản ánh khả năng các quốc gia đặt lợi ích chung lên trên những toan tính ngắn hạn.

Theo các nhà phân tích, con đường phía trước chắc chắn không bằng phẳng, nhưng với sự phối hợp chính sách thận trọng và hợp tác đa phương, cùng sự chuẩn bị “thắt dây an toàn”, thế giới vẫn có cơ hội vượt qua những thách thức chồng chất hiện tại.

Hồng Nhung